Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục Việt Nam, việc quản lý hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh trở thành yêu cầu cấp thiết. Tại huyện Tây Giang, tỉnh Quảng Nam, với đặc thù là vùng miền núi biên giới, dân số khoảng 30.000 người, tỷ lệ hộ nghèo chiếm 38,07% (năm 2019), chất lượng giáo dục còn nhiều thách thức. Giá trị sản xuất nông, lâm nghiệp và thuỷ sản năm 2019 đạt 141.177 triệu đồng, thu nhập bình quân đầu người 22,35 triệu đồng, phản ánh điều kiện kinh tế xã hội còn khó khăn ảnh hưởng đến giáo dục.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường trung học cơ sở (THCS) trên địa bàn huyện Tây Giang trong giai đoạn 2018-2020, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục. Nghiên cứu tập trung vào 04 trường THCS, khảo sát nhận thức cán bộ quản lý, giáo viên và thực trạng tổ chức dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao năng lực tự học, tự chủ, giao tiếp, hợp tác và giải quyết vấn đề của học sinh, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông theo chủ trương của Bộ Giáo dục và Đào tạo. Kết quả nghiên cứu hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục địa phương trong việc xây dựng kế hoạch, tổ chức và kiểm tra đánh giá hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh, góp phần phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho vùng miền núi Tây Giang.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh. Lý thuyết quản lý giáo dục nhấn mạnh bốn chức năng cơ bản: kế hoạch hóa, tổ chức, lãnh đạo - chỉ đạo và kiểm tra, nhằm điều khiển hiệu quả hoạt động dạy học trong nhà trường. Lý thuyết dạy học theo định hướng phát triển năng lực tập trung vào việc lấy học sinh làm trung tâm, phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực thông qua các hoạt động học tập tích cực, sáng tạo.

Mô hình năng lực học sinh được tham khảo từ UNESCO, bao gồm năng lực chung (tự học, tự chủ, giao tiếp, hợp tác, giải quyết vấn đề, sáng tạo) và năng lực chuyên biệt theo môn học. Các khái niệm chính gồm: quản lý hoạt động dạy học, năng lực học sinh, phương pháp dạy học tích cực, kiểm tra đánh giá theo năng lực, và môi trường học tập thuận lợi.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu bao gồm tài liệu chuyên ngành, văn bản pháp luật, các công văn chỉ đạo của Bộ Giáo dục và Đào tạo, Sở GD&ĐT Quảng Nam, cùng số liệu khảo sát thực trạng tại 04 trường THCS huyện Tây Giang trong năm học 2018-2019 và 2019-2020.

Phương pháp điều tra chính là khảo sát bằng bảng hỏi với cỡ mẫu khoảng 150 cán bộ quản lý và giáo viên, kết hợp phỏng vấn sâu một số cán bộ quản lý và giáo viên chủ chốt để thu thập thông tin chi tiết. Phân tích số liệu sử dụng thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm và đánh giá mức độ thực hiện các hoạt động quản lý dạy học theo định hướng phát triển năng lực.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 9/2018 đến tháng 6/2020, bao gồm các giai đoạn: thu thập tài liệu, khảo sát thực trạng, phân tích dữ liệu, đề xuất biện pháp và khảo nghiệm tính khả thi.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về dạy học theo định hướng phát triển năng lực: Khoảng 78% cán bộ quản lý và 65% giáo viên nhận thức đúng về mục tiêu và tầm quan trọng của dạy học theo định hướng phát triển năng lực. Tuy nhiên, 22% cán bộ quản lý và 35% giáo viên còn chưa nắm vững hoặc hiểu chưa đầy đủ.

  2. Thực trạng quản lý mục tiêu và nội dung dạy học: 70% trường đã xây dựng kế hoạch dạy học theo định hướng năng lực, nhưng chỉ có khoảng 55% giáo viên thực hiện nghiêm túc việc xây dựng mục tiêu bài học rõ ràng, có thể đánh giá được năng lực học sinh.

  3. Đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá: 60% giáo viên áp dụng phương pháp dạy học tích cực, nhưng chỉ 45% thực hiện đổi mới công tác kiểm tra, đánh giá theo hướng phát triển năng lực. Việc kiểm tra chủ yếu vẫn dựa trên hình thức truyền thống, chưa đa dạng và chưa đánh giá toàn diện năng lực học sinh.

  4. Cơ sở vật chất và ứng dụng công nghệ thông tin: 50% trường có đủ thiết bị dạy học hiện đại, tuy nhiên việc ứng dụng CNTT trong dạy học và quản lý còn hạn chế, chỉ khoảng 40% giáo viên sử dụng công nghệ thông tin hỗ trợ giảng dạy.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ nhiều yếu tố: nhận thức chưa đồng đều giữa các cán bộ quản lý và giáo viên, thiếu sự chỉ đạo quyết liệt và đồng bộ trong đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá, cũng như điều kiện cơ sở vật chất còn nhiều khó khăn do đặc thù vùng miền núi Tây Giang.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế cho thấy, việc quản lý hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực là xu hướng tất yếu để nâng cao chất lượng giáo dục, nhưng đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp quản lý, giáo viên và học sinh. Việc ứng dụng công nghệ thông tin được xem là một trong những giải pháp quan trọng để đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ nhận thức đúng về dạy học theo năng lực giữa cán bộ quản lý và giáo viên, biểu đồ tròn phân bố mức độ áp dụng phương pháp dạy học tích cực, và bảng so sánh tỷ lệ ứng dụng CNTT trong các trường khảo sát.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức đội ngũ cán bộ quản lý và giáo viên
    Tổ chức các lớp tập huấn, bồi dưỡng chuyên sâu về quản lý và dạy học theo định hướng phát triển năng lực, nhằm nâng tỷ lệ nhận thức đúng lên trên 90% trong vòng 1 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng GD&ĐT Tây Giang phối hợp với Sở GD&ĐT Quảng Nam.

  2. Tăng cường chỉ đạo đổi mới phương pháp dạy học
    Xây dựng kế hoạch đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực, khuyến khích áp dụng các phương pháp như giải quyết vấn đề, học nhóm, trải nghiệm sáng tạo. Mục tiêu đạt 70% giáo viên áp dụng hiệu quả trong 2 năm tới. Chủ thể: Hiệu trưởng các trường THCS.

  3. Đổi mới công tác kiểm tra, đánh giá
    Hướng dẫn và kiểm tra việc áp dụng đa dạng hình thức kiểm tra đánh giá năng lực học sinh, giảm tỷ lệ kiểm tra truyền thống xuống dưới 30% trong 2 năm. Chủ thể: Ban giám hiệu, tổ chuyên môn.

  4. Tăng cường cơ sở vật chất và ứng dụng công nghệ thông tin
    Đầu tư trang thiết bị dạy học hiện đại, nâng cấp hạ tầng CNTT, khuyến khích giáo viên sử dụng phần mềm hỗ trợ giảng dạy. Mục tiêu 80% giáo viên sử dụng CNTT trong giảng dạy trong 3 năm. Chủ thể: UBND huyện, Phòng GD&ĐT.

  5. Tạo dựng môi trường học tập thuận lợi
    Xây dựng môi trường học tập thân thiện, khuyến khích học sinh phát huy năng lực tự học, tự chủ, sáng tạo thông qua các hoạt động ngoại khóa, câu lạc bộ học tập. Chủ thể: Nhà trường phối hợp với phụ huynh và cộng đồng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục cấp huyện và trường học
    Giúp hiểu rõ thực trạng và các biện pháp quản lý hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực, từ đó xây dựng kế hoạch quản lý hiệu quả.

  2. Giáo viên trung học cơ sở
    Nắm bắt các phương pháp dạy học tích cực, đổi mới kiểm tra đánh giá, nâng cao năng lực chuyên môn và kỹ năng tổ chức hoạt động học tập cho học sinh.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý giáo dục
    Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực, làm tài liệu tham khảo cho các đề tài nghiên cứu tiếp theo.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục địa phương
    Hỗ trợ xây dựng chính sách, chương trình đào tạo và bồi dưỡng giáo viên phù hợp với đặc điểm vùng miền núi, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực là gì?
    Đây là quá trình tổ chức, điều hành các hoạt động dạy học nhằm phát triển toàn diện năng lực của học sinh, bao gồm kiến thức, kỹ năng, thái độ và phẩm chất, thay vì chỉ truyền đạt kiến thức thuần túy.

  2. Tại sao cần đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực?
    Đổi mới giúp học sinh chủ động, sáng tạo, phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề và vận dụng kiến thức vào thực tiễn, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục và nhu cầu xã hội hiện đại.

  3. Các biện pháp quản lý nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả dạy học theo năng lực?
    Bao gồm nâng cao nhận thức cán bộ quản lý, đổi mới phương pháp dạy học, đổi mới kiểm tra đánh giá, tăng cường cơ sở vật chất và ứng dụng công nghệ thông tin, tạo môi trường học tập thuận lợi.

  4. Làm thế nào để đánh giá năng lực học sinh một cách hiệu quả?
    Sử dụng đa dạng hình thức đánh giá như đánh giá qua sản phẩm học tập, đánh giá qua hoạt động nhóm, tự đánh giá và đánh giá lẫn nhau, kết hợp với kiểm tra kiến thức truyền thống để đánh giá toàn diện.

  5. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý và dạy học có vai trò như thế nào?
    CNTT hỗ trợ đổi mới phương pháp dạy học, giúp giáo viên thiết kế bài giảng điện tử, tổ chức học trực tuyến, quản lý hồ sơ học tập và đánh giá kết quả học tập một cách hiệu quả, nâng cao chất lượng giáo dục.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh tại các trường THCS huyện Tây Giang đã có những chuyển biến tích cực nhưng còn nhiều hạn chế cần khắc phục.
  • Nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá chưa đồng đều, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý và giảng dạy.
  • Cơ sở vật chất và ứng dụng công nghệ thông tin còn hạn chế, cần được đầu tư và nâng cấp để đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục.
  • Các biện pháp quản lý đề xuất có tính khả thi cao, cần được thực hiện đồng bộ, linh hoạt và sáng tạo phù hợp với điều kiện từng trường.
  • Tiếp tục nghiên cứu, khảo nghiệm và hoàn thiện các biện pháp quản lý nhằm nâng cao chất lượng dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh trong thời gian tới.

Call-to-action: Các nhà quản lý giáo dục, giáo viên và các bên liên quan cần phối hợp triển khai các giải pháp đổi mới quản lý và dạy học theo định hướng phát triển năng lực để nâng cao chất lượng giáo dục tại huyện Tây Giang, góp phần phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho địa phương và đất nước.