Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động đánh giá kết quả học tập (ĐGKQHT) môn Khoa học Tự nhiên (KHTN) ở các trường trung học cơ sở (THCS) huyện Gia Lộc, tỉnh Hải Dương đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao chất lượng giáo dục theo chương trình giáo dục phổ thông (CTGDPT) 2018. Theo ước tính, môn KHTN tích hợp các lĩnh vực vật lí, hóa học và sinh học, được triển khai bắt buộc từ lớp 6 đến lớp 9, nhằm phát triển phẩm chất và năng lực học sinh (HS). Tuy nhiên, thực tế khảo sát tại 10 trường THCS với hơn 200 HS và 50 cán bộ quản lý (CBQL), giáo viên (GV) cho thấy hoạt động ĐGKQHT còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong việc áp dụng các phương pháp đánh giá theo hướng phát triển năng lực (PTNL) học sinh.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng quản lý hoạt động ĐGKQHT môn KHTN tại các trường THCS huyện Gia Lộc, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục theo CTGDPT 2018. Nghiên cứu tập trung vào lớp 6 và lớp 7, trong khoảng thời gian từ tháng 12/2022 đến tháng 6/2023, với phạm vi khảo sát tại 7 trường tiêu biểu trong huyện. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc nâng cao chất lượng dạy học môn KHTN, phát triển năng lực tự đánh giá của HS, đồng thời hỗ trợ CBQL và GV trong việc tổ chức, chỉ đạo hoạt động đánh giá một cách khoa học và hiệu quả.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý giáo dục, đánh giá kết quả học tập và phát triển năng lực học sinh. Trong đó:

  • Lý thuyết đánh giá của Benjamin Bloom (1956) phân chia học tập thành ba phương diện: nhận thức, kỹ năng và thái độ, với các cấp độ từ thấp đến cao, làm cơ sở cho việc xây dựng ma trận năng lực và công cụ đánh giá.
  • Quan điểm của Trần Bá Hoành về đánh giá là quá trình thu thập, xử lý thông tin nhằm nhận định kết quả học tập, từ đó điều chỉnh và nâng cao chất lượng giáo dục.
  • Mô hình quản lý hoạt động đánh giá tập trung vào vai trò của Hiệu trưởng trong việc lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và giám sát hoạt động ĐGKQHT, đồng thời huy động các lực lượng như GV, HS, cha mẹ HS và các lực lượng xã hội tham gia.

Các khái niệm chính bao gồm: quản lý giáo dục vi mô, đánh giá kết quả học tập, hoạt động đánh giá kết quả học tập môn KHTN, quản lý hoạt động đánh giá kết quả học tập theo hướng PTNL.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ 20 CBQL cấp trường, 2 CBQL cấp phòng, 28 GV dạy môn KHTN, 200 HS lớp 6 tại 10 trường THCS huyện Gia Lộc.
  • Phương pháp thu thập dữ liệu: Điều tra bằng bảng hỏi, phỏng vấn sâu với GV và CBQL, nghiên cứu hồ sơ chuyên môn và hồ sơ quản lý hoạt động đánh giá.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả, phân tích điểm trung bình các tiêu chí đánh giá với thang điểm 4 mức (Tốt, Khá, Trung bình, Yếu), kết hợp phần mềm tin học để xử lý số liệu.
  • Timeline nghiên cứu: Từ tháng 12/2022 đến tháng 6/2023, bao gồm khảo sát thực trạng, phân tích dữ liệu và đề xuất biện pháp quản lý.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng thực hiện mục đích đánh giá kết quả học tập môn KHTN:

    • Mức độ quán triệt mục đích đánh giá đạt trung bình 2,70 điểm (mức khá).
    • Mục đích được thực hiện tốt nhất là “Xác nhận thông tin về hoạt động dạy học và năng lực học tập của HS” với điểm trung bình 3,18.
    • Mục đích “Giúp CBQL đánh giá thực trạng dạy học để có biện pháp quản lý phù hợp” đạt 3,14 điểm.
    • Mục đích “Hình thành, phát triển năng lực tự đánh giá cho HS” và “Giúp cha mẹ HS tham gia đánh giá” đạt điểm thấp hơn, lần lượt 2,24 và 2,09.

  2. Thực trạng thực hiện các yêu cầu trong đánh giá:

    • Yêu cầu “Đánh giá thường xuyên, kịp thời và công bằng” đạt 3,12 điểm.
    • Yêu cầu “Đánh giá mang tính toàn diện” đạt 3,06 điểm.
    • Yêu cầu “Đánh giá vì sự tiến bộ của HS” đạt 2,66 điểm.
    • Yêu cầu “Không tạo áp lực cho HS” và “Huy động nhiều lực lượng tham gia đánh giá” đạt điểm thấp hơn, lần lượt 2,48 và 1,97.

  3. Phương pháp và hình thức đánh giá:

    • GV còn gặp khó khăn trong việc xây dựng các bài tập thực hành, vận dụng để đánh giá năng lực.
    • Việc sử dụng đa dạng phương pháp đánh giá như tự đánh giá, đánh giá đồng đẳng và huy động cha mẹ HS tham gia còn hạn chế.
    • Cơ sở vật chất và thiết bị hỗ trợ đánh giá chưa đồng bộ, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý.

  4. Quản lý hoạt động đánh giá:

    • Hiệu trưởng và tổ chuyên môn đã xây dựng kế hoạch đánh giá nhưng việc giám sát, kiểm tra thực hiện còn chưa chặt chẽ.
    • Việc sử dụng kết quả đánh giá để điều chỉnh kế hoạch dạy học và phát triển chương trình còn hạn chế.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy hoạt động ĐGKQHT môn KHTN ở các trường THCS huyện Gia Lộc đã đạt được một số thành tựu nhất định, đặc biệt trong việc xác nhận năng lực học tập và hỗ trợ quản lý giáo dục. Tuy nhiên, việc quán triệt mục đích và yêu cầu đánh giá chưa đồng đều, đặc biệt là trong việc phát triển năng lực tự đánh giá của HS và huy động sự tham gia của cha mẹ HS.

Nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ nhận thức và năng lực đánh giá của GV còn hạn chế, thiếu kinh nghiệm trong xây dựng công cụ đánh giá theo hướng PTNL. Bên cạnh đó, sự phối hợp giữa các lực lượng tham gia đánh giá chưa hiệu quả, cùng với hạn chế về cơ sở vật chất và thiết bị hỗ trợ. So sánh với các nghiên cứu trong ngành giáo dục phổ thông, tình trạng này là phổ biến ở nhiều địa phương khi triển khai CTGDPT 2018.

Việc dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố điểm trung bình các mục tiêu và yêu cầu đánh giá, bảng so sánh mức độ thực hiện giữa các trường, giúp minh họa rõ nét những điểm mạnh và hạn chế trong hoạt động đánh giá. Điều này góp phần làm rõ vai trò của quản lý trong việc nâng cao chất lượng đánh giá và dạy học môn KHTN.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao năng lực đánh giá cho giáo viên và cán bộ quản lý:

    • Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu về xây dựng công cụ đánh giá, phương pháp đánh giá theo hướng PTNL.
    • Mục tiêu: 100% GV và CBQL tham gia đào tạo trong vòng 6 tháng.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục huyện phối hợp với các trường THCS.

  2. Xây dựng ma trận năng lực và ngân hàng câu hỏi môn KHTN:

    • Phát triển hệ thống câu hỏi đa dạng theo các cấp độ năng lực, phục vụ đánh giá thường xuyên và định kỳ.
    • Mục tiêu: Hoàn thành ngân hàng câu hỏi trong 1 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Tổ chuyên môn các trường THCS.

  3. Phối hợp các lực lượng tham gia đánh giá:

    • Tăng cường sự tham gia của HS tự đánh giá, đánh giá đồng đẳng và cha mẹ HS trong quá trình đánh giá.
    • Mục tiêu: Tăng tỷ lệ tham gia của cha mẹ HS lên ít nhất 50% trong năm học tiếp theo.
    • Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng, GV và Ban đại diện cha mẹ HS.

  4. Giám sát và kiểm tra quy trình đánh giá:

    • Thiết lập hệ thống giám sát chặt chẽ từ khâu xây dựng kế hoạch đến thực hiện và sử dụng kết quả đánh giá.
    • Mục tiêu: 100% trường THCS thực hiện giám sát định kỳ hàng học kỳ.
    • Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu và tổ chuyên môn.

  5. Đầu tư cơ sở vật chất và thiết bị hỗ trợ đánh giá:

    • Cải thiện trang thiết bị phục vụ đánh giá thực hành, thí nghiệm và ứng dụng công nghệ thông tin trong đánh giá.
    • Mục tiêu: Nâng cấp cơ sở vật chất tại 70% trường trong 2 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục, UBND huyện và các trường THCS.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục cấp trường và phòng giáo dục:

    • Hỗ trợ xây dựng kế hoạch, tổ chức và giám sát hoạt động đánh giá kết quả học tập môn KHTN theo CTGDPT 2018.
    • Use case: Xây dựng quy trình quản lý đánh giá hiệu quả, nâng cao chất lượng giáo dục.

  2. Giáo viên dạy môn KHTN tại các trường THCS:

    • Nâng cao năng lực xây dựng công cụ đánh giá, áp dụng phương pháp đánh giá đa dạng, phát triển năng lực học sinh.
    • Use case: Thiết kế đề kiểm tra, bài tập thực hành phù hợp với năng lực học sinh.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục, Giáo dục học:

    • Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn về quản lý hoạt động đánh giá trong giáo dục phổ thông.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu liên quan đến đổi mới đánh giá trong giáo dục.

  4. Phụ huynh học sinh và các tổ chức xã hội quan tâm đến giáo dục:

    • Hiểu rõ vai trò và cách thức tham gia vào quá trình đánh giá kết quả học tập của con em mình.
    • Use case: Hỗ trợ phối hợp với nhà trường trong việc nâng cao chất lượng học tập của HS.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hoạt động đánh giá kết quả học tập môn KHTN theo CTGDPT 2018 có điểm gì khác biệt so với trước đây?
    Hoạt động đánh giá theo CTGDPT 2018 tập trung phát triển năng lực và phẩm chất học sinh, sử dụng đa dạng phương pháp và hình thức đánh giá, không chỉ dựa vào điểm số mà còn chú trọng đánh giá quá trình và kết quả học tập thực tế.

  2. Những khó khăn chính trong quản lý hoạt động đánh giá kết quả học tập môn KHTN hiện nay là gì?
    Khó khăn gồm nhận thức và năng lực đánh giá của giáo viên còn hạn chế, thiếu sự phối hợp hiệu quả giữa các lực lượng tham gia, cơ sở vật chất chưa đáp ứng đủ, và việc sử dụng kết quả đánh giá để điều chỉnh dạy học chưa triệt để.

  3. Làm thế nào để huy động cha mẹ học sinh tham gia vào hoạt động đánh giá?
    Nhà trường cần tổ chức các buổi họp, tập huấn, cung cấp thông tin minh bạch về mục đích và phương pháp đánh giá, đồng thời xây dựng kênh liên lạc thường xuyên để cha mẹ HS có thể tham gia đánh giá và hỗ trợ học tập cho con.

  4. Phương pháp đánh giá nào được khuyến khích sử dụng trong môn KHTN?
    Khuyến khích sử dụng kết hợp phương pháp vấn đáp, quan sát, nghiên cứu sản phẩm hoạt động, kiểm tra viết và trắc nghiệm, cùng với phương pháp tự đánh giá và đánh giá đồng đẳng nhằm đánh giá toàn diện năng lực học sinh.

  5. Kết quả đánh giá được sử dụng như thế nào để nâng cao chất lượng dạy học?
    Kết quả đánh giá giúp GV điều chỉnh kế hoạch dạy học, áp dụng phương pháp phù hợp, phân hóa học sinh theo năng lực, đồng thời hỗ trợ CBQL trong việc xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển giáo dục và bồi dưỡng năng lực cho GV.

Kết luận

  • Đánh giá kết quả học tập môn KHTN theo CTGDPT 2018 tại các trường THCS huyện Gia Lộc đã đạt được những kết quả tích cực nhưng còn nhiều hạn chế cần khắc phục.
  • Quản lý hoạt động đánh giá đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo tính khách quan, toàn diện và hiệu quả của quá trình đánh giá.
  • Năng lực đánh giá của giáo viên và cán bộ quản lý, sự phối hợp giữa các lực lượng, cùng với cơ sở vật chất là những yếu tố then chốt ảnh hưởng đến chất lượng đánh giá.
  • Các biện pháp nâng cao năng lực đánh giá, xây dựng ngân hàng câu hỏi, huy động sự tham gia của cha mẹ HS và giám sát chặt chẽ quy trình đánh giá được đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả quản lý.
  • Tiếp theo, cần triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 1-2 năm tới, đồng thời mở rộng nghiên cứu sang các môn học khác để hoàn thiện hệ thống quản lý đánh giá kết quả học tập theo hướng phát triển năng lực học sinh.

Hành động ngay: Các trường THCS và Phòng Giáo dục huyện Gia Lộc nên phối hợp tổ chức các khóa đào tạo nâng cao năng lực đánh giá cho giáo viên và cán bộ quản lý, đồng thời xây dựng kế hoạch triển khai các biện pháp quản lý hiệu quả nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông.