Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế, nguồn nhân lực chất lượng cao trở thành yếu tố quyết định sự phát triển kinh tế của mỗi địa phương. Tỉnh Sơn La, với đặc thù vùng miền núi và kinh tế đang phát triển, đặt ra yêu cầu cấp thiết về việc nâng cao chất lượng tư vấn hướng nghiệp (TVHN) cho học viên (HV) tại các Trung tâm Giáo dục Thường xuyên (GDTX). Theo ước tính, trong giai đoạn 2020-2024, các Trung tâm GDTX trên địa bàn tỉnh Sơn La đã tiếp nhận hàng nghìn HV với nhu cầu tư vấn nghề nghiệp ngày càng tăng. Tuy nhiên, hoạt động tư vấn hướng nghiệp hiện nay còn nhiều hạn chế, chưa thực sự đáp ứng được mục tiêu phát triển kinh tế địa phương.

Luận văn tập trung nghiên cứu quản lý hoạt động tư vấn hướng nghiệp cho HV tại các Trung tâm GDTX trên địa bàn tỉnh Sơn La nhằm nâng cao hiệu quả công tác này, góp phần phát triển nguồn nhân lực phù hợp với nhu cầu thị trường lao động địa phương. Phạm vi nghiên cứu bao gồm 6 Trung tâm GDTX tại các huyện Mai Sơn, Yên Châu, Mường La, Quỳnh Nhai, Sốp Cộp và Vân Hồ, với dữ liệu khảo sát thu thập trong năm học 2020-2024, đặc biệt là khảo sát trực tiếp tháng 5 năm 2024.

Mục tiêu nghiên cứu là làm rõ cơ sở lý luận về quản lý hoạt động tư vấn hướng nghiệp, đánh giá thực trạng và đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao chất lượng tư vấn hướng nghiệp cho HV, đáp ứng mục tiêu phát triển kinh tế địa phương. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các Trung tâm GDTX nâng cao năng lực quản lý, từ đó giúp HV lựa chọn nghề nghiệp phù hợp, góp phần phát triển kinh tế xã hội tỉnh Sơn La.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết tư vấn hướng nghiệp và lý thuyết quản lý giáo dục.

  1. Lý thuyết tư vấn hướng nghiệp: Được phát triển từ công trình của Frank Parsons (1909), tư vấn hướng nghiệp bao gồm ba quá trình chính: hiểu rõ bản thân, hiểu yêu cầu nghề nghiệp và đối chiếu giữa hai yếu tố này để đưa ra lựa chọn nghề nghiệp phù hợp. Các khái niệm chính bao gồm: tư vấn, hướng nghiệp, tư vấn hướng nghiệp, năng lực nghề nghiệp, và nhu cầu thị trường lao động. Tư vấn hướng nghiệp được xem là hoạt động hỗ trợ cá nhân nhận thức về sở thích, năng lực và điều kiện cá nhân để lựa chọn nghề nghiệp phù hợp.

  2. Lý thuyết quản lý giáo dục: Quản lý được hiểu là quá trình tác động có chủ đích của chủ thể quản lý lên đối tượng quản lý thông qua các chức năng kế hoạch hóa, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra nhằm đạt mục tiêu đề ra. Trong quản lý hoạt động tư vấn hướng nghiệp, các chức năng này được áp dụng để xây dựng kế hoạch, tổ chức thực hiện, chỉ đạo và đánh giá hiệu quả hoạt động tư vấn hướng nghiệp tại các Trung tâm GDTX.

Các khái niệm chuyên ngành được sử dụng gồm: hoạt động tư vấn hướng nghiệp (HĐTVHN), quản lý hoạt động tư vấn hướng nghiệp, Trung tâm Giáo dục Thường xuyên, năng lực định hướng nghề nghiệp, và phát triển kinh tế địa phương.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng kết hợp phương pháp nghiên cứu lý luận và thực tiễn:

  • Phương pháp lý luận: Phân tích, tổng hợp, so sánh các tài liệu, nghiên cứu trước đây về tư vấn hướng nghiệp và quản lý giáo dục nhằm xây dựng cơ sở khoa học cho đề tài.

  • Phương pháp thực tiễn:

    • Quan sát trực tiếp hoạt động tư vấn hướng nghiệp tại 6 Trung tâm GDTX tỉnh Sơn La.
    • Điều tra khảo sát bằng phiếu hỏi với 180 cán bộ, giáo viên và học viên tại các Trung tâm.
    • Phỏng vấn sâu với một số cán bộ quản lý, giáo viên và học viên để thu thập thông tin chi tiết.
    • Phương pháp chuyên gia: Xin ý kiến đánh giá của các chuyên gia giáo dục và quản lý về các biện pháp quản lý đề xuất.
    • Phương pháp thống kê toán học: Xử lý số liệu khảo sát bằng phần mềm thống kê để phân tích thực trạng và đánh giá hiệu quả.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập số liệu thứ cấp từ năm học 2020-2021 đến 2023-2024; khảo sát trực tiếp và phỏng vấn tháng 5 năm 2024; phân tích và đề xuất giải pháp trong năm 2024.

Cỡ mẫu khảo sát gồm 180 người, được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho các đối tượng liên quan trong hoạt động tư vấn hướng nghiệp tại các Trung tâm GDTX.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng quản lý hoạt động tư vấn hướng nghiệp còn nhiều hạn chế: Khoảng 65% cán bộ, giáo viên và học viên đánh giá hoạt động tư vấn hướng nghiệp tại các Trung tâm GDTX tỉnh Sơn La chỉ đạt mức trung bình về hiệu quả. Nội dung tư vấn chưa đa dạng, phương pháp tổ chức còn đơn điệu, chưa tạo được sự hứng thú cho học viên.

  2. Nhận thức và năng lực của đội ngũ cán bộ quản lý, giáo viên còn hạn chế: 58% cán bộ quản lý và giáo viên chưa được đào tạo chuyên sâu về tư vấn hướng nghiệp, dẫn đến việc xây dựng kế hoạch và tổ chức hoạt động chưa hiệu quả. Năng lực tìm kiếm và cập nhật thông tin thị trường lao động còn yếu.

  3. Cơ sở vật chất và nguồn lực phục vụ tư vấn hướng nghiệp chưa đáp ứng yêu cầu: Chỉ khoảng 40% Trung tâm có đủ tài liệu, thiết bị phục vụ hoạt động tư vấn hướng nghiệp. Việc liên kết với các cơ sở sản xuất, kinh doanh để tổ chức tham quan, trải nghiệm nghề nghiệp còn hạn chế, ảnh hưởng đến chất lượng tư vấn.

  4. Sự phối hợp giữa Trung tâm GDTX với gia đình, xã hội và các cơ quan liên quan chưa chặt chẽ: Khoảng 55% học viên cho biết chưa nhận được sự hỗ trợ tích cực từ gia đình và các tổ chức xã hội trong việc định hướng nghề nghiệp. Chính quyền địa phương và doanh nghiệp chưa tham gia hiệu quả vào hoạt động tư vấn hướng nghiệp.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên xuất phát từ nhận thức chưa đầy đủ và năng lực quản lý, tổ chức của đội ngũ cán bộ quản lý và giáo viên. So với một số nghiên cứu tại các tỉnh miền Đông Nam Bộ và thành phố lớn, hoạt động tư vấn hướng nghiệp tại Sơn La còn thiếu tính chuyên nghiệp và hệ thống. Việc thiếu cơ sở vật chất và nguồn lực cũng làm giảm hiệu quả hoạt động, đồng thời sự phối hợp giữa các bên liên quan chưa được phát huy tối đa.

Kết quả khảo sát có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ đánh giá hiệu quả tư vấn hướng nghiệp theo từng Trung tâm, bảng phân tích năng lực cán bộ quản lý và giáo viên, cũng như sơ đồ mạng lưới phối hợp giữa Trung tâm GDTX với các tổ chức xã hội và doanh nghiệp.

Ý nghĩa của kết quả nghiên cứu là làm rõ những điểm yếu trong quản lý hoạt động tư vấn hướng nghiệp tại các Trung tâm GDTX tỉnh Sơn La, từ đó đề xuất các giải pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao chất lượng tư vấn, góp phần phát triển nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế địa phương.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng năng lực cho cán bộ quản lý và giáo viên về tư vấn hướng nghiệp: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về kỹ năng tư vấn, cập nhật thông tin thị trường lao động, kỹ thuật tổ chức hoạt động tư vấn. Mục tiêu nâng tỷ lệ cán bộ, giáo viên có năng lực tư vấn đạt trên 80% trong vòng 1 năm. Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Sơn La phối hợp với các trường đại học, viện nghiên cứu.

  2. Xây dựng và triển khai kế hoạch tư vấn hướng nghiệp bài bản, khoa học: Xác định mục tiêu, nội dung, phương pháp và hình thức tổ chức tư vấn phù hợp với đặc điểm từng Trung tâm GDTX. Lập kế hoạch thực hiện theo năm học, có đánh giá định kỳ. Mục tiêu nâng cao hiệu quả tư vấn lên mức khá trở lên trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: Ban giám đốc Trung tâm GDTX.

  3. Đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị và tài liệu phục vụ tư vấn hướng nghiệp: Mua sắm tài liệu, thiết bị hiện đại, xây dựng thư viện hướng nghiệp, kết nối Internet để học viên tự tìm hiểu thông tin nghề nghiệp. Mục tiêu 100% Trung tâm có đủ điều kiện cơ bản trong 18 tháng. Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo, Trung tâm GDTX.

  4. Tăng cường phối hợp với gia đình, xã hội, doanh nghiệp và chính quyền địa phương: Thiết lập mạng lưới liên kết để tổ chức các hoạt động tham quan, trải nghiệm nghề nghiệp, hội thảo tư vấn nghề nghiệp, tạo điều kiện cho học viên tiếp cận thực tế. Mục tiêu xây dựng ít nhất 3 mô hình phối hợp hiệu quả trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: Trung tâm GDTX, chính quyền địa phương, doanh nghiệp.

  5. Xây dựng hệ thống kiểm tra, đánh giá kết quả hoạt động tư vấn hướng nghiệp: Thiết lập tiêu chí, công cụ đánh giá định kỳ để điều chỉnh kế hoạch và nâng cao chất lượng tư vấn. Mục tiêu hoàn thiện hệ thống trong 1 năm và áp dụng thường xuyên. Chủ thể thực hiện: Ban giám đốc Trung tâm GDTX.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục tại các Trung tâm Giáo dục Thường xuyên: Giúp nâng cao năng lực quản lý hoạt động tư vấn hướng nghiệp, xây dựng kế hoạch và tổ chức thực hiện hiệu quả.

  2. Giáo viên và nhân viên tư vấn hướng nghiệp: Cung cấp kiến thức, phương pháp và kỹ năng tổ chức hoạt động tư vấn hướng nghiệp phù hợp với đặc điểm học viên và địa phương.

  3. Nhà hoạch định chính sách giáo dục và đào tạo: Là tài liệu tham khảo để xây dựng chính sách, quy định và chương trình đào tạo phù hợp với nhu cầu phát triển nguồn nhân lực địa phương.

  4. Các tổ chức, doanh nghiệp và chính quyền địa phương: Hiểu rõ vai trò và cách thức phối hợp với Trung tâm GDTX trong công tác tư vấn hướng nghiệp, góp phần phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tư vấn hướng nghiệp là gì và tại sao quan trọng đối với học viên Trung tâm GDTX?
    Tư vấn hướng nghiệp là hoạt động giúp học viên nhận thức về sở thích, năng lực và điều kiện cá nhân để lựa chọn nghề nghiệp phù hợp. Đây là bước quan trọng giúp học viên định hướng tương lai, tránh chọn nghề sai lệch, góp phần phát triển nguồn nhân lực địa phương.

  2. Những khó khăn chính trong quản lý hoạt động tư vấn hướng nghiệp tại các Trung tâm GDTX tỉnh Sơn La là gì?
    Khó khăn gồm nhận thức và năng lực cán bộ quản lý, giáo viên còn hạn chế; thiếu cơ sở vật chất, tài liệu; phương pháp tổ chức chưa đa dạng; phối hợp với gia đình, xã hội chưa chặt chẽ.

  3. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng để đánh giá thực trạng tư vấn hướng nghiệp?
    Nghiên cứu sử dụng phương pháp quan sát trực tiếp, khảo sát bằng phiếu hỏi, phỏng vấn sâu, kết hợp phân tích thống kê toán học để đánh giá thực trạng và hiệu quả hoạt động tư vấn.

  4. Các giải pháp đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả tư vấn hướng nghiệp là gì?
    Bao gồm đào tạo bồi dưỡng cán bộ, xây dựng kế hoạch bài bản, đầu tư cơ sở vật chất, tăng cường phối hợp với các bên liên quan và xây dựng hệ thống kiểm tra, đánh giá kết quả.

  5. Ai là chủ thể chính trong quản lý hoạt động tư vấn hướng nghiệp tại Trung tâm GDTX?
    Chủ thể chính là Ban giám đốc Trung tâm GDTX, cán bộ quản lý, giáo viên và nhân viên tư vấn, phối hợp với gia đình, xã hội, doanh nghiệp và chính quyền địa phương.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động tư vấn hướng nghiệp tại các Trung tâm GDTX tỉnh Sơn La còn nhiều hạn chế về năng lực cán bộ, cơ sở vật chất và phối hợp xã hội.
  • Hoạt động tư vấn hướng nghiệp đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển nguồn nhân lực phù hợp với nhu cầu kinh tế địa phương.
  • Luận văn đã làm rõ cơ sở lý luận, thực trạng và đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả tư vấn hướng nghiệp.
  • Các giải pháp đề xuất tập trung vào đào tạo cán bộ, xây dựng kế hoạch, đầu tư cơ sở vật chất và tăng cường phối hợp liên ngành.
  • Tiếp theo, cần triển khai thực hiện các giải pháp trong giai đoạn 2024-2026, đồng thời xây dựng hệ thống đánh giá hiệu quả để điều chỉnh kịp thời.

Kêu gọi hành động: Các Trung tâm GDTX, cơ quan quản lý giáo dục và các bên liên quan cần phối hợp chặt chẽ để triển khai các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng tư vấn hướng nghiệp, góp phần phát triển nguồn nhân lực bền vững cho tỉnh Sơn La.