Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ thông tại Việt Nam, việc phát triển năng lực học sinh trở thành mục tiêu trọng tâm nhằm nâng cao chất lượng giáo dục. Trường Trung học Phổ thông Dân tộc Nội trú (THPT DTNT) tỉnh Ninh Bình, với đặc thù là trường chuyên biệt dành cho học sinh dân tộc thiểu số, đóng vai trò quan trọng trong việc đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao cho vùng miền núi và dân tộc thiểu số. Tính đến năm 2019, trường có 49 cán bộ quản lý, giáo viên và khoảng 350 học sinh, chủ yếu thuộc các dân tộc thiểu số, sinh sống trong điều kiện kinh tế khó khăn, địa hình đi lại phức tạp.

Nghiên cứu tập trung vào quản lý hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh tại trường THPT DTNT tỉnh Ninh Bình trong giai đoạn từ năm học 2016-2017 đến 2018-2019. Mục tiêu chính là xây dựng các biện pháp quản lý nhằm nâng cao chất lượng giáo dục, đặc biệt phát triển toàn diện năng lực học sinh dân tộc thiểu số. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc hỗ trợ nhà trường đổi mới phương pháp, kỹ thuật dạy học, tổ chức hình thức dạy học và kiểm tra đánh giá theo hướng phát triển năng lực, góp phần nâng cao hiệu quả giáo dục trong điều kiện đặc thù của trường nội trú dân tộc.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý giáo dục hiện đại, tập trung vào:

  • Lý thuyết phát triển năng lực học sinh: Năng lực được hiểu là sự kết hợp linh hoạt giữa kiến thức, kỹ năng, thái độ và giá trị cá nhân nhằm giải quyết hiệu quả các tình huống thực tiễn. Phát triển năng lực học sinh là quá trình hình thành và nâng cao khả năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, phát triển phẩm chất và kỹ năng sống.

  • Mô hình quản lý hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực: Quản lý là quá trình tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý (hiệu trưởng, tổ trưởng chuyên môn) đến hoạt động dạy học của giáo viên và học sinh nhằm đạt được mục tiêu phát triển năng lực. Quản lý bao gồm các nội dung: quản lý mục tiêu, nội dung chương trình, phương pháp kỹ thuật dạy học, hình thức tổ chức và kiểm tra đánh giá.

  • Khái niệm về hoạt động dạy học tích cực: Dạy học lấy học sinh làm trung tâm, chú trọng phát triển kỹ năng tự học, hợp tác, sáng tạo và vận dụng kiến thức vào giải quyết vấn đề thực tiễn.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp sau:

  • Phương pháp nghiên cứu lý luận: Tra cứu, phân tích, tổng hợp các tài liệu khoa học, văn bản pháp luật liên quan đến quản lý giáo dục và phát triển năng lực học sinh.

  • Phương pháp nghiên cứu thực tiễn:

    • Quan sát trực tiếp hoạt động dạy học và quản lý tại trường THPT DTNT tỉnh Ninh Bình.
    • Điều tra bằng phiếu hỏi với 49 cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh nhằm thu thập ý kiến về thực trạng quản lý.
    • Phỏng vấn chuyên sâu cán bộ quản lý, giáo viên để làm rõ nguyên nhân và đề xuất giải pháp.
    • Phân tích hồ sơ dạy học, báo cáo sơ kết học kỳ và tổng kết năm học từ 2016-2017 đến 2018-2019.

  • Phương pháp phân tích số liệu: Sử dụng phần mềm thống kê để xử lý dữ liệu khảo sát, phân tích các chỉ số về nhận thức, thực hiện và hiệu quả quản lý hoạt động dạy học.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn 2016-2019, tập trung khảo sát thực trạng và đề xuất biện pháp quản lý phù hợp với điều kiện thực tế của trường.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của giáo viên về dạy học theo hướng phát triển năng lực còn hạn chế: Khoảng 65% giáo viên chưa nắm vững hoặc chưa thực hiện đầy đủ các phương pháp dạy học tích cực, dẫn đến việc tổ chức hoạt động dạy học chưa thực sự phát huy năng lực học sinh.

  2. Quản lý mục tiêu và nội dung chương trình chưa đồng bộ: 70% cán bộ quản lý và giáo viên cho biết việc xây dựng kế hoạch giáo dục theo hướng phát triển năng lực chưa được thực hiện một cách hệ thống và thường xuyên kiểm tra, giám sát.

  3. Phương pháp, kỹ thuật dạy học đổi mới chưa được áp dụng rộng rãi: Chỉ khoảng 55% giáo viên thường xuyên sử dụng các kỹ thuật dạy học tích cực như thảo luận nhóm, dự án, thí nghiệm thực hành; còn lại vẫn chủ yếu áp dụng phương pháp truyền thống.

  4. Hình thức tổ chức dạy học và đánh giá kết quả còn hạn chế: Việc tổ chức dạy học theo nhóm, trải nghiệm sáng tạo và đánh giá năng lực học sinh chưa được triển khai hiệu quả, chỉ khoảng 50% giáo viên thực hiện thường xuyên các hình thức này.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên xuất phát từ nhiều yếu tố chủ quan và khách quan. Về chủ quan, năng lực quản lý của hiệu trưởng và đội ngũ giáo viên chưa đồng đều, đặc biệt là kỹ năng đổi mới phương pháp và đánh giá năng lực học sinh còn hạn chế. Về khách quan, cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học chưa đồng bộ, thiếu phòng thí nghiệm, thư viện và công nghệ thông tin hỗ trợ, ảnh hưởng đến việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế cho thấy, việc quản lý hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh là một quá trình phức tạp, đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ giữa các cấp quản lý, giáo viên và học sinh. Kết quả nghiên cứu tại trường THPT DTNT tỉnh Ninh Bình phù hợp với xu hướng chung, đồng thời phản ánh đặc thù của trường nội trú dân tộc với nhiều khó khăn về điều kiện kinh tế - xã hội và đặc điểm học sinh.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ áp dụng các phương pháp dạy học tích cực, biểu đồ tròn về nhận thức của giáo viên và cán bộ quản lý, bảng tổng hợp các chỉ số đánh giá thực trạng quản lý mục tiêu, nội dung, phương pháp và hình thức tổ chức dạy học.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng, nâng cao năng lực quản lý và chuyên môn cho cán bộ quản lý, giáo viên

    • Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn về đổi mới phương pháp dạy học, kỹ thuật đánh giá năng lực học sinh.
    • Thời gian thực hiện: trong vòng 1 năm học, chủ thể thực hiện là Sở GD&ĐT phối hợp với nhà trường.

  2. Xây dựng và triển khai kế hoạch giáo dục theo hướng phát triển năng lực học sinh một cách hệ thống và đồng bộ

    • Hiệu trưởng chỉ đạo tổ trưởng chuyên môn xây dựng kế hoạch chi tiết, kiểm tra, giám sát thường xuyên.
    • Thời gian: triển khai ngay từ đầu năm học, đánh giá định kỳ mỗi học kỳ.

  3. Đổi mới phương pháp, kỹ thuật dạy học và hình thức tổ chức dạy học

    • Khuyến khích giáo viên áp dụng các phương pháp tích cực như dạy học theo dự án, thảo luận nhóm, trải nghiệm sáng tạo.
    • Tạo điều kiện về cơ sở vật chất, trang thiết bị hỗ trợ.
    • Thời gian: thực hiện liên tục, có đánh giá hiệu quả hàng năm.

  4. Tăng cường quản lý và nâng cao hiệu quả các hoạt động tự học của học sinh nội trú

    • Ban quản sinh phối hợp với giáo viên định hướng nội dung tự học, tổ chức các hoạt động hỗ trợ học sinh.
    • Thời gian: áp dụng ngay trong các giờ tự học buổi chiều và tối.

  5. Xây dựng cơ chế động viên, khen thưởng nhằm khuyến khích đổi mới sáng tạo trong dạy học

    • Nhà trường phối hợp với các cấp quản lý xây dựng chính sách khen thưởng phù hợp cho giáo viên và học sinh có thành tích xuất sắc trong đổi mới dạy học.
    • Thời gian: xây dựng chính sách trong 6 tháng, áp dụng từ năm học tiếp theo.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các trường THPT DTNT

    • Hỗ trợ nâng cao năng lực quản lý hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh, đặc biệt trong điều kiện đặc thù của trường nội trú dân tộc.

  2. Giáo viên THPT, đặc biệt giáo viên trường dân tộc nội trú

    • Tham khảo các phương pháp, kỹ thuật dạy học tích cực và cách tổ chức hoạt động dạy học phát triển năng lực học sinh.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý Giáo dục

    • Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh trong trường phổ thông đặc thù.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục địa phương và trung ương

    • Là tài liệu tham khảo để xây dựng chính sách, chương trình đào tạo và bồi dưỡng giáo viên, cán bộ quản lý nhằm nâng cao chất lượng giáo dục vùng dân tộc thiểu số.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh là gì?
    Quản lý hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh là quá trình tác động có mục đích của cán bộ quản lý đến hoạt động dạy học của giáo viên và học sinh nhằm đạt được mục tiêu phát triển toàn diện năng lực học sinh, bao gồm kiến thức, kỹ năng và thái độ.

  2. Tại sao việc đổi mới phương pháp dạy học lại quan trọng trong trường THPT DTNT?
    Vì học sinh dân tộc thiểu số thường có hoàn cảnh khó khăn, hạn chế về tiếp cận thông tin, nên đổi mới phương pháp giúp tăng tính tích cực, sáng tạo, phát huy tiềm năng của học sinh, phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý và điều kiện thực tế.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý hoạt động dạy học tại trường THPT DTNT tỉnh Ninh Bình là gì?
    Bao gồm nhận thức chưa đầy đủ của giáo viên về dạy học phát triển năng lực, cơ sở vật chất hạn chế, thiếu đồng bộ trong quản lý mục tiêu và nội dung chương trình, cũng như hạn chế trong áp dụng phương pháp và hình thức tổ chức dạy học mới.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh?
    Cần tăng cường bồi dưỡng chuyên môn cho cán bộ quản lý và giáo viên, xây dựng kế hoạch giáo dục đồng bộ, đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao cơ sở vật chất, đồng thời tăng cường quản lý và hỗ trợ hoạt động tự học của học sinh.

  5. Vai trò của hiệu trưởng trong quản lý hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh là gì?
    Hiệu trưởng là người đứng đầu, chịu trách nhiệm xây dựng kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra, đánh giá hoạt động dạy học, đảm bảo các điều kiện về cơ sở vật chất, bồi dưỡng đội ngũ giáo viên và phối hợp với các bên liên quan để nâng cao chất lượng giáo dục.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh là nhiệm vụ trọng tâm nhằm nâng cao chất lượng giáo dục tại trường THPT DTNT tỉnh Ninh Bình.
  • Thực trạng cho thấy còn nhiều hạn chế về nhận thức, phương pháp, kỹ thuật dạy học và quản lý nội dung chương trình.
  • Các yếu tố chủ quan như năng lực cán bộ quản lý, giáo viên và khách quan như cơ sở vật chất, điều kiện kinh tế xã hội ảnh hưởng lớn đến hiệu quả quản lý.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý đồng bộ, tập trung bồi dưỡng năng lực, đổi mới phương pháp, nâng cao quản lý tự học và xây dựng cơ chế động viên khen thưởng.
  • Tiếp tục triển khai nghiên cứu, đánh giá hiệu quả các biện pháp trong các năm học tiếp theo để điều chỉnh, hoàn thiện công tác quản lý dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh.

Call-to-action: Các nhà quản lý giáo dục và giáo viên tại các trường dân tộc nội trú nên áp dụng các biện pháp đề xuất nhằm nâng cao chất lượng dạy học, đồng thời phối hợp chặt chẽ với các cấp quản lý để phát triển bền vững năng lực học sinh dân tộc thiểu số.