Quản Lý Hoạt Động Dạy Học Môn Ngữ Văn Theo Hướng Phát Triển Năng Lực Ngôn Ngữ

• Tác giả: Phạm Xuân Quỳnh
• Người hướng dẫn: PGS. Lê Minh Nguyệt
• Trường học: Trường Đại học Thủ đô Hà Nội
• Chuyên ngành: Quản lý giáo dục
• Đề tài: Quản Lý Hoạt Động Dạy Học Môn Ngữ Văn Theo Hướng Phát Triển Năng Lực Ngôn Ngữ
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2022
• Địa điểm: Hà Nội

I. Tổng Quan Về Quản Lý Dạy Học Ngữ Văn THCS Hiệu Quả

Trong bối cảnh giáo dục hiện đại, việc quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn THCS đóng vai trò then chốt. Mục tiêu là phát triển năng lực ngôn ngữ cho học sinh, giúp các em tự tin, sáng tạo trong giao tiếp và học tập. Tuy nhiên, để đạt được mục tiêu này, cần có sự phối hợp đồng bộ giữa nhà trường, giáo viên và học sinh. Cần đổi mới phương pháp giảng dạy, tạo môi trường học tập tích cực, và đánh giá chính xác năng lực của học sinh. Theo báo cáo của Phòng Giáo dục huyện Thanh Hà năm 2021-2022, việc rèn luyện năng lực ngôn ngữ trong dạy học Ngữ văn chưa được quan tâm đúng mức, đòi hỏi sự cải thiện trong quản lý chuyên môn ngữ văn THCS. Dạy học online cũng là một yếu tố ảnh hưởng đến quá trình dạy và học môn Ngữ văn theo hướng phát triển ngôn ngữ. Đây là thách thức cần vượt qua để nâng cao chất lượng giáo dục.

1.1. Nghiên cứu ngoài nước về quản lý giáo dục và Ngữ văn

Nhiều nhà nghiên cứu quốc tế đã tập trung vào quản lý giáo dục, đặc biệt là vai trò của cán bộ quản lý. Rober Owen, Chales Baddage, F.Taylor (cha đẻ của thuyết quản lý) là những người tiên phong. Các nhà nghiên cứu giáo dục dựa trên lý thuyết Mác - Lênin đã nghiên cứu trách nhiệm của CBQL trong quản lý hoạt động dạy học. P Xtrezicodin, Jaxapob tập trung vào quản lý của hiệu trưởng và phân công nhiệm vụ. Nghiên cứu này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xây dựng hệ thống quản lý hiệu quả để nâng cao chất lượng dạy và học môn ngữ văn THCS.

1.2. Nghiên cứu trong nước về dạy và học Ngữ văn hiện nay

Tại Việt Nam, nhiều nghiên cứu tập trung vào đổi mới phương pháp dạy học ngữ văn THCS theo hướng phát huy tính chủ động của học sinh, đặc biệt là dạy học tích hợp. Dạy học ngữ văn theo hướng PT NLNN yêu cầu học sinh chủ động nắm vững kiến thức, vận dụng kỹ năng để phản biện, từ đó khắc sâu kiến thức. Chương trình đổi mới sách giáo khoa năm 2018 cũng nhấn mạnh phát triển năng lực ngôn ngữ học sinh THCS làm mục tiêu quan trọng. Các nghiên cứu này định hướng cho việc xây dựng chương trình và phương pháp dạy học phù hợp với bối cảnh giáo dục Việt Nam.

II. Thách Thức Quản Lý Dạy Học Ngữ Văn THCS Hiện Nay

Mặc dù có nhiều nỗ lực đổi mới, quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn THCS vẫn đối diện với nhiều thách thức. Một trong số đó là sự chênh lệch về trình độ giữa các học sinh, đòi hỏi giáo viên phải có phương pháp dạy học cá nhân hóa. Bên cạnh đó, việc đánh giá năng lực ngôn ngữ của học sinh một cách khách quan, chính xác cũng là một vấn đề nan giải. Cần có những công cụ đánh giá đa dạng, phù hợp với từng đối tượng học sinh. Theo báo cáo của Phòng giáo dục huyện Thanh Hà, tỉnh Hải Dương năm học 2021- 2022, việc dạy học online cũng là một trong những yếu tố ảnh hưởng đến quá trình dạy và học môn Ngữ văn theo hướng phát triển ngôn ngữ.

2.1. Đổi mới phương pháp dạy học tích cực môn Ngữ văn

Để vượt qua thách thức, cần đổi mới phương pháp dạy học ngữ văn. Giáo viên cần tạo ra môi trường học tập tương tác, khuyến khích học sinh tham gia vào các hoạt động thảo luận, tranh biện. Bên cạnh đó, cần tăng cường sử dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy, giúp học sinh tiếp cận kiến thức một cách sinh động, hấp dẫn. Việc dạy học tích cực môn ngữ văn cũng góp phần rèn luyện kỹ năng ngôn ngữ cho học sinh.

2.2. Xây dựng hệ thống đánh giá năng lực ngôn ngữ toàn diện

Hệ thống đánh giá năng lực ngôn ngữ cần được xây dựng một cách toàn diện, bao gồm cả đánh giá kiến thức, kỹ năng và thái độ. Cần sử dụng đa dạng các hình thức đánh giá, như bài kiểm tra, bài luận, thuyết trình, dự án,... để đánh giá một cách khách quan, chính xác năng lực của học sinh. Kiểm tra đánh giá năng lực ngôn ngữ phải là một quá trình liên tục, thường xuyên, giúp giáo viên nắm bắt được sự tiến bộ của học sinh.

III. Phương Pháp Quản Lý Dạy Học Phát Triển Năng Lực Ngữ Văn

Để quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn hiệu quả, cần áp dụng các phương pháp quản lý khoa học, phù hợp với đặc điểm của môn học và đối tượng học sinh. Phương pháp quản lý cần tập trung vào việc xây dựng kế hoạch dạy học chi tiết, phân công nhiệm vụ rõ ràng, kiểm tra giám sát thường xuyên, và đánh giá kết quả một cách khách quan. Cần chú trọng đến việc bồi dưỡng giáo viên giỏi ngữ văn, tạo điều kiện cho giáo viên nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ.

3.1. Xây dựng kế hoạch dạy học môn Ngữ văn chi tiết khoa học

Kế hoạch dạy học cần được xây dựng một cách chi tiết, khoa học, dựa trên chương trình giáo dục của Bộ Giáo dục và Đào tạo và đặc điểm của từng lớp học. Kế hoạch cần xác định rõ mục tiêu, nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức dạy học, và cách thức đánh giá kết quả. Kế hoạch dạy học môn ngữ văn cần đảm bảo tính khả thi, phù hợp với điều kiện thực tế của nhà trường. Đồng thời, nó cũng cần tạo ra những sự mới mẻ, tránh sự nhàm chán.

3.2. Kiểm tra giám sát hoạt động dạy và học thường xuyên

Hoạt động kiểm tra, giám sát cần được thực hiện thường xuyên, liên tục, nhằm đảm bảo kế hoạch dạy học được thực hiện đúng tiến độ và đạt hiệu quả. Cần kiểm tra, giám sát cả hoạt động dạy của giáo viên và hoạt động học của học sinh. Đánh giá hiệu quả dạy học ngữ văn một cách khách quan, chính xác là cơ sở để cải tiến phương pháp giảng dạy.

3.3 Bồi dưỡng đội ngũ giáo viên giỏi và chuyên môn

Việc xây dựng đội ngũ giáo viên giỏi ngữ văn là yếu tố then chốt. Các giáo viên phải được bồi dưỡng chuyên môn thường xuyên, các hội thảo, buổi training về phương pháp giảng dạy ngữ văn để phát huy hết nội lực của từng giáo viên. Hỗ trợ, chia sẻ kinh nghiệm cũng là điều cần thiết để giáo viên có thêm động lực.

IV. Ứng Dụng Kinh Nghiệm Quản Lý Dạy Học Ngữ Văn THCS

Nhiều trường THCS đã áp dụng thành công các biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo hướng phát triển năng lực ngôn ngữ. Kinh nghiệm cho thấy, sự tham gia tích cực của cán bộ quản lý, giáo viên, học sinh, và phụ huynh là yếu tố quan trọng. Bên cạnh đó, việc tạo ra môi trường học tập thân thiện, cởi mở, khuyến khích sự sáng tạo của học sinh cũng góp phần nâng cao hiệu quả dạy học.

4.1. Mô hình trường học thân thiện học sinh tích cực

Mô hình trường học thân thiện, học sinh tích cực tạo ra môi trường học tập thoải mái, an toàn, khuyến khích học sinh tham gia vào các hoạt động học tập một cách tự nguyện, tích cực. Dạy học tích cực môn ngữ văn giúp học sinh phát huy tối đa tiềm năng của bản thân.

4.2. Sự phối hợp giữa nhà trường gia đình và xã hội

Sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội tạo ra môi trường giáo dục đồng bộ, giúp học sinh phát triển một cách toàn diện. Gia đình cần tạo điều kiện cho học sinh học tập, rèn luyện ở nhà. Xã hội cần tạo ra môi trường văn hóa lành mạnh, khuyến khích học sinh đọc sách, tìm hiểu về văn học.

V. Đánh Giá Hiệu Quả Triển Vọng Quản Lý Dạy Ngữ Văn THCS

Việc đánh giá hiệu quả quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn cần được thực hiện một cách khách quan, chính xác. Cần sử dụng các tiêu chí đánh giá rõ ràng, minh bạch, dựa trên kết quả học tập của học sinh và sự tiến bộ của giáo viên. Triển vọng của việc phát triển năng lực ngôn ngữ cho học sinh THCS là rất lớn. Với sự quan tâm của toàn xã hội, môn Ngữ văn sẽ ngày càng khẳng định vai trò quan trọng trong việc giáo dục thế hệ trẻ.

5.1. Tiêu chí đánh giá hiệu quả quản lý dạy học ngữ văn

Các tiêu chí đánh giá cần tập trung vào kết quả học tập của học sinh, sự tiến bộ của giáo viên, và sự hài lòng của phụ huynh. Cần có các công cụ đánh giá phù hợp để thu thập thông tin một cách khách quan, chính xác. Việc đánh giá hiệu quả dạy học ngữ văn phải là một quá trình liên tục, thường xuyên, giúp nhà trường cải tiến công tác quản lý.

5.2. Cơ hội phát triển và hội nhập quốc tế

Việc phát triển năng lực ngôn ngữ cho học sinh THCS tạo ra cơ hội cho các em phát triển bản thân, hội nhập quốc tế. Học sinh có khả năng sử dụng ngôn ngữ một cách hiệu quả sẽ tự tin hơn trong giao tiếp, học tập, và làm việc.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục Việt Nam, việc phát triển năng lực ngôn ngữ (NLNN) cho học sinh trung học cơ sở (THCS) trở thành một yêu cầu cấp thiết. Theo báo cáo tổng kết năm học 2021-2022 của Phòng Giáo dục huyện Thanh Hà, tỉnh Hải Dương, hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo hướng phát triển NLNN tại các trường THCS trên địa bàn còn nhiều hạn chế, chưa được quan tâm đúng mức. Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo hướng phát triển NLNN, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Ngữ văn tại 5 trường THCS trên địa bàn huyện Thanh Hà trong giai đoạn từ tháng 02 đến tháng 05 năm 2022. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần thực hiện chương trình giáo dục phổ thông mới, phát triển toàn diện năng lực học sinh, đặc biệt là năng lực ngôn ngữ, qua đó nâng cao hiệu quả giáo dục và đào tạo tại địa phương. Với cỡ mẫu gồm 24 cán bộ quản lý (CBQL) và 79 giáo viên, nghiên cứu cung cấp số liệu cụ thể về thực trạng quản lý và dạy học môn Ngữ văn theo hướng phát triển NLNN, làm cơ sở cho việc xây dựng các giải pháp quản lý hiệu quả.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết quản lý giáo dục và lý thuyết phát triển năng lực ngôn ngữ. Lý thuyết quản lý giáo dục tập trung vào vai trò của CBQL trong việc lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra hoạt động dạy học nhằm đạt mục tiêu giáo dục. Lý thuyết phát triển năng lực ngôn ngữ nhấn mạnh việc hình thành và phát triển các kỹ năng đọc, viết, nói, nghe, cũng như khả năng sử dụng tiếng Việt một cách hiệu quả trong giao tiếp và tạo lập văn bản. Các khái niệm trọng tâm bao gồm: năng lực ngôn ngữ, quản lý hoạt động dạy học, phương pháp dạy học tích cực, và phát triển năng lực học sinh. Khung lý thuyết này được vận dụng để phân tích thực trạng và đề xuất biện pháp quản lý dạy học môn Ngữ văn theo hướng phát triển NLNN tại các trường THCS.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp giữa phân tích tài liệu và khảo sát thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính gồm báo cáo tổng kết năm học, bảng hỏi khảo sát 24 CBQL và 79 giáo viên tại 5 trường THCS huyện Thanh Hà, cùng các buổi phỏng vấn sâu và quan sát thực tế các tiết dạy Ngữ văn. Phương pháp phân tích số liệu sử dụng phần mềm SPSS 20.0 với kiểm định độ tin cậy Cronbach’s Alpha đảm bảo tính ổn định của thang đo. Tiến trình nghiên cứu gồm 4 giai đoạn: xây dựng đề cương và công cụ nghiên cứu (10/2021-1/2022), khảo sát thực nghiệm và hoàn thiện công cụ (1-2/2022), thu thập số liệu (2-4/2022), xử lý số liệu và viết báo cáo (4-5/2022). Cỡ mẫu được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện nhằm đảm bảo tính đại diện cho các trường THCS trên địa bàn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Thực trạng quản lý mục tiêu và kế hoạch dạy học: 75% CBQL và giáo viên đánh giá việc quản lý mục tiêu dạy học môn Ngữ văn theo hướng phát triển NLNN được thực hiện ở mức trung bình đến khá, tuy nhiên chỉ 40% cho rằng kế hoạch dạy học được xây dựng một cách khoa học và phù hợp với năng lực học sinh.

2. Đổi mới phương pháp và hình thức dạy học: 60% giáo viên áp dụng các phương pháp dạy học tích cực như thuyết trình nhóm, tranh luận, phỏng vấn chuyên gia, nhưng chỉ 35% được CBQL đánh giá là đổi mới hiệu quả và đồng bộ trong toàn trường.

3. Quản lý cơ sở vật chất và phương tiện dạy học: 55% CBQL cho biết cơ sở vật chất và thiết bị phục vụ dạy học môn Ngữ văn theo hướng phát triển NLNN còn thiếu thốn, ảnh hưởng đến chất lượng dạy học, đặc biệt trong bối cảnh dạy học trực tuyến do dịch bệnh.

4. Kiểm tra, đánh giá kết quả dạy học: 70% giáo viên thực hiện kiểm tra đánh giá thường xuyên, nhưng chỉ 45% CBQL đánh giá việc kiểm tra, đánh giá chưa thực sự phản ánh đúng năng lực ngôn ngữ của học sinh, còn mang tính hình thức.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ năng lực quản lý của CBQL và năng lực đổi mới phương pháp của giáo viên còn hạn chế, cùng với điều kiện cơ sở vật chất chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu đổi mới. So sánh với một số nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả tương đồng với thực trạng chung về khó khăn trong quản lý và đổi mới dạy học theo hướng phát triển năng lực. Việc sử dụng biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ đánh giá của CBQL và giáo viên về các mặt quản lý sẽ giúp minh họa rõ nét hơn sự phân bố ý kiến. Ý nghĩa của kết quả nghiên cứu là cơ sở để đề xuất các biện pháp quản lý nhằm nâng cao hiệu quả dạy học môn Ngữ văn theo hướng phát triển NLNN, góp phần thực hiện thành công chương trình giáo dục phổ thông mới.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Nâng cao nhận thức và năng lực quản lý cho CBQL và giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn, bồi dưỡng chuyên sâu về quản lý dạy học theo hướng phát triển NLNN, nhằm nâng cao kỹ năng lập kế hoạch, chỉ đạo và kiểm tra hiệu quả. Thời gian thực hiện trong 6 tháng đầu năm học, do Phòng Giáo dục phối hợp với các trường tổ chức.

2. Đổi mới nội dung, phương pháp và hình thức dạy học: Khuyến khích giáo viên áp dụng linh hoạt các phương pháp tích cực như thuyết trình nhóm, tranh luận, phỏng vấn chuyên gia, phù hợp với đặc điểm tâm lý học sinh THCS. Chủ thể thực hiện là tổ chuyên môn và giáo viên bộ môn, triển khai liên tục trong năm học.

3. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất và thiết bị dạy học: Phối hợp với chính quyền địa phương và các tổ chức xã hội hóa giáo dục để nâng cấp phòng học, trang thiết bị công nghệ thông tin phục vụ dạy học trực tiếp và trực tuyến. Kế hoạch thực hiện trong vòng 1 năm, do Ban Giám hiệu và Phòng Giáo dục chủ trì.

4. Xây dựng hệ thống kiểm tra, đánh giá phù hợp: Phát triển ma trận kiểm tra đánh giá năng lực ngôn ngữ học sinh theo chuẩn kiến thức kỹ năng, kết hợp đánh giá định tính và định lượng, nhằm phản ánh chính xác năng lực học sinh. Thời gian triển khai trong 3 tháng đầu năm học, do tổ chuyên môn phối hợp với giáo viên thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Cán bộ quản lý giáo dục các trường THCS: Nhận diện thực trạng và các biện pháp quản lý dạy học môn Ngữ văn theo hướng phát triển NLNN, từ đó nâng cao hiệu quả công tác quản lý chuyên môn.

2. Giáo viên Ngữ văn THCS: Áp dụng các phương pháp dạy học tích cực, đổi mới hình thức tổ chức dạy học và đánh giá kết quả học tập phù hợp với năng lực học sinh.

3. Phòng Giáo dục và Đào tạo các huyện, thành phố: Làm cơ sở tham khảo để xây dựng kế hoạch bồi dưỡng, nâng cao năng lực quản lý và giảng dạy môn Ngữ văn theo hướng phát triển NLNN.

4. Nghiên cứu sinh, học viên cao học chuyên ngành Quản lý giáo dục: Tham khảo mô hình nghiên cứu, phương pháp khảo sát và đề xuất giải pháp quản lý hoạt động dạy học trong bối cảnh đổi mới giáo dục.

Câu hỏi thường gặp

1. Quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo hướng phát triển NLNN là gì?
   Là quá trình CBQL lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra hoạt động dạy học nhằm phát triển các kỹ năng ngôn ngữ (đọc, viết, nói, nghe) cho học sinh, đáp ứng mục tiêu chương trình giáo dục phổ thông mới.

2. Tại sao cần đổi mới phương pháp dạy học môn Ngữ văn?
   Đổi mới giúp phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh, nâng cao hiệu quả tiếp thu kiến thức và phát triển năng lực ngôn ngữ, phù hợp với yêu cầu giáo dục hiện đại và đặc điểm tâm lý học sinh THCS.

3. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn?
   Bao gồm yếu tố khách quan như chính sách giáo dục, điều kiện kinh tế xã hội, cơ sở vật chất; và yếu tố chủ quan như năng lực quản lý của CBQL, năng lực dạy học của giáo viên.

4. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả dạy học theo hướng phát triển NLNN?
   Thông qua kiểm tra, đánh giá thường xuyên kết hợp định tính và định lượng, dựa trên chuẩn kiến thức kỹ năng, phản ánh đúng năng lực sử dụng ngôn ngữ của học sinh trong các tình huống thực tế.

5. Biện pháp nào giúp nâng cao năng lực quản lý dạy học môn Ngữ văn?
   Tổ chức bồi dưỡng chuyên môn, xây dựng kế hoạch quản lý khoa học, kiểm tra giám sát chặt chẽ, đồng thời tăng cường phối hợp giữa các lực lượng sư phạm trong nhà trường.

Kết luận

• Quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo hướng phát triển năng lực ngôn ngữ tại các trường THCS huyện Thanh Hà còn nhiều hạn chế về kế hoạch, phương pháp và cơ sở vật chất.
• Năng lực quản lý của CBQL và năng lực đổi mới phương pháp của giáo viên là những yếu tố then chốt ảnh hưởng đến hiệu quả dạy học.
• Đề xuất các biện pháp quản lý đồng bộ, bao gồm nâng cao nhận thức, đổi mới phương pháp, đầu tư cơ sở vật chất và xây dựng hệ thống đánh giá phù hợp.
• Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn khảo sát từ tháng 02 đến tháng 05 năm 2022, làm cơ sở cho các bước tiếp theo trong việc triển khai và đánh giá hiệu quả các biện pháp đề xuất.
• Kêu gọi các cơ quan quản lý giáo dục và nhà trường phối hợp thực hiện các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Ngữ văn theo hướng phát triển năng lực ngôn ngữ, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.