Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ thông theo chương trình 2018, việc quản lý hoạt động dạy học môn Lịch sử và Địa lí ở các trường Trung học cơ sở (THCS) đóng vai trò then chốt trong nâng cao chất lượng giáo dục. Thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh, với sự phát triển mạnh mẽ của giáo dục THCS, đã và đang đối mặt với nhiều thách thức trong việc triển khai chương trình mới. Theo khảo sát thực trạng từ tháng 12/2022 đến tháng 4/2023, có khoảng 56 cán bộ quản lý và giáo viên tham gia nghiên cứu tại 13 trường THCS trên địa bàn. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Lịch sử và Địa lí, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông 2018.

Nghiên cứu tập trung vào lớp 6 và 7, với phạm vi khảo sát cụ thể tại các trường THCS thành phố Bắc Ninh. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần nâng cao năng lực quản lý, đổi mới phương pháp dạy học, đồng thời phát triển phẩm chất và năng lực học sinh theo định hướng chương trình mới. Các chỉ số như mức độ đáp ứng mục tiêu dạy học, hiệu quả phương pháp giảng dạy và sự phối hợp giữa các chủ thể quản lý được xem xét kỹ lưỡng nhằm đảm bảo tính khả thi và thực tiễn của các giải pháp đề xuất.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết quản lý giáo dục và lý thuyết dạy học phát triển năng lực. Lý thuyết quản lý giáo dục nhấn mạnh vai trò của cán bộ quản lý trong việc lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra hoạt động dạy học nhằm đạt mục tiêu giáo dục. Lý thuyết dạy học phát triển năng lực tập trung vào việc tổ chức các hoạt động học tập giúp học sinh phát triển toàn diện về kiến thức, kỹ năng và phẩm chất.

Các khái niệm chuyên ngành quan trọng bao gồm:

  • Hoạt động dạy học: Quá trình tương tác giữa giáo viên và học sinh nhằm đạt mục tiêu giáo dục.
  • Quản lý hoạt động dạy học: Tác động có kế hoạch của chủ thể quản lý đến quá trình tổ chức dạy học để đảm bảo chất lượng và hiệu quả.
  • Năng lực dạy học của giáo viên: Khả năng vận dụng kiến thức, phương pháp và kỹ thuật dạy học phù hợp với chương trình mới.
  • Phương pháp dạy học tích cực: Các phương pháp như dạy học dự án, đàm thoại gợi mở, thảo luận nhóm, đóng vai nhằm phát huy tính chủ động của học sinh.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính bao gồm khảo sát 56 cán bộ quản lý và giáo viên tại 13 trường THCS thành phố Bắc Ninh, thu thập từ tháng 12/2022 đến tháng 4/2023. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu toàn bộ đối tượng liên quan đến quản lý và giảng dạy môn Lịch sử và Địa lí tại các trường khảo sát.

Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phương pháp thống kê mô tả, tổng hợp số liệu khảo sát, so sánh mức độ đáp ứng các tiêu chí quản lý và dạy học theo chương trình giáo dục phổ thông 2018. Ngoài ra, phương pháp phỏng vấn chuyên gia và phân tích tài liệu được áp dụng để làm rõ các vấn đề thực tiễn và đề xuất giải pháp phù hợp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng quản lý hoạt động dạy học: Khoảng 70% cán bộ quản lý và giáo viên đánh giá công tác quản lý hoạt động dạy học môn Lịch sử và Địa lí tại các trường THCS thành phố Bắc Ninh còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong việc lập kế hoạch và chỉ đạo đổi mới phương pháp dạy học. Tỷ lệ giáo viên được bồi dưỡng chuyên môn theo chương trình mới đạt khoảng 65%.

  2. Phương pháp dạy học và hình thức tổ chức: 60% giáo viên áp dụng phương pháp dạy học tích cực như dạy học dự án, thảo luận nhóm, tuy nhiên việc tổ chức các hoạt động trải nghiệm và câu lạc bộ còn hạn chế, chỉ chiếm khoảng 40% số trường khảo sát.

  3. Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập: Việc kiểm tra, đánh giá theo hướng phát triển năng lực học sinh mới được thực hiện ở mức độ trung bình, với khoảng 55% giáo viên sử dụng đa dạng hình thức đánh giá, còn lại chủ yếu áp dụng kiểm tra truyền thống.

  4. Yếu tố ảnh hưởng đến quản lý: Các yếu tố khách quan như cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học chỉ đáp ứng khoảng 50% yêu cầu; yếu tố chủ quan như năng lực quản lý của cán bộ quản lý và năng lực chuyên môn của giáo viên cũng là những hạn chế đáng kể, ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả quản lý và dạy học.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ sự chuyển đổi mạnh mẽ của chương trình giáo dục phổ thông 2018, đòi hỏi sự thay đổi đồng bộ về nhận thức và hành động của đội ngũ cán bộ quản lý và giáo viên. So với một số nghiên cứu tại các địa phương khác, mức độ áp dụng phương pháp dạy học tích cực và kiểm tra đánh giá năng lực học sinh tại Bắc Ninh còn thấp hơn khoảng 10-15%, cho thấy cần có sự đầu tư và hỗ trợ mạnh mẽ hơn.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ áp dụng các phương pháp dạy học tích cực và biểu đồ tròn về mức độ đáp ứng cơ sở vật chất. Bảng tổng hợp các yếu tố ảnh hưởng cũng giúp minh họa rõ ràng các điểm mạnh và điểm yếu trong quản lý hoạt động dạy học.

Ý nghĩa của kết quả nghiên cứu là cơ sở để đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Lịch sử và Địa lí, đồng thời phát triển năng lực và phẩm chất học sinh theo định hướng chương trình giáo dục phổ thông 2018.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng năng lực chuyên môn cho giáo viên: Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn định kỳ về phương pháp dạy học tích cực, kỹ năng sử dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy, nhằm nâng cao tỷ lệ giáo viên đáp ứng yêu cầu chương trình mới lên ít nhất 85% trong vòng 1 năm. Chủ thể thực hiện là Phòng Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường.

  2. Đổi mới phương pháp và hình thức tổ chức dạy học: Khuyến khích áp dụng đa dạng các phương pháp như dạy học dự án, thảo luận nhóm, đóng vai, kết hợp hoạt động trải nghiệm thực tế và câu lạc bộ môn học. Mục tiêu tăng tỷ lệ trường tổ chức hoạt động trải nghiệm lên 70% trong 2 năm tới. Chủ thể thực hiện là Ban giám hiệu và tổ chuyên môn các trường.

  3. Cải thiện công tác kiểm tra, đánh giá theo hướng phát triển năng lực: Xây dựng bộ công cụ kiểm tra đánh giá đa dạng, phù hợp với mục tiêu phát triển năng lực học sinh, đồng thời tổ chức tập huấn cho giáo viên về kỹ năng đánh giá. Mục tiêu đạt 75% giáo viên sử dụng hiệu quả các hình thức đánh giá mới trong 18 tháng. Chủ thể thực hiện là tổ chuyên môn và Phòng Giáo dục.

  4. Đầu tư nâng cấp cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học: Tăng cường trang bị bản đồ, mô hình, thiết bị công nghệ thông tin phục vụ dạy học môn Lịch sử và Địa lí, đảm bảo 100% phòng học có đủ thiết bị tối thiểu trong vòng 3 năm. Chủ thể thực hiện là Ban giám hiệu, Sở Giáo dục và Đào tạo cùng các đơn vị tài trợ.

  5. Tăng cường vai trò quản lý của cán bộ quản lý: Đẩy mạnh công tác xây dựng kế hoạch, chỉ đạo thực hiện và kiểm tra giám sát hoạt động dạy học, nâng cao năng lực quản lý chuyên môn cho hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn. Mục tiêu nâng cao hiệu quả quản lý lên 80% trong 1 năm. Chủ thể thực hiện là Ban giám hiệu và Phòng Giáo dục.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục: Giúp nâng cao năng lực quản lý hoạt động dạy học, xây dựng kế hoạch và chỉ đạo đổi mới phương pháp giảng dạy theo chương trình giáo dục phổ thông 2018.

  2. Giáo viên môn Lịch sử và Địa lí THCS: Cung cấp kiến thức về phương pháp dạy học tích cực, kỹ năng tổ chức hoạt động trải nghiệm và kiểm tra đánh giá năng lực học sinh.

  3. Nhà nghiên cứu giáo dục và sinh viên cao học ngành Quản lý giáo dục: Là tài liệu tham khảo quý giá về cơ sở lý luận, thực trạng và giải pháp quản lý hoạt động dạy học môn Lịch sử và Địa lí trong bối cảnh đổi mới giáo dục.

  4. Phòng Giáo dục và Đào tạo các địa phương: Hỗ trợ xây dựng chính sách, kế hoạch bồi dưỡng và nâng cao chất lượng dạy học môn Lịch sử và Địa lí, đồng thời giám sát hiệu quả triển khai chương trình giáo dục phổ thông mới.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động dạy học môn Lịch sử và Địa lí gồm những nội dung chính nào?
    Quản lý bao gồm lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra và đánh giá hoạt động dạy học nhằm đảm bảo mục tiêu chương trình giáo dục phổ thông 2018 được thực hiện hiệu quả. Ví dụ, Hiệu trưởng xây dựng kế hoạch và tổ trưởng chuyên môn giám sát thực hiện kế hoạch.

  2. Phương pháp dạy học tích cực nào phù hợp với môn Lịch sử và Địa lí?
    Các phương pháp như dạy học dự án, đàm thoại gợi mở, thảo luận nhóm, đóng vai và dạy học giải quyết vấn đề rất phù hợp, giúp học sinh phát triển năng lực tự học và tư duy phản biện. Ví dụ, dạy học dự án về các cuộc đại phát kiến địa lí giúp học sinh vận dụng kiến thức vào thực tế.

  3. Yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến hiệu quả quản lý hoạt động dạy học?
    Năng lực quản lý của cán bộ quản lý và năng lực chuyên môn của giáo viên là yếu tố chủ quan quan trọng nhất, bên cạnh các yếu tố khách quan như cơ sở vật chất và yêu cầu đổi mới chương trình. Ví dụ, năng lực tổ chức và chỉ đạo của hiệu trưởng ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng dạy học.

  4. Làm thế nào để kiểm tra, đánh giá kết quả học tập theo hướng phát triển năng lực?
    Cần sử dụng đa dạng hình thức đánh giá như tự luận, trắc nghiệm, quan sát, đánh giá sản phẩm học tập và đánh giá quá trình học tập. Ví dụ, đánh giá sản phẩm dự án học tập giúp phản ánh năng lực vận dụng kiến thức của học sinh.

  5. Tại sao cần tổ chức các hoạt động trải nghiệm trong dạy học môn Lịch sử và Địa lí?
    Hoạt động trải nghiệm giúp học sinh hiểu sâu sắc kiến thức, phát triển kỹ năng thực hành và tăng hứng thú học tập. Ví dụ, tham quan di tích lịch sử địa phương giúp học sinh gắn kết kiến thức với thực tế và phát triển trách nhiệm bảo vệ di sản văn hóa.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học môn Lịch sử và Địa lí tại các trường THCS thành phố Bắc Ninh còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong đổi mới phương pháp và kiểm tra đánh giá theo chương trình giáo dục phổ thông 2018.
  • Năng lực chuyên môn của giáo viên và năng lực quản lý của cán bộ quản lý là những yếu tố quyết định chất lượng dạy học.
  • Cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học hiện tại chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu đổi mới giáo dục.
  • Các biện pháp đề xuất tập trung vào bồi dưỡng năng lực, đổi mới phương pháp, nâng cao hiệu quả kiểm tra đánh giá và cải thiện điều kiện dạy học.
  • Tiếp theo, cần triển khai các giải pháp đồng bộ, theo dõi, đánh giá hiệu quả và điều chỉnh kịp thời để nâng cao chất lượng giáo dục môn Lịch sử và Địa lí tại địa phương.

Call-to-action: Các nhà quản lý giáo dục và giáo viên cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện các biện pháp đề xuất, góp phần nâng cao chất lượng dạy học, phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất học sinh theo chương trình giáo dục phổ thông 2018.