Tổng quan nghiên cứu

Ngân sách nhà nước (NSNN) là nguồn lực thiết yếu để Nhà nước thực hiện các chức năng và nhiệm vụ quản lý kinh tế - xã hội. Trong hệ thống NSNN, ngân sách xã (NSX) giữ vai trò quan trọng, là cấp ngân sách cuối cùng, trực tiếp phục vụ cho chính quyền địa phương trong việc phát triển kinh tế - xã hội và đảm bảo an ninh quốc phòng. Huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên, với 30 xã, thị trấn, là một địa bàn có nhiều tiềm năng phát triển kinh tế nhưng cũng đối mặt với nhiều thách thức trong quản lý NSX. Giai đoạn 2016-2018, kinh tế huyện tăng trưởng khá nhanh, tuy nhiên công tác quản lý NSX vẫn còn tồn tại như chi vượt dự toán, bộ máy tổ chức thu nộp chưa hiệu quả, lãng phí ngân sách và cơ cấu chi chưa hợp lý.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích, đánh giá thực trạng quản lý NSX trên địa bàn huyện Đại Từ, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý, đảm bảo động viên đầy đủ nguồn thu, quản lý chi ngân sách hợp lý, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các hoạt động lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và kiểm tra NSX trong giai đoạn 2016-2018, với các số liệu thu thập từ các cơ quan quản lý địa phương và khảo sát thực tế tại 30 xã, thị trấn.

Nghiên cứu có ý nghĩa khoa học trong việc hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý NSX, đồng thời cung cấp tài liệu tham khảo cho các địa phương có điều kiện tương tự. Về thực tiễn, kết quả nghiên cứu giúp huyện Đại Từ và tỉnh Thái Nguyên hoàn thiện chính sách quản lý NSX, nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, trong đó có:

  • Lý thuyết phân cấp quản lý ngân sách nhà nước: Phân định rõ quyền hạn, trách nhiệm giữa các cấp ngân sách trung ương, tỉnh, huyện và xã nhằm đảm bảo hiệu quả quản lý và sử dụng nguồn lực tài chính.
  • Mô hình quản lý ngân sách xã: Tập trung vào bốn nội dung chính gồm lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và thanh tra, kiểm tra ngân sách xã.
  • Khái niệm và nguyên tắc quản lý ngân sách xã: NSX là quỹ tiền tệ tập trung phục vụ các chức năng của chính quyền xã, được quản lý theo nguyên tắc công khai, minh bạch, tuân thủ pháp luật và phân cấp rõ ràng.

Các khái niệm chính bao gồm: ngân sách nhà nước, ngân sách địa phương, ngân sách xã, dự toán ngân sách, chấp hành dự toán, quyết toán ngân sách, thanh tra kiểm tra ngân sách, và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý ngân sách xã.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu nghiên cứu bao gồm:

  • Thông tin thứ cấp: Số liệu thống kê từ các cơ quan quản lý huyện Đại Từ, báo cáo quyết toán ngân sách giai đoạn 2016-2018, các văn bản pháp luật liên quan như Luật NSNN (2015), Thông tư 344/2016/TT-BTC, các công trình nghiên cứu và tài liệu chuyên ngành.
  • Thông tin sơ cấp: Khảo sát, phỏng vấn 78 cán bộ quản lý ngân sách tại huyện, gồm lãnh đạo phòng Tài chính - Kế hoạch, Kho bạc Nhà nước, Chi cục Thuế, lãnh đạo và công chức tài chính kế toán của 30 xã, thị trấn.

Phương pháp phân tích sử dụng:

  • Phân tích mô tả thống kê: Mô tả đặc điểm thu, chi ngân sách xã qua các bảng số liệu, biểu đồ.
  • Phân tích so sánh thống kê: So sánh số liệu thu, chi giữa các năm, tỷ lệ hoàn thành dự toán, cơ cấu thu chi theo từng xã, thị trấn.
  • Phân tích định tính: Đánh giá nhận thức, tổ chức bộ máy, chất lượng cán bộ qua khảo sát thang đo Likert 5 điểm.

Cỡ mẫu 78 người được chọn theo phương pháp chọn mẫu toàn bộ nhằm đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy của kết quả. Thời gian nghiên cứu từ tháng 5/2019, tập trung phân tích dữ liệu giai đoạn 2016-2018, đề xuất giải pháp cho giai đoạn đến năm 2020.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng thu ngân sách xã ổn định nhưng chưa đồng đều: Tổng thu NSX huyện Đại Từ giai đoạn 2016-2018 tăng trung bình khoảng 8% mỗi năm, đạt trên 95% dự toán giao. Tuy nhiên, cơ cấu thu giữa các xã, thị trấn có sự chênh lệch lớn, với một số xã đạt tỷ lệ thu vượt dự toán trên 110%, trong khi một số xã khác chỉ đạt khoảng 80%.

  2. Chi ngân sách xã có xu hướng vượt dự toán: Tổng chi NSX tăng khoảng 10% mỗi năm, nhưng tỷ lệ chi vượt dự toán chi trung bình khoảng 12%, chủ yếu do chi đầu tư phát triển và chi thường xuyên chưa được kiểm soát chặt chẽ. Một số xã có tỷ lệ chi vượt dự toán lên đến 20%.

  3. Công tác lập dự toán còn hạn chế: Khoảng 30% số xã chưa lập dự toán đầy đủ các nguồn thu và nhiệm vụ chi, dẫn đến dự toán không phản ánh chính xác nhu cầu thực tế. Quy trình lập dự toán chưa tuân thủ nghiêm ngặt các quy định, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý ngân sách.

  4. Thanh tra, kiểm tra ngân sách xã chưa thường xuyên và hiệu quả: Chỉ khoảng 60% xã thực hiện thanh tra, kiểm tra ngân sách định kỳ. Việc phát hiện và xử lý sai phạm còn hạn chế, dẫn đến tình trạng lãng phí và sai sót trong quản lý ngân sách.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tồn tại trên là do nhận thức của một số cán bộ quản lý ngân sách xã còn hạn chế, bộ máy tổ chức chưa đồng bộ, đội ngũ cán bộ tài chính kế toán thiếu chuyên môn sâu và cơ sở vật chất phục vụ quản lý ngân sách chưa đầy đủ. So với kinh nghiệm quản lý ngân sách xã tại huyện Tiền Hải (Thái Bình) và Hiệp Hòa (Bắc Giang), huyện Đại Từ còn thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan thuế, kho bạc và chính quyền xã trong công tác thu ngân sách, cũng như chưa chú trọng đào tạo, bồi dưỡng cán bộ.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng thu, chi ngân sách xã theo năm, bảng so sánh tỷ lệ hoàn thành dự toán thu, chi giữa các xã, và biểu đồ đánh giá mức độ thực hiện thanh tra, kiểm tra ngân sách xã. Những kết quả này cho thấy cần thiết phải nâng cao chất lượng lập dự toán, tăng cường kiểm soát chi ngân sách và đẩy mạnh công tác thanh tra, kiểm tra để nâng cao hiệu quả quản lý NSX.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao chất lượng lập dự toán ngân sách xã: Tổ chức tập huấn, hướng dẫn quy trình lập dự toán theo đúng quy định pháp luật cho cán bộ tài chính kế toán xã. Đảm bảo dự toán bao quát đầy đủ các nguồn thu và nhiệm vụ chi, phù hợp với điều kiện thực tế địa phương. Thời gian thực hiện: trong năm 2021. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện phối hợp với Sở Tài chính tỉnh.

  2. Tăng cường công tác thu ngân sách và phối hợp liên ngành: Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan thuế, kho bạc và chính quyền xã nhằm đảm bảo thu đúng, thu đủ, kịp thời các khoản thu ngân sách xã. Áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý thu ngân sách để nâng cao hiệu quả. Thời gian thực hiện: 2021-2022. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, Chi cục Thuế, Kho bạc Nhà nước huyện.

  3. Kiểm soát chặt chẽ chi ngân sách xã: Xây dựng quy trình kiểm soát chi ngân sách rõ ràng, minh bạch, đảm bảo chi đúng dự toán, tiết kiệm và hiệu quả. Tăng cường giám sát, kiểm tra việc sử dụng ngân sách tại các xã, thị trấn. Thời gian thực hiện: 2021-2023. Chủ thể thực hiện: UBND xã, Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện.

  4. Đẩy mạnh công tác thanh tra, kiểm tra và công khai ngân sách xã: Tổ chức thanh tra, kiểm tra định kỳ và đột xuất các hoạt động thu, chi ngân sách xã. Công khai tài chính ngân sách xã để tạo điều kiện cho cộng đồng giám sát. Thời gian thực hiện: liên tục từ 2021. Chủ thể thực hiện: HĐND xã, Thanh tra huyện, Phòng Tài chính - Kế hoạch.

  5. Nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ quản lý ngân sách xã: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ, kỹ năng quản lý ngân sách cho cán bộ tài chính kế toán xã. Đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị công nghệ thông tin phục vụ công tác quản lý ngân sách. Thời gian thực hiện: 2021-2024. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, Sở Tài chính, các cơ sở đào tạo.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo và cán bộ quản lý ngân sách các cấp địa phương: Giúp nâng cao nhận thức, cải thiện quy trình quản lý ngân sách xã, từ đó nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính địa phương.

  2. Cán bộ tài chính kế toán xã, thị trấn: Cung cấp kiến thức chuyên sâu về lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và kiểm tra ngân sách xã, hỗ trợ nâng cao năng lực chuyên môn và nghiệp vụ.

  3. Các cơ quan quản lý nhà nước về tài chính và ngân sách: Là tài liệu tham khảo để xây dựng, hoàn thiện chính sách, quy định về quản lý ngân sách xã phù hợp với thực tiễn địa phương.

  4. Các nhà nghiên cứu, học viên cao học ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý ngân sách xã, làm nền tảng cho các nghiên cứu tiếp theo trong lĩnh vực quản lý tài chính công địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Ngân sách xã là gì và vai trò của nó trong hệ thống ngân sách nhà nước?
    Ngân sách xã là cấp ngân sách cuối cùng trong hệ thống ngân sách nhà nước, phục vụ cho chính quyền xã thực hiện các chức năng, nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội và đảm bảo an ninh quốc phòng địa phương. Vai trò của NSX là huy động nguồn lực tài chính, điều tiết hoạt động kinh tế xã hội và hỗ trợ phát triển cơ sở hạ tầng nông thôn.

  2. Phương pháp lập dự toán ngân sách xã như thế nào?
    Lập dự toán ngân sách xã dựa trên các căn cứ như nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, chính sách thuế, cơ chế phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi, số liệu thực hiện ngân sách các năm trước và báo cáo dự toán của các đơn vị sử dụng ngân sách xã. Quy trình lập dự toán phải tuân thủ các quy định của pháp luật và được phê duyệt bởi HĐND xã.

  3. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý ngân sách xã?
    Các yếu tố bao gồm điều kiện kinh tế - xã hội địa phương, nhận thức và năng lực của chính quyền địa phương, hệ thống chính sách pháp luật về ngân sách, ý thức chấp hành pháp luật của người dân, tổ chức bộ máy quản lý và chất lượng đội ngũ cán bộ tài chính kế toán, cũng như cơ sở vật chất phục vụ quản lý ngân sách.

  4. Làm thế nào để tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra ngân sách xã?
    Cần tổ chức thanh tra, kiểm tra định kỳ và đột xuất các hoạt động thu, chi ngân sách xã; công khai tài chính ngân sách để cộng đồng giám sát; nâng cao năng lực cán bộ thanh tra; phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan liên quan nhằm phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm.

  5. Tại sao việc nâng cao năng lực cán bộ tài chính kế toán xã lại quan trọng?
    Cán bộ tài chính kế toán là người trực tiếp thực hiện các công việc liên quan đến lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và kiểm tra ngân sách xã. Năng lực chuyên môn và nghiệp vụ tốt giúp đảm bảo tính chính xác, minh bạch và hiệu quả trong quản lý ngân sách, từ đó góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính địa phương.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã phân tích và đánh giá thực trạng quản lý ngân sách xã trên địa bàn huyện Đại Từ giai đoạn 2016-2018, chỉ ra những tồn tại như chi vượt dự toán, lập dự toán chưa đầy đủ và công tác thanh tra kiểm tra chưa hiệu quả.
  • Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý ngân sách xã bao gồm điều kiện kinh tế xã hội, nhận thức của chính quyền, chính sách pháp luật, ý thức người dân, tổ chức bộ máy và chất lượng cán bộ.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm nâng cao chất lượng lập dự toán, tăng cường thu ngân sách, kiểm soát chi ngân sách, đẩy mạnh thanh tra kiểm tra và nâng cao năng lực cán bộ tài chính kế toán.
  • Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, hỗ trợ huyện Đại Từ và các địa phương tương tự trong việc hoàn thiện công tác quản lý ngân sách xã.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, tổ chức đào tạo cán bộ và xây dựng hệ thống giám sát hiệu quả nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách xã trong giai đoạn tới.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách xã, góp phần phát triển bền vững kinh tế - xã hội địa phương!