Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, nguồn nhân lực chất lượng cao đóng vai trò then chốt cho sự phát triển kinh tế - xã hội. Giáo dục phổ thông, đặc biệt là giáo dục trung học cơ sở (THCS), được xem là nền tảng quan trọng để phát triển năng lực học sinh, đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục theo Nghị quyết 88/2014/QH13 của Quốc hội. Môn Toán giữ vị trí trọng yếu trong chương trình THCS, không chỉ cung cấp kiến thức mà còn phát triển năng lực tư duy, giải quyết vấn đề và vận dụng thực tiễn cho học sinh.

Tuy nhiên, thực trạng dạy học môn Toán tại trường THCS Thị trấn Sóc Sơn, huyện Sóc Sơn, Hà Nội còn tồn tại nhiều hạn chế như phương pháp dạy truyền thống, thiếu sự gắn kết giữa kiến thức và thực tiễn, chưa phát huy được tính tích cực, chủ động của học sinh. Nghiên cứu nhằm mục tiêu đánh giá thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực học sinh tại trường, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả nhằm nâng cao chất lượng dạy học.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hoạt động dạy học môn Toán tại trường THCS Thị trấn Sóc Sơn trong giai đoạn từ tháng 12/2018 đến tháng 6/2019. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ cán bộ quản lý và giáo viên đổi mới phương pháp dạy học, đồng thời góp phần nâng cao năng lực học sinh, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông hiện nay.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu vận dụng mô hình CIPO (Context - Input - Process - Output) trong quản lý chất lượng giáo dục để phân tích và quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực học sinh. Mô hình này bao gồm:

  • Bối cảnh (Context): Các yếu tố chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội và sự phát triển công nghệ ảnh hưởng đến hoạt động dạy học.
  • Đầu vào (Input): Các nguồn lực như chương trình, giáo viên, học sinh, cơ sở vật chất phục vụ dạy học.
  • Quá trình (Process): Hoạt động dạy và học, phương pháp, hình thức tổ chức, kiểm tra đánh giá.
  • Đầu ra (Output): Kết quả học tập, năng lực phát triển của học sinh.

Ngoài ra, nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về dạy học phát triển năng lực, quản lý giáo dục và các khái niệm chuyên ngành như năng lực toán học, quản lý hoạt động dạy học, phương pháp dạy học tích cực, đánh giá theo năng lực.

Ba khái niệm chính được làm rõ gồm:

  • Năng lực học sinh: Khả năng vận dụng kiến thức, kỹ năng, thái độ để giải quyết các vấn đề thực tiễn.
  • Quản lý hoạt động dạy học: Tác động có mục đích của cán bộ quản lý đến các yếu tố trong quá trình dạy học nhằm đạt mục tiêu giáo dục.
  • Dạy học theo hướng phát triển năng lực: Phương pháp dạy học tập trung vào phát triển năng lực tư duy, giải quyết vấn đề, giao tiếp và sáng tạo của học sinh.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp định lượng và định tính:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ khảo sát thực trạng quản lý dạy học môn Toán tại trường THCS Thị trấn Sóc Sơn, bao gồm phiếu khảo sát cán bộ quản lý, giáo viên, học sinh; phỏng vấn sâu cán bộ quản lý và giáo viên; quan sát thực tế các hoạt động dạy học; phân tích sản phẩm hoạt động như giáo án, bài kiểm tra.
  • Cỡ mẫu: 54 cán bộ giáo viên, nhân viên và học sinh các khối lớp tại trường.
  • Phương pháp chọn mẫu: Lựa chọn mẫu toàn bộ cán bộ quản lý, giáo viên Toán và đại diện học sinh các lớp để đảm bảo tính đại diện.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả (tỷ lệ phần trăm, điểm trung bình) và phân tích định tính để đánh giá thực trạng, nguyên nhân và đề xuất giải pháp. Các dữ liệu được xử lý bằng phần mềm thống kê và phân tích nội dung phỏng vấn, quan sát.

Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 12/2018 đến tháng 6/2019, đảm bảo thu thập dữ liệu đầy đủ và phân tích sâu sắc thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực học sinh.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về dạy học theo hướng phát triển năng lực còn hạn chế: Khoảng 65% cán bộ quản lý và giáo viên tại trường THCS Thị trấn Sóc Sơn nhận thức đúng và đầy đủ về mục tiêu, phương pháp dạy học phát triển năng lực. Tuy nhiên, vẫn còn 35% chưa nắm vững hoặc áp dụng chưa hiệu quả, dẫn đến việc triển khai chưa đồng bộ.

  2. Thực trạng chuẩn bị và thực thi dạy học: 70% giáo viên đã xây dựng kế hoạch dạy học theo hướng phát triển năng lực, nhưng chỉ khoảng 55% thực hiện đổi mới phương pháp dạy học tích cực, còn lại vẫn áp dụng phương pháp truyền thống, giảng giải một chiều. Việc sử dụng phương tiện dạy học hiện đại như máy chiếu, phần mềm hỗ trợ còn hạn chế, chỉ khoảng 40% giáo viên thường xuyên sử dụng.

  3. Hoạt động học tập của học sinh: Khoảng 60% học sinh thể hiện tính tích cực, chủ động trong học tập môn Toán, tuy nhiên 40% còn thụ động, chưa phát huy được năng lực tự học và sáng tạo. Sự phối hợp giữa gia đình và nhà trường trong việc hỗ trợ học sinh học tập đạt khoảng 50%, cho thấy cần tăng cường hơn nữa sự liên kết này.

  4. Quản lý kiểm tra, đánh giá: Việc đổi mới kiểm tra, đánh giá theo hướng phát triển năng lực mới được thực hiện ở mức 45%, chủ yếu là đánh giá qua bài kiểm tra truyền thống, chưa đa dạng hình thức đánh giá như tự đánh giá, đánh giá đồng đẳng.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực tại trường THCS Thị trấn Sóc Sơn còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong việc đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá. Nguyên nhân chủ yếu do nhận thức chưa đồng đều của cán bộ quản lý và giáo viên, hạn chế về cơ sở vật chất và trang thiết bị hỗ trợ, cũng như sự phối hợp chưa chặt chẽ giữa nhà trường và gia đình.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, tình trạng này tương đồng với thực trạng chung của nhiều trường THCS tại Việt Nam, nơi mà việc chuyển đổi từ dạy học truyền thống sang dạy học phát triển năng lực còn gặp nhiều khó khăn. Việc sử dụng mô hình CIPO giúp làm rõ các yếu tố đầu vào, quá trình và đầu ra cần được quản lý đồng bộ để nâng cao chất lượng dạy học.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ phần trăm giáo viên áp dụng phương pháp dạy học tích cực, biểu đồ tròn về nhận thức của cán bộ quản lý, bảng tổng hợp kết quả đánh giá hoạt động học tập của học sinh, giúp minh họa rõ nét thực trạng và các điểm cần cải thiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và năng lực chuyên môn cho cán bộ quản lý và giáo viên: Tổ chức các khóa bồi dưỡng, tập huấn chuyên sâu về dạy học phát triển năng lực, đổi mới phương pháp và kiểm tra đánh giá theo hướng năng lực. Mục tiêu đạt 90% cán bộ quản lý và giáo viên nắm vững trong vòng 12 tháng. Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện phối hợp với nhà trường.

  2. Xây dựng và chỉ đạo thực hiện kế hoạch dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực: Hiệu trưởng phối hợp tổ chuyên môn xây dựng kế hoạch chi tiết, phân công giáo viên phù hợp, đảm bảo 100% lớp học có kế hoạch đổi mới phương pháp trong năm học tiếp theo.

  3. Đổi mới phương pháp và đa dạng hình thức dạy học: Khuyến khích giáo viên sử dụng phương pháp dạy học tích cực, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin, tổ chức các hoạt động trải nghiệm, thực hành, phân hóa học sinh theo năng lực. Mục tiêu tăng tỷ lệ sử dụng phương pháp tích cực lên 75% trong 2 năm.

  4. Cải tiến quản lý kiểm tra, đánh giá: Xây dựng ngân hàng đề kiểm tra theo năng lực, áp dụng đa dạng hình thức đánh giá như tự đánh giá, đánh giá đồng đẳng, đánh giá qua sản phẩm học tập. Mục tiêu 70% bài kiểm tra và đánh giá đáp ứng yêu cầu phát triển năng lực trong 18 tháng.

  5. Tăng cường cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học: Lập kế hoạch đầu tư, mua sắm thiết bị, phần mềm hỗ trợ dạy học môn Toán, đảm bảo tối thiểu 80% phòng học có trang thiết bị hiện đại trong 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: Nhà trường phối hợp với địa phương và các tổ chức xã hội.

  6. Xây dựng môi trường học tập tích cực: Tăng cường phối hợp giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng trong việc hỗ trợ học sinh học tập, tổ chức các hoạt động ngoại khóa, câu lạc bộ Toán học nhằm phát huy năng lực sáng tạo của học sinh.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục: Giúp hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng và biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý nhà trường.

  2. Giáo viên môn Toán THCS: Cung cấp kiến thức về đổi mới phương pháp dạy học, xây dựng kế hoạch dạy học và kiểm tra đánh giá theo năng lực, hỗ trợ nâng cao chất lượng giảng dạy.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục: Là tài liệu tham khảo về mô hình quản lý dạy học theo hướng phát triển năng lực, phương pháp nghiên cứu hỗn hợp và ứng dụng mô hình CIPO trong giáo dục.

  4. Phòng Giáo dục và Đào tạo các địa phương: Hỗ trợ xây dựng chính sách, kế hoạch bồi dưỡng giáo viên và quản lý chất lượng dạy học môn Toán tại các trường THCS trong khu vực.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực là gì?
    Là quá trình tác động có mục đích của cán bộ quản lý đến các yếu tố đầu vào, quá trình và đầu ra của hoạt động dạy học nhằm phát triển năng lực toàn diện cho học sinh, không chỉ truyền đạt kiến thức mà còn phát huy kỹ năng, thái độ và năng lực vận dụng.

  2. Tại sao cần đổi mới phương pháp dạy học môn Toán?
    Phương pháp truyền thống thường tập trung vào truyền thụ kiến thức một chiều, hạn chế sự chủ động, sáng tạo của học sinh. Đổi mới phương pháp giúp phát triển năng lực tư duy, giải quyết vấn đề và vận dụng thực tiễn, phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay.

  3. Mô hình CIPO được áp dụng như thế nào trong quản lý dạy học?
    Mô hình CIPO giúp phân tích và quản lý toàn diện các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng dạy học gồm bối cảnh xã hội, nguồn lực đầu vào, quá trình dạy học và kết quả đầu ra, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp.

  4. Làm thế nào để đánh giá năng lực học sinh hiệu quả?
    Đánh giá năng lực học sinh cần đa dạng hình thức như tự đánh giá, đánh giá đồng đẳng, đánh giá qua sản phẩm học tập và hoạt động thực tiễn, tập trung vào khả năng vận dụng kiến thức và kỹ năng trong các tình huống thực tế.

  5. Vai trò của gia đình trong phát triển năng lực học sinh như thế nào?
    Gia đình đóng vai trò hỗ trợ, động viên và phối hợp với nhà trường trong việc tạo môi trường học tập tích cực, giúp học sinh phát huy năng lực tự học, tự nghiên cứu và phát triển toàn diện.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực học sinh là yếu tố then chốt để nâng cao chất lượng giáo dục tại trường THCS Thị trấn Sóc Sơn.
  • Thực trạng quản lý còn nhiều hạn chế về nhận thức, phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá và cơ sở vật chất.
  • Mô hình CIPO cung cấp khung phân tích toàn diện giúp xác định các yếu tố cần quản lý và cải tiến.
  • Đề xuất các biện pháp cụ thể nhằm nâng cao nhận thức, đổi mới phương pháp, cải tiến kiểm tra đánh giá và tăng cường điều kiện dạy học.
  • Tiếp tục nghiên cứu, triển khai và đánh giá hiệu quả các biện pháp trong giai đoạn tiếp theo để đảm bảo phát triển năng lực học sinh bền vững.

Hành động tiếp theo: Các cán bộ quản lý và giáo viên cần phối hợp triển khai các biện pháp đề xuất, đồng thời theo dõi, đánh giá thường xuyên để điều chỉnh phù hợp. Để biết thêm chi tiết và hỗ trợ triển khai, vui lòng liên hệ với phòng Quản lý giáo dục địa phương hoặc trường THCS Thị trấn Sóc Sơn.