Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục theo Nghị quyết 29 - NQ/TW, việc nâng cao năng lực dạy học tích hợp (DHTH) cho giáo viên trung học cơ sở (THCS) trở thành yêu cầu cấp thiết nhằm đáp ứng nhu cầu phát triển giáo dục hiện đại. Huyện Ninh Giang, tỉnh Hải Dương, với 29 trường THCS và hơn 10.000 học sinh, đang trong quá trình chuyển đổi phương pháp dạy học theo hướng tích hợp nhằm phát triển năng lực học sinh. Tuy nhiên, thực trạng bồi dưỡng năng lực DHTH cho giáo viên môn Hóa học tại địa phương này còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến chất lượng giáo dục. Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng quản lý hoạt động bồi dưỡng năng lực DHTH cho giáo viên môn Hóa học ở các trường THCS huyện Ninh Giang trong giai đoạn 2015-2018, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng dạy học tích hợp và đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển đội ngũ giáo viên có năng lực chuyên môn sâu, kỹ năng dạy học tích hợp, đồng thời hỗ trợ công tác quản lý giáo dục tại địa phương, góp phần nâng cao hiệu quả giáo dục THCS nói chung.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý giáo dục, dạy học tích hợp và phát triển năng lực giáo viên. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết dạy học tích hợp: Theo đó, dạy học tích hợp là quá trình tổ chức dạy học nhằm liên kết các kiến thức, kỹ năng từ nhiều môn học khác nhau để giải quyết các tình huống thực tiễn, phát triển năng lực toàn diện cho học sinh. Các mức độ tích hợp gồm lồng ghép, vận dụng kiến thức liên môn và hòa trộn kiến thức hoàn toàn. Khái niệm năng lực dạy học tích hợp được hiểu là khả năng của giáo viên trong việc thiết kế, tổ chức và đánh giá các hoạt động dạy học theo hướng tích hợp.

  2. Lý thuyết quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên: Quản lý hoạt động bồi dưỡng bao gồm các chức năng xây dựng kế hoạch, tổ chức triển khai, chỉ đạo và kiểm tra, đánh giá hiệu quả bồi dưỡng. Quản lý hiệu quả giúp nâng cao năng lực chuyên môn và phương pháp dạy học của giáo viên, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục.

Các khái niệm chuyên ngành quan trọng gồm: bồi dưỡng năng lực, dạy học tích hợp, năng lực dạy học tích hợp, quản lý giáo dục, kiểm tra đánh giá kết quả bồi dưỡng.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Dữ liệu thu thập từ khảo sát 165 khách thể gồm cán bộ quản lý, chuyên viên phòng GD&ĐT, tổ trưởng tổ KHTN, giáo viên môn Hóa học tại 29 trường THCS huyện Ninh Giang. Ngoài ra, sử dụng tài liệu lý luận, văn bản pháp luật liên quan đến quản lý giáo dục và dạy học tích hợp.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích định tính và định lượng, sử dụng thống kê mô tả (tính trung bình, phần trăm) để đánh giá thực trạng và mức độ nhận thức, thực hiện các hoạt động bồi dưỡng. Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia được áp dụng để kiểm định tính cần thiết và khả thi của các biện pháp đề xuất.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2015-2018, khảo sát thực trạng và đề xuất biện pháp quản lý hoạt động bồi dưỡng năng lực dạy học tích hợp cho giáo viên môn Hóa học tại các trường THCS huyện Ninh Giang.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về tầm quan trọng của bồi dưỡng năng lực DHTH: Các cán bộ quản lý và giáo viên đánh giá khá cao tầm quan trọng của hoạt động bồi dưỡng với điểm trung bình 2,5/3. Nội dung được đánh giá cao nhất là giúp giáo viên có năng lực dạy học tích hợp tốt, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục (2,56/3).

  2. Thực trạng nội dung bồi dưỡng: Nội dung bồi dưỡng chủ yếu tập trung vào kiến thức chuyên môn sâu (điểm trung bình 2,88/3), trong khi các kỹ năng dạy học tích hợp đặc thù và kỹ năng tổ chức hoạt động trải nghiệm, sáng tạo được thực hiện chưa thường xuyên (điểm 2,0 và 1,95).

  3. Đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lý: Tổng số giáo viên môn Hóa học là 38 người, 100% đạt chuẩn và trên chuẩn đào tạo, tuy nhiên năng lực thực tiễn còn hạn chế. Đội ngũ cán bộ quản lý gồm 59 người, 100% có trình độ đại học sư phạm, trong đó 13,6% có trình độ thạc sĩ, phần lớn có kinh nghiệm quản lý dưới 5 năm.

  4. Điều kiện vật chất và cơ sở hạ tầng: Một số trường ở vùng xa trung tâm huyện còn thiếu phòng học bộ môn và trang thiết bị phục vụ đổi mới phương pháp dạy học, ảnh hưởng đến hiệu quả bồi dưỡng và dạy học tích hợp.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về vai trò của bồi dưỡng năng lực DHTH là tích cực, phù hợp với xu hướng đổi mới giáo dục phổ thông. Tuy nhiên, thực tế triển khai bồi dưỡng còn nhiều hạn chế về nội dung và hình thức, đặc biệt là kỹ năng tổ chức hoạt động trải nghiệm và dạy học tích hợp đặc thù chưa được chú trọng đúng mức. Điều này có thể do hạn chế về nguồn lực, kinh phí, thời gian và năng lực quản lý của hiệu trưởng các trường THCS.

So sánh với các nghiên cứu trong ngành giáo dục, việc nâng cao năng lực dạy học tích hợp đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp quản lý, đội ngũ giáo viên cốt cán và sự đầu tư về cơ sở vật chất. Việc thiếu đồng bộ trong quản lý và tổ chức bồi dưỡng có thể làm giảm hiệu quả đổi mới phương pháp dạy học tích hợp. Các biểu đồ thể hiện tỷ lệ giáo viên đạt chuẩn, mức độ thực hiện các nội dung bồi dưỡng và đánh giá nhận thức có thể minh họa rõ nét hơn thực trạng hiện tại.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng kế hoạch bồi dưỡng chi tiết và phù hợp: Hiệu trưởng các trường THCS cần xây dựng kế hoạch bồi dưỡng năng lực dạy học tích hợp cho giáo viên môn Hóa học dựa trên nhu cầu thực tế, đảm bảo nội dung bồi dưỡng bao gồm cả kiến thức chuyên môn và kỹ năng tổ chức dạy học tích hợp. Thời gian thực hiện: hàng năm, chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu phối hợp phòng GD&ĐT.

  2. Đổi mới phương pháp bồi dưỡng: Áp dụng đa dạng các phương pháp như thuyết trình, thảo luận nhóm, thao giảng, dạy mẫu và luyện tập thực hành nhằm nâng cao kỹ năng thực tiễn cho giáo viên. Thời gian: trong các đợt bồi dưỡng hè và thường xuyên trong năm học, chủ thể: tổ chuyên môn và giáo viên cốt cán.

  3. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất và trang thiết bị: Đảm bảo các trường THCS, đặc biệt ở vùng xa trung tâm, được trang bị đầy đủ phòng học bộ môn, thiết bị thực hành phục vụ dạy học tích hợp. Thời gian: kế hoạch đầu tư trung hạn 3 năm, chủ thể: UBND huyện, phòng GD&ĐT.

  4. Kiểm tra, đánh giá hiệu quả bồi dưỡng thường xuyên: Thiết lập hệ thống kiểm tra, đánh giá kết quả bồi dưỡng dựa trên việc quan sát dự giờ, đánh giá kế hoạch bài dạy tích hợp và kết quả học tập của học sinh. Thời gian: định kỳ hàng học kỳ, chủ thể: Ban giám hiệu, tổ chuyên môn.

  5. Phát huy vai trò giáo viên cốt cán và phối hợp liên ngành: Tăng cường vai trò giáo viên cốt cán trong việc hướng dẫn, hỗ trợ đồng nghiệp; phối hợp giữa các tổ chuyên môn để xây dựng nội dung tích hợp phù hợp. Thời gian: liên tục trong năm học, chủ thể: tổ chuyên môn, phòng GD&ĐT.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Hiệu trưởng và cán bộ quản lý trường THCS: Nhận diện thực trạng và áp dụng các biện pháp quản lý hiệu quả nhằm nâng cao năng lực dạy học tích hợp cho giáo viên, từ đó nâng cao chất lượng giáo dục nhà trường.

  2. Giáo viên môn Hóa học và các môn Khoa học tự nhiên: Nắm bắt kiến thức, kỹ năng cần thiết để thực hiện dạy học tích hợp hiệu quả, đồng thời tham gia các hoạt động bồi dưỡng nâng cao năng lực chuyên môn và phương pháp.

  3. Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện, tỉnh: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, kế hoạch bồi dưỡng giáo viên phù hợp với đặc điểm địa phương, góp phần đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích hợp.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục, Sư phạm: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn để phát triển các đề tài nghiên cứu liên quan đến quản lý giáo dục và đổi mới phương pháp dạy học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Dạy học tích hợp là gì và tại sao cần thiết trong giáo dục hiện đại?
    Dạy học tích hợp là phương pháp liên kết kiến thức, kỹ năng từ nhiều môn học để giải quyết các vấn đề thực tiễn, giúp học sinh phát triển năng lực toàn diện. Phương pháp này giúp giảm tải nội dung, tăng tính ứng dụng và phát triển tư duy sáng tạo cho học sinh.

  2. Năng lực dạy học tích hợp của giáo viên gồm những yếu tố nào?
    Bao gồm kiến thức chuyên môn sâu, kiến thức liên ngành rộng, kỹ năng xây dựng chủ đề tích hợp, kỹ năng tổ chức hoạt động dạy học tích hợp, kỹ năng khai thác thông tin và giải quyết vấn đề trong quá trình dạy học.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý hoạt động bồi dưỡng năng lực DHTH cho giáo viên là gì?
    Khó khăn gồm hạn chế về nguồn lực vật chất, thời gian bồi dưỡng, năng lực quản lý của hiệu trưởng, cũng như sự chưa đồng đều về trình độ và nhận thức của giáo viên về dạy học tích hợp.

  4. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả hoạt động bồi dưỡng năng lực DHTH?
    Có thể đánh giá qua việc kiểm tra kế hoạch bài dạy tích hợp, dự giờ, đánh giá kết quả học tập của học sinh, cũng như khảo sát ý kiến giáo viên về sự thay đổi trong phương pháp và hiệu quả giảng dạy.

  5. Vai trò của giáo viên cốt cán trong hoạt động bồi dưỡng là gì?
    Giáo viên cốt cán đóng vai trò hướng dẫn, hỗ trợ đồng nghiệp trong việc xây dựng nội dung, phương pháp dạy học tích hợp, đồng thời là cầu nối giữa phòng GD&ĐT và giáo viên các trường, góp phần nâng cao chất lượng bồi dưỡng.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã làm rõ thực trạng quản lý hoạt động bồi dưỡng năng lực dạy học tích hợp cho giáo viên môn Hóa học tại các trường THCS huyện Ninh Giang, tỉnh Hải Dương trong giai đoạn 2015-2018.
  • Nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về tầm quan trọng của bồi dưỡng năng lực DHTH là khá cao, nhưng việc triển khai nội dung và phương pháp bồi dưỡng còn nhiều hạn chế.
  • Đội ngũ giáo viên có trình độ chuẩn và trên chuẩn nhưng năng lực thực tiễn và kỹ năng dạy học tích hợp cần được nâng cao thông qua bồi dưỡng chuyên sâu và đổi mới phương pháp.
  • Các biện pháp quản lý đề xuất tập trung vào xây dựng kế hoạch, đổi mới phương pháp bồi dưỡng, đầu tư cơ sở vật chất, kiểm tra đánh giá và phát huy vai trò giáo viên cốt cán.
  • Đề nghị các cấp quản lý giáo dục và nhà trường triển khai đồng bộ các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả bồi dưỡng, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục THCS theo hướng đổi mới và phát triển bền vững.

Hành động tiếp theo: Các trường THCS và phòng GD&ĐT huyện Ninh Giang cần phối hợp xây dựng kế hoạch bồi dưỡng chi tiết, tổ chức các lớp tập huấn đổi mới, đồng thời tăng cường đầu tư cơ sở vật chất phục vụ dạy học tích hợp. Để biết thêm chi tiết và áp dụng hiệu quả, quý độc giả và nhà quản lý giáo dục có thể liên hệ với phòng nghiên cứu giáo dục địa phương hoặc tham khảo luận văn đầy đủ.