Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo theo Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 4-11-2013 của Trung ương Đảng, việc chuyển đổi phương pháp dạy học từ truyền thụ kiến thức sang phát triển năng lực và phẩm chất người học trở thành yêu cầu cấp thiết. Tại thị xã An Khê, tỉnh Gia Lai, với 6 trường Trung học cơ sở (THCS) và hơn 4.000 học sinh, hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo hướng phát triển năng lực học sinh (HS) đang được quan tâm nhằm nâng cao chất lượng giáo dục. Tuy nhiên, thực trạng cho thấy việc dạy học vẫn còn nặng về truyền thụ kiến thức, thiếu sự phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của HS, đồng thời kiểm tra đánh giá chủ yếu tập trung vào kiến thức cuối kỳ, chưa đánh giá quá trình học tập một cách toàn diện.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm xác lập cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo hướng phát triển năng lực HS, khảo sát thực trạng tại các trường THCS thị xã An Khê trong năm học 2021-2023, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả dạy học. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục và giáo viên đổi mới phương pháp dạy học, góp phần thực hiện thành công Chương trình Giáo dục phổ thông 2018, đồng thời nâng cao năng lực ngôn ngữ và văn học cho HS, đáp ứng yêu cầu phát triển toàn diện của giáo dục hiện đại.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý giáo dục hiện đại, tập trung vào quản lý hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực người học. Hai lý thuyết trọng tâm gồm:

  1. Lý thuyết quản lý hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực: Nhấn mạnh vai trò của cán bộ quản lý (CBQL) và giáo viên (GV) trong việc xây dựng kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá hoạt động dạy học nhằm phát triển năng lực toàn diện cho HS. Quản lý không chỉ tập trung vào kiến thức mà còn phát triển kỹ năng vận dụng, tư duy sáng tạo và phẩm chất cá nhân.

  2. Lý thuyết phát triển năng lực học sinh trong dạy học môn Ngữ văn: Dựa trên Chương trình Giáo dục phổ thông 2018, tập trung phát triển năng lực ngôn ngữ (đọc, viết, nói, nghe) và năng lực văn học (cảm thụ, phân tích, sáng tạo). Mục tiêu là giúp HS vận dụng kiến thức vào thực tiễn, phát triển phẩm chất và kỹ năng giải quyết vấn đề.

Các khái niệm chính bao gồm: hoạt động dạy học, quản lý hoạt động dạy học, năng lực học sinh, dạy học phát triển năng lực, kiểm tra đánh giá theo năng lực, quản lý mục tiêu dạy học, và các yếu tố tác động đến quản lý hoạt động dạy học.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập số liệu từ 71 cán bộ quản lý và giáo viên các trường THCS tại thị xã An Khê trong giai đoạn 2021-2023. Dữ liệu khảo sát được thu thập qua phiếu hỏi và phỏng vấn sâu với hiệu trưởng, phó hiệu trưởng, tổ trưởng chuyên môn và giáo viên có kinh nghiệm.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phần mềm SPSS để xử lý và phân tích thống kê số liệu khảo sát, kết hợp phương pháp phân tích nội dung phỏng vấn nhằm làm rõ các vấn đề thực trạng và đề xuất giải pháp.

  • Timeline nghiên cứu: Khảo sát thực trạng từ tháng 3 đến tháng 7 năm 2023, phân tích và đề xuất biện pháp trong các tháng tiếp theo, hoàn thiện luận văn vào cuối năm 2023.

Phương pháp chọn mẫu là phương pháp chọn mẫu thuận tiện và mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho các trường THCS trên địa bàn thị xã An Khê. Cỡ mẫu 71 người đảm bảo đủ độ tin cậy cho phân tích thống kê.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của CBQL và GV về dạy học theo hướng phát triển năng lực: Khoảng 78% CBQL và GV nhận thức đúng đắn về mục tiêu đổi mới dạy học môn Ngữ văn theo hướng phát triển năng lực HS. Tuy nhiên, 22% còn chưa nắm vững hoặc hiểu chưa đầy đủ, ảnh hưởng đến việc chỉ đạo và thực hiện đổi mới.

  2. Thực trạng hoạt động dạy học và quản lý mục tiêu: 65% GV thực hiện xây dựng kế hoạch dạy học theo hướng phát triển năng lực, nhưng chỉ 54% kế hoạch được tổ chức thực hiện đầy đủ và hiệu quả. Việc quản lý mục tiêu dạy học còn thiếu sự đồng bộ và chưa thường xuyên kiểm tra, giám sát.

  3. Phương pháp dạy học và tổ chức hoạt động: 60% GV áp dụng phương pháp tích cực, lấy HS làm trung tâm, nhưng vẫn còn 40% GV chủ yếu sử dụng phương pháp truyền thống, thuyết giảng một chiều. Hoạt động tổ chuyên môn chưa phát huy tối đa vai trò trong việc đổi mới phương pháp dạy học.

  4. Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập: 70% GV thực hiện kiểm tra đánh giá thường xuyên, nhưng chỉ 48% áp dụng đánh giá đa chiều, kết hợp đánh giá quá trình và kết quả. Việc đánh giá chủ yếu tập trung vào kiến thức, chưa đánh giá đầy đủ năng lực và phẩm chất HS.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy mặc dù nhận thức về đổi mới dạy học theo hướng phát triển năng lực đã được nâng cao, nhưng việc triển khai thực tế còn nhiều hạn chế. Nguyên nhân chủ yếu do năng lực quản lý của CBQL và năng lực sư phạm của GV chưa đồng đều, một số GV còn giữ thói quen dạy học truyền thống, thiếu kỹ năng tổ chức hoạt động học tập tích cực cho HS.

So sánh với các nghiên cứu trong ngành giáo dục phổ thông, kết quả này tương đồng với thực trạng chung tại nhiều địa phương, nơi việc đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá còn chậm và chưa đồng bộ. Việc thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa CBQL và tổ chuyên môn cũng làm giảm hiệu quả quản lý hoạt động dạy học.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ GV áp dụng các phương pháp dạy học khác nhau, biểu đồ tròn về mức độ thực hiện kiểm tra đánh giá đa chiều, và bảng tổng hợp nhận thức của CBQL, GV về đổi mới dạy học. Những biểu đồ này giúp minh họa rõ nét các điểm mạnh và hạn chế trong quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo hướng phát triển năng lực HS.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và năng lực quản lý cho CBQL và GV: Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu về quản lý hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực, tập trung vào kỹ năng xây dựng kế hoạch, tổ chức dạy học tích cực và kiểm tra đánh giá đa chiều. Thời gian thực hiện trong 6 tháng đầu năm học, do Phòng GD&ĐT phối hợp với các trường tổ chức.

  2. Đổi mới xây dựng và thực hiện kế hoạch dạy học: Yêu cầu các tổ chuyên môn xây dựng kế hoạch dạy học chi tiết, bám sát mục tiêu phát triển năng lực HS, có đánh giá định kỳ và điều chỉnh kịp thời. Thực hiện ngay từ đầu năm học, hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn chịu trách nhiệm giám sát.

  3. Tăng cường chỉ đạo đổi mới phương pháp dạy học và tổ chức hoạt động chuyên môn: Khuyến khích GV áp dụng phương pháp dạy học tích cực, lấy HS làm trung tâm, sử dụng các hình thức tổ chức đa dạng như học nhóm, thảo luận, trải nghiệm thực tế. Tổ chức sinh hoạt chuyên môn theo nghiên cứu bài học định kỳ hàng tháng.

  4. Cải tiến công tác kiểm tra, đánh giá kết quả học tập: Xây dựng bộ tiêu chí đánh giá năng lực HS toàn diện, kết hợp đánh giá quá trình và kết quả, sử dụng đa dạng hình thức kiểm tra. Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong kiểm tra, đánh giá. Thực hiện trong năm học với sự phối hợp của tổ chuyên môn và CBQL.

Các giải pháp trên cần được thực hiện đồng bộ, có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp quản lý, tổ chuyên môn và GV nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Ngữ văn theo hướng phát triển năng lực HS tại các trường THCS thị xã An Khê.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các cấp: Nhận diện các yếu tố ảnh hưởng và giải pháp quản lý hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực, từ đó nâng cao hiệu quả chỉ đạo và giám sát.

  2. Giáo viên môn Ngữ văn THCS: Áp dụng các phương pháp dạy học tích cực, xây dựng kế hoạch bài dạy phù hợp với mục tiêu phát triển năng lực HS, cải tiến kiểm tra đánh giá.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục, Sư phạm Ngữ văn: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả khảo sát thực tiễn để phát triển các đề tài nghiên cứu tiếp theo.

  4. Phòng Giáo dục và Đào tạo thị xã An Khê và các địa phương tương tự: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, kế hoạch bồi dưỡng đội ngũ và đổi mới quản lý dạy học môn Ngữ văn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực là gì?
    Là quá trình tác động có kế hoạch của CBQL nhằm tổ chức, chỉ đạo hoạt động dạy học giúp HS không chỉ lĩnh hội kiến thức mà còn phát triển kỹ năng vận dụng, tư duy sáng tạo và phẩm chất cá nhân. Ví dụ, quản lý xây dựng kế hoạch dạy học phù hợp với năng lực HS và đổi mới phương pháp giảng dạy.

  2. Tại sao cần đổi mới phương pháp dạy học môn Ngữ văn?
    Phương pháp truyền thống thường tập trung truyền thụ kiến thức một chiều, khiến HS thụ động, thiếu kỹ năng vận dụng. Đổi mới giúp HS chủ động, sáng tạo, phát triển toàn diện năng lực ngôn ngữ và văn học, đáp ứng yêu cầu giáo dục hiện đại.

  3. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn?
    Bao gồm yếu tố chủ quan như nhận thức và năng lực của CBQL, GV; yếu tố khách quan như chính sách giáo dục, cơ sở vật chất, điều kiện kinh tế - xã hội địa phương. Sự phối hợp đồng bộ các yếu tố này quyết định hiệu quả quản lý.

  4. Làm thế nào để kiểm tra, đánh giá kết quả học tập theo hướng phát triển năng lực?
    Cần sử dụng đa dạng hình thức kiểm tra, đánh giá thường xuyên và định kỳ, kết hợp đánh giá kiến thức, kỹ năng và thái độ trong các tình huống thực tiễn. Ví dụ, đánh giá qua dự án học tập, thuyết trình, tự đánh giá và đánh giá đồng đẳng.

  5. Vai trò của tổ chuyên môn trong quản lý hoạt động dạy học là gì?
    Tổ chuyên môn là cầu nối giữa CBQL và GV, giúp thống nhất kế hoạch, phương pháp dạy học, tổ chức bồi dưỡng chuyên môn và đánh giá kết quả thực hiện. Tổ chức sinh hoạt chuyên môn theo nghiên cứu bài học giúp nâng cao chất lượng giảng dạy.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo hướng phát triển năng lực HS là yêu cầu cấp thiết nhằm nâng cao chất lượng giáo dục tại các trường THCS thị xã An Khê.
  • Nghiên cứu đã xác lập cơ sở lý luận vững chắc và khảo sát thực trạng với 71 CBQL, GV, cho thấy nhiều điểm mạnh nhưng cũng còn tồn tại hạn chế trong nhận thức, phương pháp và kiểm tra đánh giá.
  • Đề xuất các biện pháp đồng bộ gồm nâng cao năng lực CBQL, đổi mới kế hoạch dạy học, phương pháp giảng dạy và kiểm tra đánh giá nhằm phát triển toàn diện năng lực HS.
  • Các bước tiếp theo là triển khai bồi dưỡng, giám sát thực hiện và đánh giá hiệu quả các biện pháp trong năm học tới.
  • Kêu gọi các nhà quản lý, giáo viên và các bên liên quan tích cực áp dụng kết quả nghiên cứu để góp phần đổi mới giáo dục môn Ngữ văn theo hướng phát triển năng lực học sinh.