Tổng quan nghiên cứu

Quản lý ngân sách nhà nước (NSNN) cấp huyện là một trong những vấn đề trọng yếu trong công tác quản lý tài chính công, ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Tại huyện Châu Thành, tỉnh Tây Ninh, trong giai đoạn 2020-2022, tốc độ tăng trưởng kinh tế bình quân đạt 19,03%, tăng 6,9% so với giai đoạn 2014-2016. Cơ cấu kinh tế chuyển dịch tích cực với nông nghiệp giảm từ 26,1% xuống 25%, trong khi công nghiệp - tiểu thủ công nghiệp - xây dựng và thương mại - dịch vụ lần lượt tăng lên 35,7% và 40,5%. Thu nhập bình quân đầu người cũng tăng từ 17,04 triệu đồng năm 2020 lên 25,75 triệu đồng năm 2022. Tuy nhiên, Châu Thành vẫn là huyện nghèo, thu ngân sách hàng năm không đủ chi, phụ thuộc vào nguồn trợ cấp từ tỉnh.

Luận văn tập trung phân tích thực trạng quản lý NSNN tại huyện Châu Thành trong giai đoạn 2020-2022, nhằm nhận diện các tồn tại, hạn chế trong công tác lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và thanh tra, kiểm tra ngân sách. Mục tiêu nghiên cứu là đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý NSNN, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại địa phương. Phạm vi nghiên cứu bao gồm toàn bộ hoạt động quản lý NSNN cấp huyện, với dữ liệu thu thập từ các báo cáo tài chính, số liệu thu chi ngân sách và các văn bản pháp luật liên quan.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho chính quyền huyện Châu Thành và các cơ quan quản lý tài chính địa phương trong việc hoàn thiện công tác quản lý ngân sách, đảm bảo cân đối thu chi, nâng cao tính minh bạch và hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính công.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện, bao gồm:

  • Lý thuyết ngân sách nhà nước: Định nghĩa ngân sách nhà nước là bản dự toán thu chi tài chính của Nhà nước trong một năm, phản ánh các quan hệ kinh tế phát sinh trong quá trình tạo lập, phân phối và sử dụng quỹ tiền tệ tập trung nhằm thực hiện chức năng nhà nước.

  • Mô hình quản lý ngân sách theo kết quả đầu ra: Quản lý chi tiêu ngân sách dựa trên kết quả thực hiện các mục tiêu, đảm bảo trách nhiệm giải trình và hiệu quả sử dụng nguồn lực.

  • Nguyên tắc quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện: Bao gồm nguyên tắc thống nhất, công khai minh bạch, đảm bảo trách nhiệm, cân đối ngân sách và hiệu năng trong quản lý.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: lập dự toán ngân sách, chấp hành dự toán, quyết toán ngân sách, thanh tra kiểm tra ngân sách, phân cấp quản lý ngân sách, và các tiêu chí đánh giá hiệu quả quản lý ngân sách cấp huyện.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tổng hợp, thống kê mô tả và phân tích số liệu thu chi ngân sách của huyện Châu Thành giai đoạn 2020-2022. Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ các báo cáo tài chính, dự toán, quyết toán và kết quả thanh tra ngân sách của các đơn vị sử dụng ngân sách trên địa bàn huyện.

Phương pháp chọn mẫu là phương pháp chọn mẫu toàn bộ (census) nhằm đảm bảo tính đầy đủ và chính xác của dữ liệu. Phân tích số liệu được thực hiện bằng phương pháp thống kê mô tả để trình bày các chỉ tiêu thu chi, tỷ lệ thực hiện dự toán, cơ cấu thu chi ngân sách, đồng thời sử dụng phương pháp so sánh để đánh giá sự biến động và hiệu quả quản lý qua các năm.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 1/2020 đến tháng 12/2022, tập trung thu thập và phân tích dữ liệu trong giai đoạn này, đồng thời tham khảo các văn bản pháp luật và chính sách liên quan đến quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tình hình thu ngân sách: Tổng thu ngân sách huyện Châu Thành giai đoạn 2020-2022 có xu hướng tăng trưởng, tuy nhiên vẫn chưa đáp ứng đủ nhu cầu chi tiêu. Tỷ lệ thu đạt khoảng 85-90% dự toán hàng năm, trong đó thuế thu nhập doanh nghiệp và thuế giá trị gia tăng chiếm tỷ trọng lớn nhất, lần lượt khoảng 40% và 30% tổng thu ngân sách.

  2. Cơ cấu chi ngân sách: Chi ngân sách chủ yếu tập trung vào chi thường xuyên (khoảng 65%), trong khi chi đầu tư phát triển chỉ chiếm khoảng 35%. Việc phân bổ chi chưa tối ưu, ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng ngân sách trong phát triển kinh tế - xã hội.

  3. Chấp hành dự toán ngân sách: Tỷ lệ chấp hành dự toán thu đạt trung bình 88%, trong khi chấp hành dự toán chi đạt khoảng 92%. Một số khoản chi vượt dự toán do nhu cầu phát sinh, nhưng chưa có cơ chế điều chỉnh linh hoạt, gây áp lực lên cân đối ngân sách.

  4. Công tác thanh tra, kiểm tra: Việc thanh tra, kiểm tra ngân sách được thực hiện thường xuyên, nhưng vẫn còn tồn tại các sai sót trong quản lý chi tiêu, như chậm trễ trong quyết toán, thiếu minh bạch trong một số khoản chi, dẫn đến nguy cơ thất thoát và lãng phí ngân sách.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tồn tại trên là do cơ chế phân cấp quản lý ngân sách chưa đồng bộ, nguồn thu hạn chế trong khi nhiệm vụ chi ngày càng tăng. So với các huyện khác trong tỉnh và các nghiên cứu trong nước, tỷ lệ thu ngân sách của Châu Thành thấp hơn khoảng 5-10%, phản ánh năng lực huy động nguồn lực tài chính còn hạn chế.

Việc chi ngân sách chủ yếu tập trung vào chi thường xuyên làm giảm khả năng đầu tư phát triển, ảnh hưởng đến tăng trưởng kinh tế bền vững. Các biểu đồ so sánh cơ cấu chi ngân sách qua các năm cho thấy xu hướng chi thường xuyên tăng nhẹ, trong khi chi đầu tư phát triển giảm dần.

Công tác thanh tra, kiểm tra tuy được chú trọng nhưng chưa phát huy hết hiệu quả do hạn chế về nguồn nhân lực và công nghệ thông tin hỗ trợ. So sánh với kinh nghiệm quản lý ngân sách tại các huyện như Tiền Hải (Thái Bình) và Chí Linh (Hải Dương), việc áp dụng công nghệ thông tin và cải cách thủ tục hành chính đã giúp nâng cao hiệu quả quản lý thu chi ngân sách.

Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nâng cao năng lực quản lý, tăng cường minh bạch và trách nhiệm giải trình trong quản lý ngân sách cấp huyện, đồng thời cần có các chính sách hỗ trợ từ cấp tỉnh và trung ương để đảm bảo cân đối ngân sách và phát triển bền vững.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao chất lượng lập dự toán ngân sách: Cần xây dựng dự toán ngân sách dựa trên cơ sở phân tích kỹ lưỡng tình hình kinh tế - xã hội và khả năng huy động nguồn thu thực tế. Áp dụng kế hoạch tài chính trung hạn 3-5 năm để đảm bảo tính khả thi và ổn định. Chủ thể thực hiện: UBND huyện phối hợp với các phòng ban liên quan, thời gian: triển khai ngay từ năm ngân sách tiếp theo.

  2. Tăng cường công tác chấp hành dự toán ngân sách: Thực hiện nghiêm túc việc giám sát, kiểm tra việc thu chi ngân sách, đảm bảo các khoản chi đúng dự toán, tiết kiệm và hiệu quả. Áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý thu chi để nâng cao tính minh bạch. Chủ thể thực hiện: Chi cục Thuế, Kho bạc Nhà nước huyện, thời gian: trong vòng 1-2 năm.

  3. Tổ chức tốt công tác quyết toán ngân sách: Đẩy nhanh tiến độ quyết toán ngân sách, đảm bảo số liệu chính xác, trung thực và kịp thời báo cáo các cấp có thẩm quyền. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện, thời gian: hàng năm.

  4. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra ngân sách: Xây dựng kế hoạch thanh tra, kiểm tra định kỳ và đột xuất, xử lý nghiêm các vi phạm, đồng thời khen thưởng các đơn vị thực hiện tốt. Nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ thanh tra, ứng dụng công nghệ thông tin hỗ trợ công tác kiểm tra. Chủ thể thực hiện: Thanh tra huyện, thời gian: liên tục hàng năm.

  5. Kiến nghị cấp trên hỗ trợ cơ chế phân cấp và nguồn lực: Đề xuất tỉnh và trung ương xem xét điều chỉnh cơ chế phân cấp ngân sách, tăng tỷ lệ phân chia nguồn thu cho huyện, đồng thời hỗ trợ đào tạo nâng cao năng lực quản lý ngân sách cho cán bộ địa phương. Chủ thể thực hiện: UBND huyện phối hợp với Sở Tài chính tỉnh, thời gian: trong 3 năm tới.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách cấp huyện: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn giúp nâng cao năng lực lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách, đồng thời cải thiện công tác thanh tra, kiểm tra.

  2. Các nhà hoạch định chính sách tài chính địa phương: Tài liệu tham khảo hữu ích để xây dựng các chính sách phân cấp ngân sách, cải cách thủ tục hành chính và nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công.

  3. Giảng viên và sinh viên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Luận văn là nguồn tài liệu nghiên cứu thực tiễn về quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện, giúp hiểu rõ các nguyên tắc, phương pháp và thách thức trong quản lý ngân sách địa phương.

  4. Các tổ chức nghiên cứu và tư vấn phát triển kinh tế - xã hội: Cung cấp dữ liệu và phân tích thực trạng quản lý ngân sách tại huyện nghèo, từ đó đề xuất các giải pháp hỗ trợ phát triển bền vững.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện có vai trò gì trong phát triển kinh tế - xã hội?
    Quản lý ngân sách cấp huyện là công cụ huy động và phân bổ nguồn lực tài chính để thực hiện các chức năng nhà nước tại địa phương, bao gồm đầu tư phát triển, chi thường xuyên cho giáo dục, y tế, quốc phòng, an ninh và các chính sách xã hội. Ví dụ, tại Châu Thành, ngân sách hỗ trợ phát triển hạ tầng và các chương trình an sinh xã hội.

  2. Những khó khăn chính trong quản lý ngân sách tại huyện Châu Thành là gì?
    Huyện gặp khó khăn về nguồn thu hạn chế, tỷ lệ thu ngân sách thấp hơn dự toán, chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn, trong khi chi đầu tư phát triển còn hạn chế. Ngoài ra, công tác thanh tra, kiểm tra còn yếu, dẫn đến nguy cơ thất thoát ngân sách.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả lập dự toán ngân sách cấp huyện?
    Cần xây dựng dự toán dựa trên phân tích thực tế tình hình kinh tế - xã hội, khả năng huy động nguồn thu và ưu tiên các dự án trọng điểm. Áp dụng kế hoạch tài chính trung hạn giúp dự toán ổn định và khả thi hơn.

  4. Vai trò của công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện?
    Công nghệ thông tin giúp minh bạch hóa các khoản thu chi, giảm thiểu sai sót, tăng cường giám sát và kiểm tra, đồng thời tạo thuận lợi cho người dân và doanh nghiệp trong giao dịch thuế và các khoản nộp ngân sách.

  5. Các giải pháp nào đã được đề xuất để khắc phục các tồn tại trong quản lý ngân sách tại Châu Thành?
    Luận văn đề xuất nâng cao chất lượng lập dự toán, tăng cường chấp hành dự toán, tổ chức tốt công tác quyết toán, tăng cường thanh tra kiểm tra, đồng thời kiến nghị cấp trên hỗ trợ cơ chế phân cấp và nguồn lực, cùng với đào tạo nâng cao năng lực cán bộ quản lý ngân sách.

Kết luận

  • Quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện là công cụ quan trọng để thực hiện chức năng nhà nước và phát triển kinh tế - xã hội địa phương.
  • Thực trạng quản lý ngân sách tại huyện Châu Thành giai đoạn 2020-2022 còn nhiều hạn chế, đặc biệt về cân đối thu chi và hiệu quả sử dụng ngân sách.
  • Các nguyên tắc quản lý ngân sách như công khai minh bạch, trách nhiệm giải trình và cân đối ngân sách chưa được thực hiện đầy đủ.
  • Đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và tăng cường thanh tra kiểm tra nhằm cải thiện hiệu quả quản lý ngân sách.
  • Khuyến nghị cấp trên hỗ trợ cơ chế phân cấp và nguồn lực, đồng thời nâng cao năng lực cán bộ quản lý ngân sách địa phương trong 3-5 năm tới.

Luận văn là tài liệu tham khảo thiết thực cho các nhà quản lý, nhà nghiên cứu và các đối tượng quan tâm đến công tác quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại huyện Châu Thành và các địa phương tương tự.