Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp trong các trường trung học cơ sở (THCS) đóng vai trò then chốt trong việc phát triển phẩm chất và năng lực học sinh, đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục phổ thông. Theo chương trình giáo dục phổ thông mới, hoạt động này được tăng thời lượng từ 70 lên 105 tiết/năm học, nhằm giúp học sinh phát triển năng lực tự chủ, tư duy sáng tạo, kỹ năng giải quyết vấn đề và định hướng nghề nghiệp phù hợp với xu thế phát triển xã hội. Nghiên cứu tập trung khảo sát thực trạng quản lý hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp tại 5 trường THCS huyện Thanh Hà, tỉnh Hải Dương trong giai đoạn từ tháng 02 đến tháng 05 năm 2022, với sự tham gia của 15 cán bộ quản lý và 104 giáo viên.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả, phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao chất lượng tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp, góp phần phát triển toàn diện năng lực học sinh THCS, đồng thời hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục xây dựng kế hoạch và tổ chức thực hiện hiệu quả các hoạt động này. Kết quả nghiên cứu cũng cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoàn thiện chính sách và phương pháp quản lý giáo dục trải nghiệm, hướng nghiệp trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục hiện đại, trong đó quản lý được hiểu là quá trình lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra nhằm đạt được mục tiêu giáo dục. Lý thuyết quản lý chức năng được áp dụng để phân tích các hoạt động quản lý trải nghiệm, hướng nghiệp gồm: lập kế hoạch, tổ chức thực hiện, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá. Ngoài ra, mô hình phát triển năng lực học sinh được sử dụng để xác định các phẩm chất và năng lực cần hình thành qua hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp như năng lực tự chủ, năng lực giao tiếp, hợp tác, giải quyết vấn đề và định hướng nghề nghiệp.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Quản lý giáo dục: Hệ thống tác động có mục đích và kế hoạch của chủ thể quản lý nhằm đảm bảo vận hành hiệu quả hệ thống giáo dục.
  • Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp: Hoạt động giáo dục giúp học sinh tiếp cận thực tế, phát triển phẩm chất, năng lực và định hướng nghề nghiệp phù hợp với lứa tuổi.
  • Chức năng quản lý: Lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá.
  • Năng lực đặc thù: Năng lực thích ứng với cuộc sống, năng lực thiết kế và tổ chức hoạt động, năng lực định hướng nghề nghiệp.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp phân tích lý luận và điều tra thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính gồm:

  • Dữ liệu sơ cấp: Thu thập qua bảng hỏi với 15 cán bộ quản lý và 104 giáo viên tại 5 trường THCS huyện Thanh Hà, cùng phỏng vấn sâu với cán bộ quản lý và giáo viên chủ chốt.
  • Dữ liệu thứ cấp: Tổng hợp từ các báo cáo, văn bản pháp luật liên quan đến hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp và quản lý giáo dục.

Phương pháp phân tích số liệu sử dụng phần mềm SPSS 22.0 với các kỹ thuật thống kê mô tả, phân tích tần suất, và so sánh tỷ lệ phần trăm nhằm đánh giá thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 02 đến tháng 05 năm 2022, với quy trình gồm khảo sát, phân tích dữ liệu, đề xuất biện pháp và khảo nghiệm tính khả thi.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về vai trò hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp: Khoảng 85% cán bộ quản lý và giáo viên đánh giá hoạt động này rất cần thiết trong việc phát triển năng lực học sinh. Tuy nhiên, chỉ khoảng 60% giáo viên được tập huấn đầy đủ về nội dung và phương pháp tổ chức hoạt động.

  2. Thực trạng tổ chức hoạt động: Các trường THCS huyện Thanh Hà đã triển khai hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp với tổng thời lượng 105 tiết/năm học, trong đó sinh hoạt dưới cờ chiếm 35 tiết, hoạt động theo chủ đề 35 tiết và sinh hoạt lớp 35 tiết. Tuy nhiên, chỉ khoảng 70% hoạt động được tổ chức theo kế hoạch chi tiết, còn lại mang tính hình thức hoặc chưa đồng bộ.

  3. Quản lý kế hoạch và chỉ đạo thực hiện: 80% cán bộ quản lý cho biết đã xây dựng kế hoạch hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp theo từng năm học và phân công nhiệm vụ cụ thể cho giáo viên chủ nhiệm và tổng phụ trách. Tuy nhiên, việc giám sát, đánh giá kết quả còn hạn chế, chỉ có khoảng 55% trường thực hiện kiểm tra, đánh giá thường xuyên và có báo cáo tổng kết.

  4. Yếu tố ảnh hưởng đến quản lý: Nhận thức và năng lực của cán bộ quản lý, giáo viên là yếu tố quyết định hiệu quả quản lý. Ngoài ra, cơ sở vật chất, thiết bị hỗ trợ và nguồn kinh phí cũng ảnh hưởng lớn đến chất lượng tổ chức hoạt động. Động cơ và tâm lý học sinh cũng là yếu tố quan trọng, với khoảng 65% học sinh tích cực tham gia hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp tại các trường THCS huyện Thanh Hà đã được quan tâm triển khai, phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục. Tuy nhiên, việc tổ chức và quản lý còn nhiều hạn chế do thiếu đồng bộ trong kế hoạch, năng lực tổ chức của giáo viên chưa đồng đều và công tác giám sát, đánh giá chưa thường xuyên. So sánh với các nghiên cứu tại các địa phương khác và quốc tế, việc tăng cường đào tạo, bồi dưỡng năng lực cho đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lý là cần thiết để nâng cao hiệu quả hoạt động.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ giáo viên được tập huấn, biểu đồ tròn phân bố thời lượng các loại hình hoạt động và bảng tổng hợp kết quả đánh giá thực trạng quản lý. Việc cải thiện cơ sở vật chất và huy động nguồn lực xã hội cũng là giải pháp quan trọng nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp phát triển bền vững.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng năng lực cho cán bộ quản lý và giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về nội dung, phương pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp, đảm bảo 100% giáo viên chủ nhiệm và tổng phụ trách được trang bị kiến thức và kỹ năng cần thiết. Thời gian thực hiện trong vòng 1 năm học, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường tổ chức.

  2. Xây dựng và hoàn thiện kế hoạch hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp chi tiết, đồng bộ: Các trường cần xây dựng kế hoạch theo năm học, học kỳ và tháng, phân công rõ ràng nhiệm vụ cho từng cá nhân, đảm bảo tính khả thi và phù hợp với điều kiện thực tế. Thời gian hoàn thành kế hoạch trước mỗi năm học mới, do Ban Giám hiệu và Ban chỉ đạo hoạt động chịu trách nhiệm.

  3. Tăng cường công tác giám sát, kiểm tra và đánh giá kết quả hoạt động: Thiết lập hệ thống kiểm tra định kỳ, đánh giá định lượng và định tính kết quả hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp, làm cơ sở để điều chỉnh kế hoạch và nâng cao chất lượng. Thực hiện hàng quý, do Ban chỉ đạo và giáo viên chủ nhiệm phối hợp thực hiện.

  4. Huy động nguồn lực xã hội và cải thiện cơ sở vật chất: Phối hợp với các tổ chức xã hội, cha mẹ học sinh để hỗ trợ kinh phí, trang thiết bị phục vụ hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp. Đầu tư nâng cấp phòng học, thiết bị công nghệ thông tin nhằm tạo môi trường học tập hiện đại, thuận lợi. Thời gian huy động và cải thiện trong 2 năm, do nhà trường phối hợp với chính quyền địa phương và Ban đại diện cha mẹ học sinh thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các trường THCS: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để xây dựng, tổ chức và quản lý hiệu quả hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.

  2. Giáo viên chủ nhiệm và giáo viên tổng phụ trách Đội: Tài liệu giúp hiểu rõ vai trò, nhiệm vụ và phương pháp tổ chức các hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp, từ đó nâng cao năng lực chuyên môn và kỹ năng tổ chức hoạt động giáo dục.

  3. Nhà hoạch định chính sách giáo dục: Cung cấp dữ liệu thực tiễn và đề xuất biện pháp quản lý phù hợp, hỗ trợ xây dựng chính sách phát triển hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp trong hệ thống giáo dục phổ thông.

  4. Sinh viên, nghiên cứu sinh chuyên ngành quản lý giáo dục và giáo dục học: Là tài liệu tham khảo quý giá cho việc nghiên cứu, học tập và phát triển các đề tài liên quan đến quản lý hoạt động giáo dục trải nghiệm, hướng nghiệp trong bối cảnh đổi mới giáo dục.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp có vai trò gì trong giáo dục THCS?
    Hoạt động này giúp học sinh phát triển phẩm chất, năng lực thực tiễn, kỹ năng sống và định hướng nghề nghiệp, góp phần hình thành nhân cách toàn diện và khả năng thích ứng với xã hội hiện đại.

  2. Làm thế nào để xây dựng kế hoạch hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp hiệu quả?
    Kế hoạch cần dựa trên căn cứ pháp lý, thực tiễn nhà trường, phân công nhiệm vụ rõ ràng, xác định mục tiêu, nội dung, phương thức tổ chức và tiêu chí đánh giá cụ thể, đảm bảo tính khả thi và phù hợp với điều kiện thực tế.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp hiện nay là gì?
    Khó khăn gồm nhận thức chưa đồng đều của giáo viên, thiếu nguồn lực vật chất, công tác giám sát, đánh giá chưa thường xuyên và chưa có sự phối hợp chặt chẽ giữa các lực lượng giáo dục trong và ngoài nhà trường.

  4. Các biện pháp nào giúp nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp?
    Tăng cường đào tạo bồi dưỡng giáo viên, xây dựng kế hoạch chi tiết, nâng cao công tác giám sát đánh giá, huy động nguồn lực xã hội và cải thiện cơ sở vật chất là những biện pháp thiết thực và cần thiết.

  5. Làm sao để học sinh tích cực tham gia hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp?
    Tạo môi trường học tập hấp dẫn, đa dạng hình thức tổ chức, khích lệ động viên kịp thời, kết hợp giáo dục kỹ năng sống và định hướng nghề nghiệp phù hợp với sở thích, năng lực của học sinh sẽ thúc đẩy sự tham gia tích cực.

Kết luận

  • Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp là yếu tố quan trọng trong đổi mới giáo dục phổ thông, giúp phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực học sinh THCS.
  • Thực trạng quản lý tại các trường THCS huyện Thanh Hà còn nhiều hạn chế về kế hoạch, tổ chức và giám sát, cần được cải thiện để nâng cao chất lượng hoạt động.
  • Các yếu tố ảnh hưởng chủ yếu gồm nhận thức và năng lực của cán bộ quản lý, giáo viên, cơ sở vật chất và nguồn lực tài chính.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý gồm đào tạo bồi dưỡng, xây dựng kế hoạch chi tiết, tăng cường giám sát đánh giá và huy động nguồn lực xã hội.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi cho các bước tiếp theo trong việc hoàn thiện chính sách và nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp tại các trường THCS trên địa bàn tỉnh Hải Dương và các địa phương khác.

Hành động tiếp theo: Các nhà quản lý giáo dục và trường học cần triển khai ngay các biện pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi khảo sát để hoàn thiện mô hình quản lý hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp phù hợp với thực tiễn địa phương.