Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn 2015-2019, thị trấn Hiệp Phước, huyện Nhơn Trạch, tỉnh Đồng Nai đã ghi nhận sự tăng trưởng đáng kể về thu ngân sách nhà nước (NSNN), với tổng thu vượt dự toán lên đến 213,8% vào năm 2019. Thu ngân sách không chỉ đảm bảo các khoản chi thiết yếu mà còn dành nguồn lực đáng kể cho đầu tư phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Tuy nhiên, công tác quản lý ngân sách nhà nước tại địa bàn này vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế như thất thu, nợ thuế kéo dài, chi đầu tư dàn trải và chi thường xuyên vượt dự toán.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung đánh giá hiệu quả quản lý thu, chi ngân sách nhà nước tại thị trấn Hiệp Phước trong giai đoạn 2015-2019, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách trong giai đoạn 2020-2025. Phạm vi nghiên cứu giới hạn ở thị trấn Hiệp Phước, huyện Nhơn Trạch, với dữ liệu thu thập từ các báo cáo tài chính, kế hoạch của địa phương và các cơ quan liên quan.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho công tác quản lý ngân sách cấp cơ sở, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững và đảm bảo an ninh, trật tự xã hội trên địa bàn. Các chỉ số như tỷ lệ thu ngân sách vượt dự toán, tỷ lệ sử dụng điện và nước sạch đạt gần 100%, cùng với các chỉ tiêu phát triển xã hội đều cho thấy sự phát triển toàn diện của thị trấn trong giai đoạn nghiên cứu.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, tập trung vào các khái niệm chính như: ngân sách nhà nước, quản lý thu ngân sách, quản lý chi ngân sách và hiệu quả quản lý ngân sách.

  • Ngân sách nhà nước được định nghĩa là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước trong dự toán đã được cơ quan có thẩm quyền quyết định và thực hiện trong một năm nhằm thực hiện các chức năng của Nhà nước.
  • Quản lý thu ngân sách nhà nước là quá trình lập kế hoạch, tổ chức và điều hành thu các khoản đóng góp vào ngân sách, bao gồm thuế, phí, lệ phí và các khoản thu khác.
  • Quản lý chi ngân sách nhà nước là quá trình phân phối và sử dụng quỹ ngân sách một cách hiệu quả, tiết kiệm nhằm thực hiện các nhiệm vụ chính trị, kinh tế, xã hội.
  • Hiệu quả quản lý ngân sách được đánh giá dựa trên các tiêu chí như thu đúng, thu đủ, thu kịp thời, tính bền vững của nguồn thu, hiệu quả sử dụng chi ngân sách, tiết kiệm và công bằng xã hội.

Ngoài ra, luận văn tham khảo các mô hình quản lý ngân sách cấp cơ sở, vai trò của Kho bạc Nhà nước trong quản lý ngân quỹ, cũng như các tiêu chí đánh giá hiệu quả quản lý ngân sách theo quy định của Luật Ngân sách Nhà nước Việt Nam.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp thu thập số liệu thứ cấp, chủ yếu từ các báo cáo tài chính, kế hoạch thu chi ngân sách của Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện Nhơn Trạch, thị trấn Hiệp Phước và Chi cục Thuế Nhơn Trạch trong giai đoạn 2015-2019.

Phân tích số liệu được thực hiện bằng phương pháp thống kê mô tả, so sánh các chỉ tiêu thu, chi qua các năm để đánh giá hiệu quả quản lý ngân sách. Phương pháp tổng hợp được áp dụng để đưa ra nhận định chung về thực trạng và đề xuất giải pháp.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ số liệu thu chi ngân sách của thị trấn trong 5 năm, được lựa chọn nhằm đảm bảo tính đại diện và đầy đủ cho phân tích. Lý do chọn phương pháp phân tích thống kê là để đánh giá xu hướng, mức độ hoàn thành dự toán và hiệu quả sử dụng ngân sách một cách khách quan, chính xác.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng thu ngân sách vượt dự toán: Tổng thu NSNN trên địa bàn thị trấn Hiệp Phước tăng liên tục qua các năm, với tỷ lệ thu vượt dự toán trung bình trên 85%, cao nhất đạt 213,8% năm 2019. Thuế ngoài quốc doanh chiếm trên 70% tổng thu thuế, phản ánh sự phát triển kinh tế ổn định của địa phương.

  2. Cơ cấu thu ngân sách đa dạng: Ngoài thuế, các khoản phí, lệ phí chiếm tỷ trọng thấp (1-3%), trong khi thu bổ sung từ ngân sách cấp trên chiếm tỷ trọng lớn, khoảng 60% tổng thu ngân sách, cho thấy sự phụ thuộc vào nguồn hỗ trợ từ cấp trên.

  3. Hiệu quả chi ngân sách còn hạn chế: Chi đầu tư xây dựng cơ bản và chi thường xuyên có xu hướng dàn trải, chưa tập trung, dẫn đến hiệu quả đầu tư thấp và có hiện tượng chi vượt dự toán. Việc quản lý chi ngân sách chưa thực sự tiết kiệm và hiệu quả.

  4. Công tác quản lý thu, chi được cải thiện: Thị trấn đã tăng cường phối hợp thu, ủy nhiệm thu bằng tiền mặt, hạn chế sử dụng tiền mặt trong giao dịch với Kho bạc Nhà nước, góp phần nâng cao tính an toàn và hiệu quả quản lý ngân quỹ.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của việc tăng trưởng thu ngân sách vượt dự toán là do sự chỉ đạo quyết liệt của UBND thị trấn, phối hợp chặt chẽ với các cơ quan thuế và Kho bạc Nhà nước, cùng với sự phát triển kinh tế địa phương ổn định. Tuy nhiên, tỷ lệ thu từ các khoản phí, lệ phí còn thấp do chưa khai thác triệt để hoặc hạn chế trong việc đặt ra các khoản thu phù hợp, tránh gây áp lực cho người dân.

Hiệu quả chi ngân sách chưa cao do việc phân bổ chi đầu tư chưa tập trung, dẫn đến lãng phí nguồn lực. So sánh với các nghiên cứu tại các địa phương khác, như huyện Giồng Trôm hay TP. Sa Đéc, cho thấy tình trạng này là phổ biến ở cấp cơ sở, đòi hỏi cần có giải pháp nâng cao năng lực quản lý và kiểm soát chi tiêu.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng thu ngân sách theo năm, bảng phân tích cơ cấu thu chi ngân sách và biểu đồ so sánh tỷ lệ chi đầu tư và chi thường xuyên qua các năm để minh họa rõ nét hơn về hiệu quả quản lý ngân sách.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công khai tài chính: Thực hiện nghiêm túc công khai các khoản thu, chi ngân sách theo định kỳ nhằm nâng cao tính minh bạch, tạo sự giám sát của cộng đồng và các cơ quan chức năng. Chủ thể thực hiện là UBND thị trấn và Phòng Tài chính - Kế hoạch, trong vòng 1 năm.

  2. Nâng cao chất lượng kiểm soát chi ngân sách: Xây dựng quy trình kiểm soát chi chặt chẽ, tập trung ưu tiên các dự án đầu tư trọng điểm, hạn chế chi tiêu dàn trải, đảm bảo tiết kiệm và hiệu quả. Thời gian thực hiện từ 2020 đến 2023, do UBND thị trấn phối hợp với Kho bạc Nhà nước thực hiện.

  3. Đào tạo, bồi dưỡng cán bộ quản lý ngân sách: Tổ chức các khóa đào tạo nâng cao năng lực chuyên môn, kỹ năng quản lý thu, chi ngân sách cho cán bộ công chức làm công tác tài chính tại địa phương. Thời gian triển khai trong 2 năm, do Phòng Tài chính - Kế hoạch chủ trì.

  4. Tăng cường sự lãnh đạo và phối hợp: Đẩy mạnh vai trò lãnh đạo của cấp ủy Đảng và sự điều hành của UBND thị trấn trong quản lý ngân sách, đồng thời tăng cường phối hợp giữa các cơ quan thuế, Kho bạc và các đơn vị sử dụng ngân sách để đảm bảo thực hiện đúng quy định. Thực hiện liên tục trong giai đoạn 2020-2025.

  5. Phát triển hệ thống thu không dùng tiền mặt: Mở rộng hình thức thu ngân sách qua các kênh điện tử, hạn chế tối đa việc sử dụng tiền mặt nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và giảm thiểu rủi ro thất thoát. Chủ thể thực hiện là Kho bạc Nhà nước và các cơ quan thuế, triển khai trong 3 năm tới.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo và cán bộ quản lý tài chính cấp cơ sở: Giúp hiểu rõ thực trạng, các tiêu chí đánh giá hiệu quả quản lý ngân sách và các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý thu, chi ngân sách tại địa phương.

  2. Cán bộ công chức làm công tác thuế và Kho bạc Nhà nước: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để cải tiến quy trình thu, chi ngân sách, nâng cao hiệu quả kiểm soát và giám sát tài chính.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Là tài liệu tham khảo quý giá về quản lý ngân sách nhà nước cấp cơ sở, phương pháp nghiên cứu và phân tích số liệu thực tế.

  4. Các cơ quan hoạch định chính sách và quản lý nhà nước: Hỗ trợ xây dựng chính sách, quy định phù hợp với thực tiễn địa phương, góp phần hoàn thiện hệ thống quản lý ngân sách nhà nước.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước được đánh giá dựa trên những tiêu chí nào?
    Hiệu quả được đánh giá qua các tiêu chí như thu đúng, thu đủ, thu kịp thời, tính bền vững của nguồn thu, hiệu quả sử dụng chi ngân sách, tiết kiệm và công bằng xã hội. Ví dụ, tỷ lệ thu vượt dự toán trên 85% thể hiện hiệu quả quản lý thu.

  2. Tại sao thu ngân sách tại thị trấn Hiệp Phước lại phụ thuộc nhiều vào nguồn bổ sung từ cấp trên?
    Do nguồn thu nội địa chưa đủ mạnh và đa dạng, thị trấn cần nguồn bổ sung từ ngân sách cấp trên để đảm bảo cân đối thu chi, đặc biệt trong chi đầu tư phát triển và chi thường xuyên.

  3. Những hạn chế chính trong quản lý chi ngân sách tại thị trấn là gì?
    Chi đầu tư dàn trải, thiếu tập trung, chi thường xuyên vượt dự toán và chưa thực sự tiết kiệm, dẫn đến hiệu quả sử dụng ngân sách chưa cao.

  4. Giải pháp nào giúp nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách?
    Tăng cường công khai tài chính, áp dụng công nghệ thu ngân sách không dùng tiền mặt, nâng cao năng lực cán bộ quản lý thuế và phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan liên quan.

  5. Vai trò của Kho bạc Nhà nước trong quản lý ngân sách địa phương như thế nào?
    Kho bạc Nhà nước quản lý quỹ ngân sách, thực hiện giao dịch thu chi, kế toán nhà nước, đảm bảo an toàn và hiệu quả trong quản lý ngân quỹ, đồng thời phối hợp thu ngân sách qua các kênh hiện đại.

Kết luận

  • Thị trấn Hiệp Phước đã đạt được kết quả tích cực trong quản lý thu ngân sách với tỷ lệ thu vượt dự toán trung bình trên 85% trong giai đoạn 2015-2019.
  • Hiệu quả quản lý chi ngân sách còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong chi đầu tư và chi thường xuyên, cần được cải thiện để nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực.
  • Các giải pháp đề xuất tập trung vào công khai tài chính, nâng cao kiểm soát chi, đào tạo cán bộ và tăng cường phối hợp giữa các cơ quan quản lý.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho công tác quản lý ngân sách cấp cơ sở, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại địa phương.
  • Giai đoạn tiếp theo (2020-2025) cần triển khai đồng bộ các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, đảm bảo nguồn lực tài chính phục vụ phát triển địa phương.

Để tiếp tục phát huy kết quả nghiên cứu, các cơ quan quản lý và cán bộ liên quan nên áp dụng các giải pháp đề xuất, đồng thời tăng cường giám sát và đánh giá định kỳ hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước tại thị trấn Hiệp Phước.