Tổng quan nghiên cứu

Du lịch là ngành kinh tế mũi nhọn, đóng góp quan trọng vào phát triển kinh tế - xã hội, tạo việc làm và nâng cao đời sống cộng đồng. Theo báo cáo ngành, tốc độ tăng trưởng du lịch toàn cầu duy trì ở mức cao, trong đó khu vực Châu Á - Thái Bình Dương và Đông Nam Á có xu hướng thu hút ngày càng nhiều khách du lịch. Việt Nam, với vị trí địa lý thuận lợi và môi trường chính trị ổn định, được đánh giá là điểm đến an toàn, thân thiện. Phát triển du lịch theo hướng bền vững trở thành xu thế tất yếu nhằm bảo vệ môi trường, duy trì giá trị văn hóa và đảm bảo lợi ích kinh tế lâu dài.

Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử, thuộc thành phố Uông Bí, tỉnh Quảng Ninh, là một trong những điểm du lịch tâm linh nổi bật của Việt Nam với hệ thống di tích lịch sử văn hóa gắn liền với thiền phái Trúc Lâm. Khu vực này có tiềm năng lớn về tài nguyên tự nhiên và nhân văn, nhưng cũng đang đối mặt với thách thức trong công tác bảo tồn và phát triển du lịch bền vững. Nghiên cứu tập trung vào quản lý kinh doanh du lịch theo hướng bền vững tại Yên Tử trong giai đoạn 2014-2016, nhằm đề xuất giải pháp hoàn thiện quản lý nhà nước, góp phần phát triển du lịch bền vững đến năm 2025.

Mục tiêu nghiên cứu là phân tích thực trạng quản lý nhà nước đối với hoạt động kinh doanh du lịch bền vững tại Yên Tử, đánh giá thành công và hạn chế, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý. Phạm vi nghiên cứu giới hạn tại khu di tích và danh thắng Yên Tử, thành phố Uông Bí, tỉnh Quảng Ninh, sử dụng dữ liệu thực trạng từ năm 2014 đến 2016 và định hướng đến năm 2025. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc bảo tồn giá trị văn hóa, phát triển kinh tế địa phương và nâng cao chất lượng dịch vụ du lịch.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý nhà nước trong phát triển du lịch bền vững, bao gồm:

  • Lý thuyết phát triển du lịch bền vững: Định nghĩa du lịch bền vững là phát triển đáp ứng nhu cầu hiện tại mà không làm tổn hại khả năng đáp ứng nhu cầu tương lai, đảm bảo cân bằng giữa kinh tế, xã hội và môi trường. Các nguyên tắc bao gồm khai thác hợp lý tài nguyên, giảm thiểu tiêu thụ quá mức, duy trì đa dạng sinh học và văn hóa, thu hút sự tham gia của cộng đồng địa phương.

  • Mô hình quản lý nhà nước về du lịch: Quản lý nhà nước được hiểu là quá trình tác động của Nhà nước thông qua hệ thống chính sách, pháp luật, quy hoạch và kế hoạch nhằm định hướng phát triển du lịch bền vững. Nội dung quản lý bao gồm xây dựng chính sách, tổ chức thực hiện, đào tạo nhân lực, thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm.

  • Khái niệm kinh doanh du lịch: Là quá trình tổ chức sản xuất, cung ứng dịch vụ du lịch nhằm mục đích sinh lời, bao gồm các hoạt động quảng bá, ký kết hợp đồng, tổ chức thực hiện và đánh giá hiệu quả kinh doanh.

Các khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu gồm: du lịch bền vững, quản lý nhà nước, kinh doanh du lịch, phát triển du lịch tâm linh, quy hoạch phát triển du lịch.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Nghiên cứu sử dụng dữ liệu thứ cấp từ các văn bản pháp luật, báo cáo ngành, số liệu thống kê của Ban quản lý quần thể di tích và danh thắng Yên Tử, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Quảng Ninh. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát bằng phiếu điều tra với 140 cán bộ quản lý du lịch và 95 lãnh đạo doanh nghiệp, hộ kinh doanh du lịch tại Yên Tử.

  • Phương pháp chọn mẫu: Mẫu khảo sát được chọn theo phương pháp phi xác suất, tập trung vào các đối tượng có liên quan trực tiếp đến hoạt động quản lý và kinh doanh du lịch tại khu vực nghiên cứu nhằm đảm bảo tính đại diện cho thực trạng.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp thống kê mô tả để tổng hợp số liệu, so sánh các chỉ tiêu qua các năm 2014-2016. Phân tích định tính được áp dụng để đánh giá thực trạng quản lý, nhận diện các thành công, hạn chế và nguyên nhân. Kết quả được trình bày qua bảng biểu và biểu đồ minh họa nhằm tăng tính trực quan.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập dữ liệu sơ cấp và thứ cấp từ tháng 3 đến tháng 4 năm 2017; phân tích và tổng hợp dữ liệu trong tháng 5; hoàn thiện đề xuất giải pháp và báo cáo luận văn trong tháng 6 năm 2017.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng lượng khách du lịch: Tổng lượt khách đến Yên Tử giai đoạn 2014-2016 đạt khoảng 2 triệu lượt, trong đó khách quốc tế tăng từ 82.000 lượt năm 2014 lên 105.000 lượt năm 2016, tăng trưởng bình quân 9%/năm. Khách nội địa chiếm đa số với mức tăng trưởng trung bình 3,65%/năm.

  2. Doanh thu du lịch tăng ổn định: Doanh thu từ hoạt động du lịch tại Yên Tử tăng từ 523,8 tỷ đồng năm 2014 lên 602,8 tỷ đồng năm 2016, tăng trưởng bình quân 7%/năm, chủ yếu đến từ thu vé tham quan, cáp treo và công đức.

  3. Cơ sở hạ tầng dịch vụ còn hạn chế: Số lượng cơ sở dịch vụ như nhà nghỉ, nhà hàng, quầy hàng tăng trung bình từ 14% đến 29% mỗi năm, nhưng chất lượng và quy mô còn nhỏ, kiến trúc chưa phù hợp cảnh quan, ảnh hưởng đến trải nghiệm du khách.

  4. Quản lý nhà nước còn nhiều tồn tại: Việc tổ chức thực hiện chính sách pháp luật du lịch chưa đồng bộ, cán bộ quản lý chưa nắm chắc các văn bản pháp luật đầu nguồn, công tác thanh tra, kiểm tra chưa hiệu quả, dẫn đến tình trạng vi phạm như chèo kéo khách, ô nhiễm môi trường và xuống cấp di tích.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân tăng trưởng lượng khách và doanh thu là do sự đầu tư đồng bộ của các cấp chính quyền, công tác tổ chức lễ hội, quản lý dịch vụ và quảng bá du lịch được chú trọng. Tuy nhiên, sự tập trung khách vào mùa lễ hội và cuối tuần gây quá tải, ảnh hưởng đến bảo tồn di tích và môi trường. Cơ sở hạ tầng dịch vụ phát triển chưa tương xứng với nhu cầu, thiếu quy hoạch đồng bộ và chưa đáp ứng tiêu chuẩn bền vững.

So sánh với các nghiên cứu tại Quần thể danh thắng Tràng An và chùa Hương cho thấy, việc phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý, tăng cường tuyên truyền, đào tạo nhân lực và kiểm soát vi phạm là yếu tố then chốt để phát triển du lịch bền vững. Kinh nghiệm quốc tế tại đảo Jeju cũng nhấn mạnh vai trò của chính sách đặc thù, đầu tư hạ tầng hiện đại và liên kết phát triển sản phẩm du lịch.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng lượt khách và doanh thu, bảng tổng hợp cơ sở dịch vụ và biểu đồ đánh giá hiệu quả quản lý nhà nước theo các tiêu chí khảo sát từ cán bộ quản lý và doanh nghiệp.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện chính sách pháp luật và tăng cường tuyên truyền: Cập nhật, bổ sung các văn bản pháp luật liên quan đến du lịch bền vững, tổ chức các chương trình đào tạo, tập huấn cho cán bộ quản lý và doanh nghiệp về các quy định mới. Mục tiêu nâng cao nhận thức và tuân thủ pháp luật trong vòng 1-2 năm, do Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch chủ trì.

  2. Nâng cao chất lượng quy hoạch phát triển du lịch: Xây dựng quy hoạch tổng thể phát triển du lịch bền vững tại Yên Tử, tập trung vào phát triển hạ tầng dịch vụ, bảo tồn di tích và môi trường, phân bổ khách hợp lý theo mùa. Thực hiện trong 3 năm, phối hợp giữa Ban quản lý di tích và UBND thành phố Uông Bí.

  3. Tăng cường năng lực quản lý và đào tạo nhân lực: Đào tạo chuyên sâu cho đội ngũ cán bộ quản lý du lịch về kỹ năng quản lý bền vững, ngoại ngữ và công nghệ thông tin; hỗ trợ doanh nghiệp nâng cao chất lượng dịch vụ. Kế hoạch triển khai liên tục, do các trường đại học và Sở Lao động - Thương binh và Xã hội phối hợp thực hiện.

  4. Thắt chặt công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm: Thiết lập hệ thống giám sát, tăng cường kiểm tra định kỳ và xử lý nghiêm các hành vi vi phạm như chèo kéo khách, ô nhiễm môi trường, vi phạm quy hoạch. Mục tiêu giảm 50% vi phạm trong 2 năm, do Công an thành phố và Ban quản lý di tích phối hợp thực hiện.

  5. Phát triển sản phẩm du lịch đa dạng và bền vững: Khuyến khích phát triển các loại hình du lịch sinh thái, văn hóa, tâm linh kết hợp với du lịch cộng đồng, tạo trải nghiệm đa dạng cho du khách, giảm áp lực lên các điểm chính. Thực hiện trong 3-5 năm, do Sở Du lịch và các doanh nghiệp du lịch chủ động triển khai.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về du lịch: Giúp xây dựng chính sách, quy hoạch và nâng cao hiệu quả quản lý du lịch bền vững tại các khu di tích, đặc biệt là Yên Tử.

  2. Doanh nghiệp kinh doanh du lịch và dịch vụ: Cung cấp cơ sở khoa học để cải thiện hoạt động kinh doanh, nâng cao chất lượng dịch vụ, đồng thời tuân thủ các quy định về phát triển bền vững.

  3. Nhà nghiên cứu và học viên ngành du lịch, quản lý kinh tế: Là tài liệu tham khảo quan trọng về quản lý du lịch bền vững, phương pháp nghiên cứu và phân tích thực trạng tại một khu du lịch tâm linh đặc thù.

  4. Cộng đồng địa phương và các tổ chức phi chính phủ: Nâng cao nhận thức về vai trò của cộng đồng trong phát triển du lịch bền vững, thúc đẩy sự tham gia và bảo vệ tài nguyên văn hóa, môi trường.

Câu hỏi thường gặp

  1. Phát triển du lịch bền vững là gì?
    Phát triển du lịch bền vững là hoạt động khai thác tài nguyên du lịch một cách hiệu quả, đảm bảo đáp ứng nhu cầu hiện tại mà không làm tổn hại khả năng đáp ứng nhu cầu tương lai, cân bằng giữa kinh tế, xã hội và môi trường.

  2. Tại sao quản lý nhà nước lại quan trọng trong du lịch bền vững?
    Quản lý nhà nước tạo ra khung pháp lý, chính sách và quy hoạch để định hướng phát triển du lịch, bảo vệ tài nguyên, xử lý vi phạm và đảm bảo lợi ích lâu dài cho cộng đồng và doanh nghiệp.

  3. Những thách thức chính trong quản lý du lịch tại Yên Tử là gì?
    Bao gồm tình trạng quá tải khách vào mùa lễ hội, cơ sở hạ tầng dịch vụ chưa đồng bộ, vi phạm quy định như chèo kéo khách, ô nhiễm môi trường và xuống cấp di tích do quản lý chưa hiệu quả.

  4. Làm thế nào để giảm thiểu tác động tiêu cực của du lịch tại các điểm di tích?
    Thông qua quy hoạch hợp lý, phân bổ khách theo mùa, tăng cường tuyên truyền, đào tạo nhân lực, kiểm tra xử lý vi phạm và phát triển sản phẩm du lịch đa dạng, thân thiện môi trường.

  5. Vai trò của cộng đồng địa phương trong phát triển du lịch bền vững?
    Cộng đồng địa phương tham gia vào quy hoạch, cung cấp dịch vụ, bảo vệ tài nguyên và văn hóa, góp phần tạo ra môi trường du lịch thân thiện, bền vững và nâng cao chất lượng cuộc sống.

Kết luận

  • Luận văn đã phân tích thực trạng quản lý nhà nước đối với kinh doanh du lịch bền vững tại quần thể di tích và danh thắng Yên Tử, xác định các thành công và hạn chế trong giai đoạn 2014-2016.
  • Đã đề xuất các giải pháp hoàn thiện chính sách pháp luật, quy hoạch phát triển, nâng cao năng lực quản lý, đào tạo nhân lực và tăng cường thanh tra, kiểm tra.
  • Nghiên cứu góp phần làm rõ vai trò của quản lý nhà nước trong phát triển du lịch bền vững tại một khu du lịch tâm linh đặc thù của Việt Nam.
  • Đề xuất các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, giám sát thực hiện và đánh giá hiệu quả đến năm 2025.
  • Kêu gọi các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và cộng đồng địa phương phối hợp chặt chẽ để phát triển du lịch Yên Tử bền vững, bảo tồn giá trị văn hóa và môi trường cho các thế hệ tương lai.