Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh nền kinh tế Việt Nam ngày càng hội nhập sâu rộng, quản lý ngân sách Nhà nước (NSNN) cấp huyện giữ vai trò then chốt trong việc điều tiết và phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Huyện Yên Lập, tỉnh Phú Thọ, với 17 đơn vị hành chính và diện tích tự nhiên gần 44.000 ha, là một địa phương miền núi có nhiều tiềm năng nhưng cũng đối mặt với không ít khó khăn về kinh tế và hạ tầng. Từ năm 2019 đến 2021, giá trị tăng thêm bình quân đầu người của huyện đạt 41,2 triệu đồng, tăng 25% so với năm 2019, trong khi tỷ lệ hộ nghèo giảm từ 17,92% xuống còn 15,38%. Tuy nhiên, nguồn thu ngân sách còn hạn chế trong khi nhu cầu chi tiêu phát triển kinh tế - xã hội rất lớn.

Luận văn tập trung nghiên cứu công tác quản lý ngân sách Nhà nước cấp huyện tại Yên Lập trong giai đoạn 2019-2021, nhằm đánh giá thực trạng, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách. Mục tiêu cụ thể bao gồm hệ thống hóa cơ sở lý luận, đánh giá thực trạng công tác lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và giám sát ngân sách cấp huyện, đồng thời đề xuất các giải pháp phù hợp với điều kiện thực tế địa phương. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại huyện Yên Lập, đồng thời làm cơ sở tham khảo cho các địa phương có điều kiện tương tự.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách Nhà nước, trong đó có:

  • Lý thuyết ngân sách Nhà nước: Xem ngân sách là công cụ tài chính quan trọng để thực hiện các chức năng của Nhà nước, bao gồm ổn định kinh tế, phân phối lại thu nhập và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội.
  • Mô hình chu trình ngân sách: Bao gồm các khâu lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và giám sát ngân sách, nhấn mạnh tính liên tục và phản hồi trong quản lý ngân sách.
  • Khái niệm quản lý ngân sách cấp huyện: Tập trung vào việc sử dụng các công cụ quản lý để điều chỉnh hoạt động thu chi ngân sách nhằm đạt mục tiêu phát triển địa phương.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: ngân sách Nhà nước cấp huyện, dự toán ngân sách, chấp hành dự toán, quyết toán ngân sách, kiểm tra giám sát ngân sách, phân cấp quản lý ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp số liệu thứ cấp và sơ cấp. Số liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo tài chính, thống kê kinh tế - xã hội của huyện Yên Lập giai đoạn 2019-2021, các văn bản pháp luật liên quan và tài liệu nghiên cứu trước đó. Số liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát trực tiếp và phỏng vấn sâu với 46 cán bộ quản lý ngân sách, lãnh đạo các cơ quan liên quan và 32 kế toán, chủ tài khoản tại các đơn vị dự toán ngân sách huyện từ tháng 12/2022 đến tháng 2/2023.

Phương pháp phân tích bao gồm thống kê mô tả để tổng hợp số liệu thu chi ngân sách, so sánh các chỉ tiêu qua các năm và phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến công tác quản lý ngân sách. Phần mềm Excel được sử dụng để xử lý và trình bày dữ liệu dưới dạng bảng biểu và biểu đồ nhằm minh họa rõ ràng các kết quả nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng lập dự toán ngân sách: Tỷ lệ dự toán thu ngân sách được lập và phê duyệt đúng thời hạn đạt trên 95% trong giai đoạn 2019-2021. Tuy nhiên, dự toán chi thường xuyên chiếm tới 70% tổng chi ngân sách, trong khi chi đầu tư phát triển chỉ chiếm khoảng 30%, chưa đáp ứng đầy đủ nhu cầu phát triển hạ tầng và kinh tế địa phương.

  2. Chấp hành dự toán ngân sách: Tỷ lệ thu ngân sách thực hiện đạt trung bình 92% so với dự toán, trong đó nguồn thu từ khai thác khoáng sản và đất đai đóng góp khoảng 40% tổng thu. Chi ngân sách thực hiện đạt 88% dự toán, với chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn, còn chi đầu tư phát triển bị hạn chế do nguồn vốn chưa được phân bổ kịp thời.

  3. Quyết toán ngân sách: Quyết toán thu ngân sách năm 2021 đạt 90% dự toán, trong khi quyết toán chi đạt 85%. Việc chậm trễ trong nộp báo cáo quyết toán và thiếu phân tích sâu về biến động thu chi là tồn tại đáng chú ý.

  4. Công tác kiểm tra, giám sát và công khai ngân sách: HĐND huyện và các cơ quan chức năng thực hiện giám sát thường xuyên, tuy nhiên hiệu quả còn hạn chế do thiếu nguồn lực và trình độ cán bộ. Công khai ngân sách được thực hiện qua nhiều hình thức, nhưng mức độ minh bạch và tiếp cận thông tin của người dân còn thấp.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của các tồn tại trên chủ yếu do hạn chế về nguồn lực tài chính, trình độ cán bộ quản lý và cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin chưa đồng bộ. So với các huyện lân cận như Thanh Ba và Hàm Yên, Yên Lập có tỷ lệ thu ngân sách thấp hơn khoảng 10-15%, phản ánh tiềm năng khai thác nguồn thu chưa được tận dụng hiệu quả. Việc chi ngân sách chủ yếu cho chi thường xuyên làm giảm khả năng đầu tư phát triển, ảnh hưởng đến tăng trưởng kinh tế bền vững.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột so sánh tỷ lệ dự toán và thực hiện thu chi ngân sách qua các năm, bảng phân tích cơ cấu chi ngân sách và biểu đồ tròn thể hiện tỷ trọng các nguồn thu chính. Những kết quả này cho thấy cần thiết phải nâng cao năng lực quản lý, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin và cải thiện công tác giám sát để nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao chất lượng lập dự toán ngân sách: Tăng cường đào tạo cán bộ lập dự toán, áp dụng các công cụ phân tích dự báo để dự toán sát thực tế, ưu tiên phân bổ nguồn vốn cho các dự án đầu tư phát triển hạ tầng kinh tế - xã hội. Thời gian thực hiện: 2024-2025, chủ thể: Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện phối hợp với UBND huyện.

  2. Tăng cường công tác thu ngân sách: Triển khai các biện pháp quản lý thuế hiệu quả, mở rộng nguồn thu từ khai thác tài nguyên và đất đai, áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý thuế và thu ngân sách. Thời gian: 2024-2026, chủ thể: Chi cục Thuế huyện và các cơ quan liên quan.

  3. Cải thiện công tác quyết toán và giám sát ngân sách: Rà soát, hoàn thiện quy trình quyết toán, tăng cường kiểm tra, thanh tra, giám sát việc sử dụng ngân sách, đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả. Thời gian: 2024-2025, chủ thể: Phòng Tài chính - Kế hoạch, Thanh tra huyện, HĐND huyện.

  4. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách: Đầu tư hệ thống phần mềm quản lý ngân sách đồng bộ, nâng cao năng lực cán bộ sử dụng công nghệ, tạo điều kiện thuận lợi cho công khai ngân sách và tiếp cận thông tin của người dân. Thời gian: 2024-2027, chủ thể: UBND huyện phối hợp với các đơn vị công nghệ.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách cấp huyện: Nâng cao hiểu biết về quy trình và kỹ thuật quản lý ngân sách, áp dụng các giải pháp thực tiễn để nâng cao hiệu quả công tác.

  2. Lãnh đạo UBND và HĐND huyện: Tham khảo các phân tích về thực trạng và đề xuất giải pháp nhằm hoạch định chính sách tài chính phù hợp với điều kiện địa phương.

  3. Các cơ quan tài chính, thuế và kho bạc: Cung cấp thông tin chi tiết về các khâu trong chu trình ngân sách, giúp cải tiến quy trình quản lý và phối hợp hiệu quả.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Là tài liệu tham khảo thực tiễn về quản lý ngân sách Nhà nước cấp huyện trong điều kiện kinh tế miền núi.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý ngân sách Nhà nước cấp huyện có vai trò gì trong phát triển kinh tế địa phương?
    Ngân sách cấp huyện là công cụ tài chính quan trọng để thực hiện các chức năng quản lý nhà nước, đảm bảo an ninh trật tự, phát triển hạ tầng và dịch vụ công, từ đó thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và cải thiện đời sống nhân dân.

  2. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý ngân sách cấp huyện?
    Bao gồm trình độ cán bộ quản lý, hệ thống công nghệ thông tin, cơ chế phân cấp ngân sách, chính sách pháp luật và điều kiện kinh tế - xã hội địa phương.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả thu ngân sách tại huyện Yên Lập?
    Cần tăng cường quản lý thuế, mở rộng nguồn thu từ tài nguyên và đất đai, ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thuế và thu ngân sách, đồng thời nâng cao nhận thức và trách nhiệm của các đơn vị thu.

  4. Tại sao chi đầu tư phát triển tại huyện còn thấp so với chi thường xuyên?
    Do nguồn thu hạn chế, ưu tiên chi thường xuyên để đảm bảo hoạt động bộ máy nhà nước và các nhiệm vụ thiết yếu, trong khi chi đầu tư phát triển bị hạn chế bởi nguồn vốn và quy trình phân bổ còn chậm.

  5. Công khai ngân sách được thực hiện như thế nào tại cấp huyện?
    Thông qua công bố tại kỳ họp HĐND, niêm yết tại trụ sở, phát hành ấn phẩm, thông báo bằng văn bản và đăng tải trên trang thông tin điện tử của UBND huyện, nhằm đảm bảo minh bạch và tạo điều kiện cho người dân tiếp cận thông tin.

Kết luận

  • Quản lý ngân sách Nhà nước cấp huyện tại Yên Lập có nhiều chuyển biến tích cực nhưng vẫn còn tồn tại hạn chế về lập dự toán, chấp hành dự toán và quyết toán ngân sách.
  • Các yếu tố chủ quan như trình độ cán bộ, hệ thống công nghệ thông tin và công tác giám sát còn hạn chế ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý ngân sách.
  • Nguồn thu ngân sách còn hạn chế trong khi nhu cầu chi tiêu phát triển kinh tế - xã hội ngày càng tăng cao.
  • Đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng lập dự toán, tăng cường thu ngân sách, cải thiện công tác quyết toán và ứng dụng công nghệ thông tin là cần thiết để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho các cấp quản lý trong việc hoàn thiện công tác quản lý ngân sách Nhà nước cấp huyện, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Tiếp theo, cần triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và thời gian để đánh giá hiệu quả thực hiện, từ đó điều chỉnh chính sách phù hợp. Đề nghị các cơ quan quản lý và nghiên cứu quan tâm ứng dụng kết quả nghiên cứu nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách Nhà nước cấp huyện.