Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục theo định hướng phát triển năng lực học sinh, quản lý hoạt động chuyên môn tại các trường trung học phổ thông (THPT) giữ vai trò then chốt trong việc nâng cao chất lượng giáo dục. Trường THPT Đồng Đăng, huyện Cao Lộc, tỉnh Lạng Sơn, được thành lập năm 2002 và đạt chuẩn quốc gia năm 2017, là một trong những đơn vị có tỷ lệ đỗ tốt nghiệp THPT cao của tỉnh. Tuy nhiên, công tác quản lý hoạt động chuyên môn tại trường vẫn còn những hạn chế cần được nghiên cứu và cải thiện. Nghiên cứu này tập trung khảo sát thực trạng quản lý hoạt động chuyên môn theo tiếp cận văn hóa nhà trường tại trường THPT Đồng Đăng trong năm học 2019-2020 và 2020-2021, nhằm đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả, phù hợp với đặc thù địa phương và yêu cầu đổi mới giáo dục.

Mục tiêu nghiên cứu là phân tích thực trạng quản lý hoạt động chuyên môn theo tiếp cận văn hóa nhà trường, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng quản lý và giáo dục toàn diện. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào đội ngũ cán bộ quản lý, tổ trưởng chuyên môn và giáo viên tại trường THPT Đồng Đăng, với tổng số 55 người tham gia khảo sát, cùng 6 cán bộ quản lý từ các trường THPT khác trong huyện. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần xây dựng môi trường văn hóa nhà trường tích cực, tạo động lực phát triển chuyên môn cho giáo viên, đồng thời nâng cao hiệu quả quản lý và chất lượng giáo dục tại trường.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và văn hóa tổ chức, trong đó:

  • Lý thuyết quản lý hoạt động chuyên môn: Nhấn mạnh vai trò của hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn trong việc lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra hoạt động chuyên môn nhằm đạt mục tiêu giáo dục. Quản lý hoạt động chuyên môn là quá trình chỉ đạo các hoạt động dạy học, bồi dưỡng giáo viên và đánh giá kết quả giảng dạy.

  • Lý thuyết văn hóa nhà trường: Văn hóa nhà trường được hiểu là hệ thống giá trị, chuẩn mực, niềm tin và hành vi ứng xử được các thành viên trong trường thừa nhận và thực hiện, tạo nên bản sắc riêng và ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động giáo dục. Văn hóa nhà trường gồm phần nổi (cơ sở vật chất, quy trình, hoạt động tập thể) và phần chìm (giá trị, nhu cầu cá nhân, quyền lực).

Các khái niệm chính bao gồm: quản lý giáo dục, hoạt động chuyên môn, văn hóa nhà trường, quản lý hoạt động chuyên môn theo tiếp cận văn hóa nhà trường, vai trò của hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn, cũng như các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động chuyên môn như phẩm chất, năng lực cán bộ quản lý và môi trường kinh tế - xã hội.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập dữ liệu từ khảo sát 55 cán bộ quản lý, tổ trưởng chuyên môn và giáo viên tại trường THPT Đồng Đăng, cùng 6 cán bộ quản lý từ các trường THPT khác trong huyện Cao Lộc. Dữ liệu được thu thập qua phiếu hỏi, phỏng vấn sâu và phân tích tài liệu liên quan.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả để đánh giá thực trạng nhận thức, xây dựng bầu không khí hoạt động chuyên môn, quản lý kế hoạch, tổ chức hoạt động chuyên môn, kiểm tra đánh giá và tạo động lực phát triển chuyên môn. Phân tích so sánh tỷ lệ phần trăm các yếu tố nhằm xác định điểm mạnh, điểm yếu và nguyên nhân.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung vào năm học 2019-2020 và 2020-2021, với các bước thu thập dữ liệu, xử lý và phân tích trong khoảng thời gian từ đầu năm 2021 đến giữa năm 2022.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về quản lý hoạt động chuyên môn theo tiếp cận văn hóa nhà trường: Khoảng 85% cán bộ quản lý và giáo viên nhận thức đúng tầm quan trọng của việc quản lý hoạt động chuyên môn gắn với văn hóa nhà trường. Tuy nhiên, chỉ khoảng 60% cho rằng các giá trị văn hóa nhà trường đã được chuyển hóa hiệu quả vào hoạt động chuyên môn.

  2. Xây dựng bầu không khí hoạt động chuyên môn: 70% thành viên đánh giá bầu không khí trong tổ chuyên môn thân thiện, hợp tác nhưng chỉ 55% cảm thấy môi trường đủ động lực để phát triển sáng tạo và đổi mới phương pháp dạy học.

  3. Quản lý kế hoạch và tổ chức hoạt động chuyên môn: 75% giáo viên cho biết kế hoạch hoạt động chuyên môn được xây dựng và phổ biến rõ ràng, song chỉ 65% đánh giá việc tổ chức thực hiện kế hoạch còn thiếu sự linh hoạt và chưa phát huy hết năng lực cá nhân.

  4. Kiểm tra, đánh giá và tạo động lực phát triển chuyên môn: Công tác kiểm tra, đánh giá được thực hiện định kỳ với tỷ lệ 80%, nhưng chỉ 50% giáo viên cảm nhận được sự công bằng và minh bạch trong đánh giá. Động lực tự học và phát triển chuyên môn được tạo ra ở mức trung bình, với 60% giáo viên tích cực tham gia các hoạt động bồi dưỡng.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy quản lý hoạt động chuyên môn theo tiếp cận văn hóa nhà trường tại trường THPT Đồng Đăng đã đạt được những bước tiến tích cực, đặc biệt trong nhận thức và xây dựng môi trường hợp tác. Tuy nhiên, việc chuyển hóa các giá trị văn hóa thành hành động cụ thể trong quản lý còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động chuyên môn. So với các nghiên cứu trong ngành, tỷ lệ giáo viên cảm nhận được động lực phát triển chuyên môn thấp hơn mức trung bình của các trường THPT trong khu vực, phản ánh sự cần thiết cải tiến công tác kiểm tra, đánh giá và tạo động lực.

Nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ năng lực quản lý của tổ trưởng chuyên môn còn non trẻ, kinh nghiệm tổ chức sinh hoạt chuyên môn chưa sâu, cùng với hạn chế về cơ sở vật chất và nguồn kinh phí hỗ trợ. Môi trường kinh tế - xã hội của huyện Cao Lộc còn nhiều khó khăn cũng ảnh hưởng đến điều kiện học tập và làm việc của giáo viên, học sinh. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ phần trăm nhận thức, đánh giá các khía cạnh quản lý hoạt động chuyên môn và bảng so sánh mức độ hài lòng của giáo viên theo từng tiêu chí.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao năng lực quản lý cho hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng quản lý chuyên môn và lãnh đạo theo tiếp cận văn hóa nhà trường trong vòng 12 tháng tới, do Sở GD&ĐT phối hợp với trường đại học sư phạm thực hiện.

  2. Đổi mới công tác kiểm tra, đánh giá hoạt động chuyên môn: Xây dựng hệ thống tiêu chí đánh giá minh bạch, cụ thể, có sự tham gia đóng góp của giáo viên, áp dụng từ năm học tiếp theo nhằm tăng tính công bằng và tạo động lực phát triển.

  3. Xây dựng tổ chuyên môn thành tổ chức biết học hỏi: Thúc đẩy các hoạt động trao đổi chuyên môn, nghiên cứu bài học, sinh hoạt chuyên môn theo hướng nghiên cứu trong 6 tháng đầu năm học, do Ban giám hiệu và tổ trưởng chuyên môn chủ trì.

  4. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất và kinh phí hỗ trợ hoạt động chuyên môn: Đề xuất UBND huyện và các đơn vị liên quan ưu tiên nguồn lực cải thiện phòng học, thiết bị dạy học hiện đại, hỗ trợ kinh phí tổ chức các hoạt động bồi dưỡng giáo viên trong 2 năm tới.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Hiệu trưởng và cán bộ quản lý giáo dục: Nghiên cứu giúp nâng cao năng lực quản lý hoạt động chuyên môn theo hướng văn hóa nhà trường, từ đó cải thiện chất lượng giáo dục toàn diện.

  2. Tổ trưởng chuyên môn và giáo viên: Áp dụng các biện pháp đổi mới sinh hoạt chuyên môn, xây dựng môi trường hợp tác, phát triển năng lực cá nhân và nhóm.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý giáo dục: Tham khảo cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu thực tiễn về quản lý hoạt động chuyên môn theo tiếp cận văn hóa nhà trường.

  4. Cơ quan quản lý giáo dục địa phương: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, chương trình đào tạo, bồi dưỡng cán bộ quản lý và giáo viên phù hợp với đặc thù vùng miền.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động chuyên môn theo tiếp cận văn hóa nhà trường là gì?
    Là phương pháp quản lý dựa trên việc xây dựng và phát huy các giá trị văn hóa tích cực trong nhà trường, nhằm nâng cao hiệu quả công tác chuyên môn qua các khâu lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá.

  2. Vai trò của hiệu trưởng trong quản lý hoạt động chuyên môn như thế nào?
    Hiệu trưởng chịu trách nhiệm hoạch định chiến lược, xây dựng kế hoạch, chỉ đạo tổ chức và kiểm tra hoạt động chuyên môn, đồng thời chuyển hóa các giá trị văn hóa nhà trường thành hành động cụ thể trong quản lý.

  3. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý hoạt động chuyên môn?
    Bao gồm phẩm chất, năng lực của hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn, năng lực và tinh thần làm việc của giáo viên, điều kiện cơ sở vật chất, kinh phí hỗ trợ, cũng như môi trường kinh tế - xã hội địa phương.

  4. Làm thế nào để tạo động lực cho giáo viên phát triển chuyên môn?
    Thông qua phân công công việc phù hợp, trao quyền tự chủ, tạo môi trường làm việc thân thiện, minh bạch trong đánh giá, khuyến khích tham gia bồi dưỡng và sáng kiến kinh nghiệm.

  5. Tại sao xây dựng văn hóa nhà trường lại quan trọng trong quản lý hoạt động chuyên môn?
    Văn hóa nhà trường tạo động lực làm việc, hỗ trợ điều phối và kiểm soát hành vi, hạn chế tiêu cực, nâng cao chất lượng hoạt động giáo dục và góp phần xây dựng thương hiệu trường học.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động chuyên môn theo tiếp cận văn hóa nhà trường tại trường THPT Đồng Đăng đã đạt được những kết quả tích cực về nhận thức và xây dựng môi trường hợp tác.
  • Các hạn chế chủ yếu liên quan đến việc chuyển hóa giá trị văn hóa thành hành động cụ thể, năng lực quản lý của tổ trưởng chuyên môn và điều kiện cơ sở vật chất.
  • Đề xuất các biện pháp nâng cao năng lực quản lý, đổi mới kiểm tra đánh giá, xây dựng tổ chuyên môn biết học hỏi và tăng cường đầu tư cơ sở vật chất.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn trong việc nâng cao chất lượng quản lý và giáo dục toàn diện tại trường THPT Đồng Đăng và các trường tương tự.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các biện pháp đề xuất, đánh giá hiệu quả và mở rộng nghiên cứu sang các trường THPT khác trong tỉnh.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao chất lượng quản lý hoạt động chuyên môn và phát triển văn hóa nhà trường bền vững!