Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và sự phát triển nhanh chóng của khoa học kỹ thuật, việc nâng cao chất lượng giáo dục nghề nghiệp trở thành một yêu cầu cấp thiết nhằm đáp ứng nhu cầu nguồn nhân lực chất lượng cao cho công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Tại Việt Nam, đặc biệt là các trung tâm giáo dục thường xuyên (GDTX) như Trung tâm GDTX huyện Yên Lập, tỉnh Phú Thọ, hoạt động dạy học nghề theo hướng tiếp cận năng lực thực hiện của học viên đang được quan tâm nhằm nâng cao hiệu quả đào tạo. Theo số liệu thống kê từ năm học 2010 đến 2015, tỷ lệ học sinh tốt nghiệp tại Trung tâm đạt 97%, trong đó 15% học sinh đạt loại khá giỏi, phản ánh sự ổn định trong công tác đào tạo. Tuy nhiên, thực trạng dạy học nghề vẫn còn nhiều hạn chế như cơ sở vật chất chưa đáp ứng đầy đủ, phương pháp dạy học chưa thực sự phát huy năng lực của học viên.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng quản lý hoạt động dạy học nghề theo hướng tiếp cận năng lực thực hiện tại Trung tâm GDTX Yên Lập, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả nhằm nâng cao chất lượng đào tạo nghề, góp phần phát triển nguồn nhân lực địa phương. Nghiên cứu tập trung trong giai đoạn năm học 2014-2016, với phạm vi nghiên cứu tại Trung tâm GDTX huyện Yên Lập, một địa bàn miền núi có đặc thù kinh tế - xã hội và đa dạng dân tộc, tạo nên những thách thức riêng trong công tác giáo dục nghề nghiệp.

Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho công tác quản lý giáo dục nghề nghiệp tại các trung tâm GDTX, góp phần nâng cao năng lực thực hiện của học viên, đồng thời hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục trong việc xây dựng và triển khai các chính sách đào tạo nghề phù hợp với yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết quản lý giáo dục và lý thuyết tiếp cận năng lực thực hiện trong đào tạo nghề. Lý thuyết quản lý giáo dục tập trung vào các nguyên tắc, phương pháp và biện pháp quản lý nhằm đảm bảo hoạt động dạy học diễn ra hiệu quả, bao gồm quản lý mục tiêu, nội dung chương trình, phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá và cơ sở vật chất. Lý thuyết tiếp cận năng lực thực hiện nhấn mạnh việc phát triển năng lực toàn diện của người học, bao gồm kiến thức, kỹ năng và thái độ nghề nghiệp, với cấu trúc năng lực gồm bốn thành phần: năng lực chuyên môn, năng lực phương pháp, năng lực xã hội và năng lực cá nhân.

Các khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu gồm:

  • Năng lực thực hiện (NLTH): Khả năng thực hiện các nhiệm vụ nghề nghiệp theo tiêu chuẩn đặt ra.
  • Quản lý hoạt động dạy học nghề: Hệ thống tác động có mục đích của chủ thể quản lý nhằm đảm bảo hoạt động dạy học nghề vận hành hiệu quả theo mục tiêu đề ra.
  • Tiếp cận năng lực thực hiện: Phương pháp dạy học tập trung vào phát triển năng lực thực hành nghề của học viên, thay vì chỉ truyền đạt kiến thức lý thuyết.
  • Biện pháp quản lý: Các cách thức tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra nhằm nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động dạy học nghề.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn.

  • Nguồn dữ liệu:

    • Dữ liệu thứ cấp từ các văn bản pháp luật, tài liệu chuyên ngành, báo cáo thống kê của Trung tâm GDTX Yên Lập và các cơ quan quản lý giáo dục.
    • Dữ liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát bảng hỏi, phỏng vấn sâu với 16 cán bộ, giáo viên, nhân viên và 75 học viên đang học nghề tại trung tâm, cùng 15 cán bộ quản lý các đơn vị liên kết đào tạo nghề.

  • Phương pháp phân tích:

    • Phân tích định tính dựa trên tổng hợp, hệ thống hóa các tài liệu lý luận và ý kiến chuyên gia.
    • Phân tích định lượng sử dụng thống kê mô tả và kiểm định thống kê với phần mềm SPSS để đánh giá thực trạng và mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đến quản lý dạy học nghề.

  • Timeline nghiên cứu:

    • Thu thập dữ liệu trong hai năm học 2014-2015 và 2015-2016.
    • Phân tích và đề xuất biện pháp quản lý trong năm 2016.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng thực hiện mục tiêu và nội dung chương trình dạy học nghề:
    Kết quả khảo sát cho thấy mức độ thực hiện mục tiêu dạy học nghề theo hướng phát triển năng lực của học viên đạt điểm trung bình 1,88 (thang điểm 3), trong đó 70% giáo viên và cán bộ quản lý đánh giá ở mức trung bình, còn học viên có xu hướng đánh giá thấp hơn. Việc chuyển đổi nội dung dạy học từ tập trung vào kiến thức sang phát triển năng lực học viên đạt điểm trung bình 1,68, phản ánh sự chuyển biến nhưng còn hạn chế.

  2. Phương pháp dạy học tích cực và sử dụng trang thiết bị:
    Việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực hướng vào phát triển năng lực học viên được đánh giá ở mức trung bình khá với điểm trung bình 2,05, tuy nhiên vẫn còn 22% ý kiến đánh giá yếu. Việc tìm kiếm và sử dụng các phương tiện, trang thiết bị dạy học hiện đại nhằm phát triển năng lực học viên có điểm thấp nhất, trung bình 1,57, với gần 49% đánh giá yếu, cho thấy hạn chế về cơ sở vật chất và ứng dụng công nghệ thông tin.

  3. Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập theo chuẩn đầu ra:
    Hoạt động kiểm tra, thi, đánh giá dựa trên tiêu chí phát triển năng lực học viên được đánh giá cao nhất với điểm trung bình 2,14, cho thấy sự quan tâm đến chất lượng đầu ra trong đào tạo nghề.

  4. Ảnh hưởng của các yếu tố chủ quan và khách quan:
    Năng lực và kinh nghiệm của giám đốc trung tâm, trình độ chuyên môn và tinh thần trách nhiệm của đội ngũ giáo viên, cũng như động cơ học tập của học viên là những yếu tố chủ quan quan trọng ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý. Về khách quan, cơ sở vật chất, sự chỉ đạo của các cấp quản lý giáo dục và sự hỗ trợ của gia đình học viên đóng vai trò thiết yếu.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy Trung tâm GDTX Yên Lập đã có những bước tiến trong việc đổi mới phương pháp dạy học nghề theo hướng tiếp cận năng lực thực hiện, đặc biệt là trong công tác kiểm tra, đánh giá kết quả học tập. Tuy nhiên, sự thiếu hụt về trang thiết bị hiện đại và ứng dụng công nghệ thông tin là rào cản lớn, ảnh hưởng đến khả năng phát huy năng lực thực hành của học viên. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, tình trạng này tương đồng với nhiều trung tâm giáo dục nghề nghiệp ở vùng miền núi, nơi điều kiện kinh tế và hạ tầng còn hạn chế.

Việc giáo viên đánh giá cao hơn so với học viên về hiệu quả dạy học phản ánh sự khác biệt trong nhận thức và kỳ vọng giữa các bên liên quan, đồng thời cho thấy cần tăng cường sự tham gia và phản hồi của học viên trong quá trình dạy học. Các yếu tố chủ quan như năng lực quản lý của giám đốc trung tâm và trình độ giáo viên được khẳng định là nhân tố quyết định, phù hợp với lý thuyết quản lý giáo dục.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột so sánh mức độ đánh giá các khâu dạy học nghề và bảng phân tích tương quan giữa các yếu tố ảnh hưởng với kết quả quản lý, giúp minh họa rõ nét các điểm mạnh và hạn chế.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng và triển khai kế hoạch quản lý hoạt động dạy học nghề theo hướng tiếp cận năng lực thực hiện:
    Giám đốc trung tâm cần chỉ đạo xây dựng kế hoạch chi tiết, cụ thể cho từng năm học, tập trung vào mục tiêu phát triển năng lực học viên, đảm bảo tính khả thi và đồng bộ trong toàn trung tâm. Thời gian thực hiện: ngay từ đầu năm học, chủ thể thực hiện: Ban giám đốc và tổ chuyên môn.

  2. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng nâng cao năng lực chuyên môn và phương pháp dạy học cho giáo viên:
    Tổ chức các khóa tập huấn về phương pháp dạy học tích cực, ứng dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy nghề, nhằm nâng cao kỹ năng sư phạm và năng lực quản lý lớp học. Thời gian: liên tục hàng năm, chủ thể: Trung tâm phối hợp với các cơ sở đào tạo.

  3. Đầu tư, nâng cấp cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học hiện đại:
    Trung tâm cần phối hợp với các cấp quản lý và chính quyền địa phương để huy động nguồn lực đầu tư mua sắm thiết bị thực hành nghề, máy móc hiện đại, đồng thời khai thác hiệu quả các thiết bị hiện có. Thời gian: kế hoạch 3 năm, chủ thể: Ban giám đốc, Sở GD&ĐT và UBND huyện.

  4. Tăng cường công tác kiểm tra, đánh giá và phản hồi từ học viên:
    Xây dựng hệ thống đánh giá liên tục, minh bạch, có sự tham gia của học viên nhằm nâng cao chất lượng dạy học và phát triển năng lực thực hiện. Thời gian: áp dụng ngay trong các năm học tiếp theo, chủ thể: Ban giám đốc, giáo viên và học viên.

  5. Phát huy vai trò phối hợp giữa gia đình, nhà trường và xã hội:
    Tăng cường tuyên truyền, vận động sự ủng hộ của gia đình học viên và cộng đồng nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho học viên trong học tập và rèn luyện. Thời gian: liên tục, chủ thể: Trung tâm, các tổ chức đoàn thể và chính quyền địa phương.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục nghề nghiệp:
    Giúp hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng và biện pháp quản lý hiệu quả hoạt động dạy học nghề theo hướng tiếp cận năng lực thực hiện, từ đó nâng cao chất lượng đào tạo tại các trung tâm GDTX.

  2. Giáo viên dạy nghề:
    Cung cấp kiến thức về phương pháp dạy học tích cực, cách xây dựng kế hoạch giảng dạy và đánh giá năng lực học viên, giúp đổi mới phương pháp giảng dạy phù hợp với yêu cầu thực tiễn.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý giáo dục:
    Là tài liệu tham khảo quý giá về lý thuyết và thực tiễn quản lý giáo dục nghề nghiệp, đặc biệt trong bối cảnh đổi mới giáo dục theo hướng phát triển năng lực người học.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục và chính quyền địa phương:
    Hỗ trợ xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển giáo dục nghề nghiệp phù hợp với đặc điểm kinh tế - xã hội địa phương, góp phần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tiếp cận năng lực thực hiện trong dạy học nghề là gì?
    Đây là phương pháp dạy học tập trung phát triển năng lực thực hành nghề của học viên, giúp họ vận dụng kiến thức, kỹ năng và thái độ nghề nghiệp vào thực tế công việc theo tiêu chuẩn nghề nghiệp.

  2. Tại sao quản lý hoạt động dạy học nghề theo hướng tiếp cận năng lực thực hiện lại quan trọng?
    Vì nó đảm bảo hoạt động dạy học nghề được tổ chức hiệu quả, phát huy tối đa năng lực của học viên, đáp ứng yêu cầu của thị trường lao động và phát triển kinh tế xã hội.

  3. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý dạy học nghề tại Trung tâm GDTX Yên Lập?
    Bao gồm năng lực quản lý của giám đốc trung tâm, trình độ và tinh thần trách nhiệm của giáo viên, động cơ học tập của học viên, cơ sở vật chất, sự chỉ đạo của các cấp quản lý và sự hỗ trợ của gia đình học viên.

  4. Các biện pháp quản lý nào được đề xuất để nâng cao chất lượng dạy học nghề?
    Xây dựng kế hoạch quản lý chi tiết, đào tạo bồi dưỡng giáo viên, đầu tư cơ sở vật chất, tăng cường kiểm tra đánh giá và phát huy sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội.

  5. Làm thế nào để đánh giá năng lực thực hiện của học viên một cách hiệu quả?
    Đánh giá dựa trên tiêu chuẩn nghề nghiệp, sử dụng các công cụ đánh giá đa dạng như quan sát thực hành, bài kiểm tra kỹ năng, phản hồi từ môi trường làm việc và tự đánh giá của học viên.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã làm rõ thực trạng quản lý hoạt động dạy học nghề theo hướng tiếp cận năng lực thực hiện tại Trung tâm GDTX Yên Lập, với nhiều kết quả tích cực nhưng còn tồn tại hạn chế về cơ sở vật chất và phương pháp dạy học.
  • Các yếu tố chủ quan như năng lực quản lý, trình độ giáo viên và động cơ học tập của học viên cùng các yếu tố khách quan như cơ sở vật chất và sự chỉ đạo của các cấp quản lý ảnh hưởng lớn đến hiệu quả quản lý.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý đồng bộ, khả thi nhằm nâng cao chất lượng dạy học nghề, tập trung vào xây dựng kế hoạch, đào tạo giáo viên, đầu tư trang thiết bị và tăng cường kiểm tra đánh giá.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo nghề tại các trung tâm GDTX, đặc biệt ở vùng miền núi như huyện Yên Lập.
  • Các bước tiếp theo cần triển khai áp dụng các biện pháp đề xuất, đồng thời mở rộng nghiên cứu đánh giá hiệu quả trong các năm học tiếp theo để điều chỉnh, hoàn thiện công tác quản lý giáo dục nghề nghiệp.

Call-to-action: Các nhà quản lý giáo dục, giáo viên và các bên liên quan được khuyến khích áp dụng các biện pháp quản lý theo hướng tiếp cận năng lực thực hiện để nâng cao chất lượng đào tạo nghề, góp phần phát triển nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội địa phương và quốc gia.