Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông theo chương trình 2018, việc phát triển năng lực học sinh trở thành mục tiêu trọng tâm của các cấp học, đặc biệt là bậc tiểu học. Môn Tiếng Việt lớp 3 giữ vai trò then chốt trong việc hình thành và phát triển năng lực ngôn ngữ, góp phần xây dựng nền tảng tư duy và nhân cách cho học sinh. Tại huyện Tân Yên, tỉnh Bắc Giang, các trường tiểu học đã triển khai dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh, tuy nhiên thực trạng quản lý và tổ chức dạy học môn Tiếng Việt lớp 3 còn nhiều hạn chế, như phương pháp giảng dạy truyền thống, thiếu sự chủ động sáng tạo của học sinh, cơ sở vật chất chưa đồng bộ.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm hệ thống hóa cơ sở lý luận về quản lý dạy học môn Tiếng Việt lớp 3 theo hướng phát triển năng lực học sinh, khảo sát thực trạng tại các trường tiểu học huyện Tân Yên, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục, đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông 2018. Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn năm học 2022-2024, với phạm vi địa lý là các trường tiểu học trên địa bàn huyện Tân Yên, tỉnh Bắc Giang. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản lý dạy học, góp phần phát triển toàn diện năng lực ngôn ngữ cho học sinh tiểu học, đồng thời hỗ trợ công tác đổi mới giáo dục tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và phát triển năng lực học sinh. Lý thuyết phát triển năng lực học sinh được hiểu là quá trình hình thành và phát triển các kỹ năng, kiến thức, thái độ và giá trị cá nhân nhằm thực hiện thành công các nhiệm vụ học tập và cuộc sống. Khái niệm năng lực bao gồm khả năng vận dụng kiến thức, kỹ năng và thái độ trong các tình huống thực tiễn. Lý thuyết quản lý giáo dục nhấn mạnh vai trò của chủ thể quản lý trong việc tổ chức, điều hành, điều chỉnh các hoạt động dạy học nhằm đạt mục tiêu giáo dục.

Ba khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu gồm: (1) Phát triển năng lực học sinh, tập trung vào năng lực ngôn ngữ gồm nghe, nói, đọc, viết và năng lực ngôn ngữ - văn hóa; (2) Quản lý dạy học, là quá trình tác động có kế hoạch của cán bộ quản lý và giáo viên nhằm tổ chức, điều khiển hoạt động dạy học; (3) Hoạt động dạy học môn Tiếng Việt lớp 3 theo hướng phát triển năng lực, bao gồm việc áp dụng các phương pháp, hình thức dạy học tích cực, trải nghiệm thực hành nhằm phát triển toàn diện năng lực ngôn ngữ cho học sinh.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính bao gồm số liệu khảo sát từ năm học 2022-2024 tại các trường tiểu học huyện Tân Yên, Bắc Giang, cùng các văn bản pháp luật, tài liệu chuyên ngành và báo cáo ngành giáo dục.

Phương pháp thu thập dữ liệu gồm: (1) Điều tra bằng phiếu hỏi với cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh nhằm đánh giá thực trạng dạy học và quản lý; (2) Quan sát sư phạm qua dự giờ, thăm lớp để thu thập thông tin về phương pháp và tổ chức dạy học; (3) Tổng kết kinh nghiệm và phân tích các văn bản hướng dẫn dạy học môn Tiếng Việt lớp 3; (4) Tham khảo ý kiến chuyên gia từ Phòng GD&ĐT, hiệu trưởng và giáo viên có kinh nghiệm; (5) Khảo nghiệm các biện pháp quản lý được đề xuất nhằm kiểm chứng tính khả thi và hiệu quả.

Cỡ mẫu khảo sát gồm khoảng 150 cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh được chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện. Phân tích dữ liệu sử dụng các kỹ thuật thống kê mô tả và phân tích định lượng để đánh giá mức độ thực hiện và hiệu quả các hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng quản lý dạy học môn Tiếng Việt lớp 3 còn nhiều hạn chế: Khoảng 65% giáo viên và 70% cán bộ quản lý cho biết phương pháp dạy học hiện nay chủ yếu mang tính truyền thống, chưa thực sự phát huy năng lực sáng tạo và chủ động của học sinh. Cơ sở vật chất phục vụ dạy học trải nghiệm chỉ đạt khoảng 55% so với yêu cầu chuẩn.

  2. Hoạt động dạy học chưa đồng bộ với mục tiêu phát triển năng lực: Chỉ khoảng 60% giáo viên áp dụng các phương pháp tích cực, còn lại vẫn sử dụng phương pháp giảng bài một chiều. Tỷ lệ học sinh đạt năng lực ngôn ngữ theo chuẩn chương trình mới đạt khoảng 58%, thấp hơn so với kỳ vọng.

  3. Cán bộ quản lý chưa chú trọng đổi mới phương pháp và kiểm tra đánh giá: Khoảng 62% cán bộ quản lý chưa thường xuyên tổ chức bồi dưỡng chuyên môn về dạy học theo hướng phát triển năng lực. Việc kiểm tra, đánh giá năng lực học sinh còn mang tính hình thức, chưa phản ánh đúng năng lực thực tế.

  4. Hiệu quả bước đầu của một số biện pháp quản lý đổi mới: Qua khảo nghiệm thực nghiệm tại 3 trường, các biện pháp quản lý như tăng cường bồi dưỡng chuyên môn, cải tiến phương pháp dạy học, nâng cấp cơ sở vật chất đã giúp nâng tỷ lệ học sinh đạt năng lực ngôn ngữ lên khoảng 75% sau một học kỳ.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên xuất phát từ việc chưa đồng bộ giữa quản lý và tổ chức dạy học, thiếu sự đầu tư về trang thiết bị và chưa có sự đổi mới mạnh mẽ trong phương pháp giảng dạy. So với các nghiên cứu tại các địa phương khác, tỷ lệ áp dụng phương pháp tích cực và phát triển năng lực học sinh tại huyện Tân Yên còn thấp hơn khoảng 10-15%. Điều này cho thấy cần có sự quan tâm đặc biệt hơn từ các cấp quản lý giáo dục.

Việc áp dụng các biện pháp quản lý đổi mới đã cho thấy hiệu quả tích cực, thể hiện qua sự tăng trưởng về năng lực học sinh và sự hài lòng của giáo viên. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ học sinh đạt năng lực trước và sau khi áp dụng biện pháp, cũng như bảng tổng hợp mức độ hài lòng của giáo viên và cán bộ quản lý.

Kết quả nghiên cứu khẳng định tầm quan trọng của việc quản lý dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học để triển khai các giải pháp phù hợp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học tại địa phương.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn định kỳ về phương pháp dạy học tích cực, phát triển năng lực học sinh, đặc biệt là kỹ năng tổ chức hoạt động trải nghiệm. Mục tiêu nâng tỷ lệ giáo viên áp dụng phương pháp đổi mới lên trên 80% trong vòng 1 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng GD&ĐT phối hợp với các trường.

  2. Cải tiến công tác quản lý và kiểm tra đánh giá: Xây dựng hệ thống kiểm tra đánh giá năng lực học sinh theo chuẩn mới, đảm bảo tính khách quan và phản ánh đúng năng lực thực tế. Thời gian triển khai trong 6 tháng, chủ thể: Ban giám hiệu và tổ chuyên môn các trường.

  3. Đầu tư nâng cấp cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học: Trang bị đầy đủ thiết bị hỗ trợ dạy học trải nghiệm, phòng học ngoại ngữ, thư viện đa phương tiện nhằm tạo môi trường học tập tích cực. Mục tiêu hoàn thành trong 2 năm, chủ thể: UBND huyện, Phòng GD&ĐT và các trường.

  4. Tăng cường phối hợp giữa các cấp quản lý và giáo viên: Thiết lập cơ chế giao ban chuyên môn thường xuyên, chia sẻ kinh nghiệm và hỗ trợ lẫn nhau trong việc đổi mới phương pháp dạy học. Thời gian thực hiện liên tục, chủ thể: Phòng GD&ĐT và Ban giám hiệu các trường.

  5. Khuyến khích học sinh phát huy năng lực cá nhân: Tổ chức các hoạt động ngoại khóa, câu lạc bộ tiếng Việt nhằm phát triển kỹ năng giao tiếp, sáng tạo và tự quản lý học tập. Mục tiêu tăng tỷ lệ học sinh tham gia hoạt động ngoại khóa lên 70% trong năm học tới. Chủ thể: Giáo viên chủ nhiệm và tổ chức Đoàn thanh niên.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục cấp huyện và trường tiểu học: Giúp hiểu rõ thực trạng và các giải pháp quản lý dạy học môn Tiếng Việt theo hướng phát triển năng lực, từ đó áp dụng hiệu quả trong công tác quản lý.

  2. Giáo viên Tiếng Việt lớp 3: Nắm bắt các phương pháp dạy học tích cực, kỹ thuật tổ chức hoạt động học tập nhằm phát triển năng lực ngôn ngữ cho học sinh, nâng cao chất lượng giảng dạy.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý dạy học theo hướng phát triển năng lực, làm tài liệu tham khảo cho các đề tài nghiên cứu tiếp theo.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục và hoạch định chính sách: Hỗ trợ xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển giáo dục tiểu học phù hợp với xu hướng đổi mới giáo dục hiện nay.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh là gì?
    Quản lý dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh là quá trình tổ chức, điều khiển và kiểm tra hoạt động dạy học nhằm giúp học sinh phát triển toàn diện các năng lực cần thiết, đặc biệt là năng lực ngôn ngữ, thông qua việc áp dụng các phương pháp giảng dạy tích cực và đổi mới.

  2. Tại sao môn Tiếng Việt lớp 3 lại quan trọng trong phát triển năng lực học sinh?
    Môn Tiếng Việt lớp 3 giúp học sinh phát triển kỹ năng nghe, nói, đọc, viết và năng lực ngôn ngữ - văn hóa, tạo nền tảng tư duy và giao tiếp hiệu quả, từ đó hỗ trợ việc học các môn học khác và phát triển nhân cách toàn diện.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý dạy học môn Tiếng Việt lớp 3 hiện nay là gì?
    Khó khăn gồm phương pháp dạy học truyền thống, thiếu sự đổi mới sáng tạo, cơ sở vật chất chưa đồng bộ, công tác kiểm tra đánh giá chưa phản ánh đúng năng lực học sinh và hạn chế trong bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên.

  4. Các biện pháp quản lý nào được đề xuất để nâng cao chất lượng dạy học?
    Các biện pháp gồm tăng cường bồi dưỡng chuyên môn, cải tiến công tác kiểm tra đánh giá, đầu tư cơ sở vật chất, tăng cường phối hợp quản lý và khuyến khích học sinh tham gia hoạt động ngoại khóa phát triển năng lực.

  5. Làm thế nào để kiểm chứng hiệu quả các biện pháp quản lý đã đề xuất?
    Hiệu quả được kiểm chứng qua khảo nghiệm thực nghiệm tại các trường, đánh giá sự thay đổi về tỷ lệ học sinh đạt năng lực, mức độ áp dụng phương pháp đổi mới của giáo viên và phản hồi từ cán bộ quản lý, giáo viên, học sinh.

Kết luận

  • Quản lý dạy học môn Tiếng Việt lớp 3 theo hướng phát triển năng lực học sinh là yếu tố then chốt nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học tại huyện Tân Yên, Bắc Giang.
  • Thực trạng hiện nay còn nhiều hạn chế về phương pháp giảng dạy, quản lý và cơ sở vật chất, ảnh hưởng đến hiệu quả phát triển năng lực học sinh.
  • Nghiên cứu đã đề xuất các biện pháp quản lý thiết thực, bao gồm bồi dưỡng chuyên môn, cải tiến kiểm tra đánh giá, đầu tư trang thiết bị và tăng cường phối hợp quản lý.
  • Khảo nghiệm thực nghiệm cho thấy các biện pháp này có tính khả thi và hiệu quả, góp phần nâng cao năng lực ngôn ngữ cho học sinh lớp 3.
  • Đề nghị các cấp quản lý giáo dục và nhà trường tiếp tục triển khai, hoàn thiện các giải pháp trong thời gian tới nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông 2018.

Hành động tiếp theo: Các trường tiểu học huyện Tân Yên nên xây dựng kế hoạch triển khai các biện pháp quản lý đổi mới ngay trong năm học tới, đồng thời phối hợp chặt chẽ với Phòng GD&ĐT để được hỗ trợ chuyên môn và đầu tư cơ sở vật chất.