Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục Việt Nam, việc nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học được xem là nhiệm vụ cấp thiết. Theo Nghị quyết 29-NQ/TW ngày 04/11/2013, chuyển đổi trọng tâm giáo dục từ trang bị kiến thức sang phát triển năng lực và phẩm chất người học là yêu cầu bắt buộc. Đội ngũ giáo viên tiểu học giữ vai trò then chốt trong việc thực hiện mục tiêu này, đặc biệt là kỹ năng dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh (PTNL HS). Tuy nhiên, thực trạng bồi dưỡng kỹ năng này cho giáo viên tiểu học tại quận Thủ Đức, TP. Hồ Chí Minh còn nhiều hạn chế, như thiếu tài liệu khoa học, phương pháp bồi dưỡng chưa thực tiễn và chưa thu hút được sự tham gia tích cực của giáo viên.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đề xuất các biện pháp bồi dưỡng kỹ năng dạy học theo định hướng PTNL HS cho giáo viên tiểu học tại quận Thủ Đức, góp phần nâng cao năng lực nghề nghiệp và chất lượng giảng dạy. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 270 giáo viên và 16 cán bộ quản lý của 6 trường tiểu học trên địa bàn quận Thủ Đức trong năm học 2016-2017. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển đội ngũ giáo viên đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông, đồng thời góp phần nâng cao hiệu quả giáo dục tiểu học thông qua việc phát triển năng lực học sinh.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về bồi dưỡng kỹ năng dạy học và phát triển năng lực học sinh. Trước hết, khung lý thuyết về kỹ năng dạy học được xây dựng dựa trên các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước, trong đó phân loại kỹ năng thành ba nhóm chính: kỹ năng soạn giáo án, kỹ năng tiến hành dạy học và kỹ năng kiểm tra, đánh giá kết quả học tập. Các kỹ năng này được hiểu là sự vận dụng có hiệu quả các tri thức chuyên môn và nghiệp vụ sư phạm trong các tình huống dạy học cụ thể.

Thứ hai, lý thuyết về phát triển năng lực học sinh được căn cứ trên các định nghĩa năng lực của OECD (2002), Weinert (2001) và các văn bản pháp luật Việt Nam như Luật Giáo dục 2005 và Thông tư 22/2016/TT-BGDĐT. Năng lực học sinh tiểu học được phân thành năng lực chung (tự chủ, giao tiếp, giải quyết vấn đề) và năng lực chuyên môn (ngôn ngữ, tính toán, tìm hiểu tự nhiên và xã hội, công nghệ, thẩm mỹ, tin học, thể chất).

Cuối cùng, luận văn xây dựng quy trình bồi dưỡng kỹ năng dạy học theo định hướng PTNL HS gồm 5 bước: xác định mục tiêu bồi dưỡng, xác định nhu cầu bồi dưỡng, lựa chọn nội dung và biên soạn tài liệu, xây dựng kế hoạch bồi dưỡng, và đổi mới công tác tổ chức bồi dưỡng. Quy trình này được thiết kế nhằm đảm bảo tính khoa học, kế thừa, toàn diện và hiệu quả trong phát triển kỹ năng cho giáo viên tiểu học.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp phương pháp nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Về lý luận, tác giả phân tích, tổng hợp các văn bản chính sách, tài liệu khoa học liên quan đến bồi dưỡng kỹ năng dạy học và phát triển năng lực học sinh. Về thực tiễn, nghiên cứu tiến hành khảo sát điều tra với cỡ mẫu 286 người gồm 270 giáo viên và 16 cán bộ quản lý tại 6 trường tiểu học quận Thủ Đức. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện.

Công cụ khảo sát là bảng hỏi kết hợp câu hỏi đóng và mở, tập trung vào nhận thức, thực trạng bồi dưỡng kỹ năng, thái độ và mức độ sử dụng kỹ năng dạy học theo định hướng PTNL HS. Ngoài ra, phương pháp quan sát sư phạm được áp dụng để theo dõi việc vận dụng kỹ năng của giáo viên trong các tiết dạy trước và sau khi thực nghiệm bồi dưỡng. Phỏng vấn sâu với cán bộ quản lý và giáo viên giúp thu thập thông tin định tính bổ sung.

Phương pháp thực nghiệm sư phạm được triển khai nhằm kiểm chứng tính khả thi và hiệu quả của quy trình bồi dưỡng đề xuất. Dữ liệu thu thập được xử lý bằng phần mềm SPSS 20 và Excel, sử dụng các kỹ thuật thống kê mô tả và kiểm định sự khác biệt trung bình với độ tin cậy α=0,05. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 5/2016 đến tháng 10/2017.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về vai trò kỹ năng dạy học theo định hướng PTNL HS: Hơn 85% cán bộ quản lý và giáo viên tại quận Thủ Đức nhận thức rõ vai trò quan trọng của kỹ năng dạy học theo định hướng PTNL HS trong nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học. Tuy nhiên, có sự khác biệt nhỏ về mức độ hiểu biết giữa cán bộ quản lý và giáo viên (bảng 2.4, 2.7).

  2. Thực trạng bồi dưỡng kỹ năng: Nội dung bồi dưỡng chủ yếu tập trung vào kỹ năng kiểm tra, đánh giá quá trình và kết quả học tập của học sinh (chiếm khoảng 70% số buổi bồi dưỡng), trong khi kỹ năng soạn giáo án và kỹ năng tiến hành dạy học được bồi dưỡng ít hơn, đặc biệt kỹ năng soạn giáo án bị "sao nhãng" (biểu đồ 2.1, bảng 2.10, 2.11).

  3. Thái độ và nhu cầu bồi dưỡng: Khoảng 78% giáo viên có nhu cầu được bồi dưỡng và tự bồi dưỡng các kỹ năng dạy học theo định hướng PTNL HS, nhưng chỉ khoảng 55% tham gia tích cực do thiếu tài liệu khoa học, phương pháp bồi dưỡng chưa thiết thực và chưa phù hợp với thực tế giảng dạy (bảng 2.19, 2.16).

  4. Mức độ sử dụng và hiệu quả kỹ năng: Mức độ sử dụng kỹ năng của giáo viên ở mức tương đối thành thục (khoảng 65-70%), nhưng hiệu quả mang lại chưa cao, đặc biệt trong kỹ năng xử lý tình huống sư phạm và giao tiếp sử dụng ngôn ngữ (bảng 2.20, 2.23, 2.26).

  5. Kết quả thực nghiệm: Sau khi áp dụng quy trình bồi dưỡng đề xuất, điểm trung bình kỹ năng viết mục tiêu bài học tăng từ 3,2 lên 4,1 (trên thang điểm 5), kỹ năng sử dụng phương pháp dạy học tăng từ 3,0 lên 4,0, với sự khác biệt có ý nghĩa thống kê (α=0,05) (bảng 3.8, 3.12).

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy nhận thức của giáo viên và cán bộ quản lý về kỹ năng dạy học theo định hướng PTNL HS là tích cực, phù hợp với các nghiên cứu trong nước và quốc tế về vai trò của kỹ năng sư phạm trong phát triển năng lực học sinh. Tuy nhiên, thực trạng bồi dưỡng còn nhiều hạn chế do thiếu tài liệu chuyên sâu và phương pháp chưa đổi mới, dẫn đến việc giáo viên chưa chủ động tham gia và vận dụng kỹ năng hiệu quả.

Việc tập trung bồi dưỡng kỹ năng kiểm tra, đánh giá phản ánh xu hướng chú trọng vào đánh giá kết quả học tập, nhưng lại bỏ qua kỹ năng soạn giáo án và tiến hành dạy học, vốn là nền tảng để phát triển năng lực học sinh toàn diện. Điều này tương đồng với các nghiên cứu trước đây cho thấy sự thiếu cân đối trong các nội dung bồi dưỡng giáo viên.

Thực nghiệm sư phạm chứng minh quy trình bồi dưỡng 5 bước được đề xuất có tính khả thi và hiệu quả trong việc nâng cao kỹ năng dạy học của giáo viên tiểu học. Việc đưa giáo viên vào các tình huống thực tế và khai thác kinh nghiệm cá nhân giúp phát triển kỹ năng một cách thực tiễn và bền vững. Kết quả này cũng phù hợp với các lý thuyết về hình thành kỹ năng qua luyện tập có hệ thống và phản hồi liên tục.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh mức độ kỹ năng trước và sau bồi dưỡng, bảng thống kê ý kiến về nội dung và hình thức bồi dưỡng, giúp minh họa rõ nét sự tiến bộ và những điểm cần cải thiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Lựa chọn và biên soạn tài liệu bồi dưỡng chuyên sâu: Cần xây dựng bộ tài liệu bồi dưỡng kỹ năng dạy học theo định hướng PTNL HS phù hợp với đặc điểm giáo viên tiểu học, có tính thực tiễn cao, cập nhật kiến thức mới và phương pháp đổi mới. Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo TP.HCM, trong vòng 6 tháng.

  2. Xây dựng quy trình bồi dưỡng 5 bước: Triển khai quy trình gồm xác định mục tiêu, nhu cầu, nội dung, kế hoạch và đổi mới tổ chức bồi dưỡng nhằm nâng cao hiệu quả đào tạo. Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục quận Thủ Đức phối hợp với các trường tiểu học, áp dụng trong năm học tiếp theo.

  3. Đổi mới phương pháp bồi dưỡng: Áp dụng phương pháp bồi dưỡng tương tác, thực hành, mô phỏng tình huống sư phạm và khai thác kinh nghiệm thực tế của giáo viên để tăng tính hấp dẫn và hiệu quả. Chủ thể thực hiện: Trung tâm Bồi dưỡng Giáo dục Thủ Đức, trong 1 năm.

  4. Kiểm tra, đánh giá kết quả bồi dưỡng: Xây dựng hệ thống kiểm tra, đánh giá định kỳ và liên tục để theo dõi tiến bộ kỹ năng của giáo viên, từ đó điều chỉnh nội dung và phương pháp bồi dưỡng phù hợp. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu các trường tiểu học, phối hợp Phòng Giáo dục, thực hiện hàng năm.

  5. Khuyến khích tự bồi dưỡng và học tập liên tục: Tạo điều kiện và khuyến khích giáo viên tự học, tự bồi dưỡng kỹ năng qua các hình thức học trực tuyến, nhóm học tập và chia sẻ kinh nghiệm. Chủ thể thực hiện: Các trường tiểu học và tổ chức giáo dục địa phương, triển khai liên tục.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiểu học: Nghiên cứu giúp nâng cao nhận thức và kỹ năng dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh, từ đó cải thiện chất lượng giảng dạy và phát triển năng lực học sinh.

  2. Cán bộ quản lý giáo dục: Hỗ trợ trong việc xây dựng kế hoạch bồi dưỡng, tổ chức và đánh giá hiệu quả công tác bồi dưỡng kỹ năng dạy học cho giáo viên tiểu học tại địa phương.

  3. Nhà nghiên cứu giáo dục: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về bồi dưỡng kỹ năng dạy học theo định hướng PTNL HS, làm nền tảng cho các nghiên cứu tiếp theo về phát triển năng lực giáo viên và học sinh.

  4. Các cơ sở đào tạo giáo viên: Tham khảo để thiết kế chương trình đào tạo và bồi dưỡng giáo viên tiểu học phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục, đặc biệt trong bối cảnh phát triển năng lực học sinh.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần bồi dưỡng kỹ năng dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh?
    Bồi dưỡng kỹ năng này giúp giáo viên tổ chức dạy học hiệu quả, phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh, đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông và nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học.

  2. Những kỹ năng dạy học nào được ưu tiên bồi dưỡng?
    Ba nhóm kỹ năng chính gồm: kỹ năng soạn giáo án (viết mục tiêu, xác định hoạt động và phương pháp dạy học), kỹ năng tiến hành dạy học (sử dụng phương pháp dạy học, giao tiếp, xử lý tình huống sư phạm), và kỹ năng kiểm tra, đánh giá quá trình và kết quả học tập của học sinh.

  3. Phương pháp bồi dưỡng hiệu quả nhất là gì?
    Phương pháp tương tác, thực hành, mô phỏng tình huống sư phạm và khai thác kinh nghiệm thực tế của giáo viên được đánh giá cao vì giúp giáo viên phát triển kỹ năng một cách thực tiễn và bền vững.

  4. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả bồi dưỡng kỹ năng dạy học?
    Có thể sử dụng các bài kiểm tra kỹ năng trước và sau bồi dưỡng, quan sát tiết dạy thực tế, thu thập ý kiến phản hồi từ giáo viên và cán bộ quản lý, đồng thời áp dụng các tiêu chí đánh giá khách quan theo quy trình bồi dưỡng.

  5. Ai là người chịu trách nhiệm tổ chức bồi dưỡng kỹ năng dạy học cho giáo viên tiểu học?
    Phòng Giáo dục và Đào tạo quận, các trường tiểu học và trung tâm bồi dưỡng giáo dục địa phương phối hợp thực hiện, đồng thời cần sự hỗ trợ từ các cơ quan quản lý cấp trên và các chuyên gia giáo dục.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ cơ sở lý luận và thực trạng bồi dưỡng kỹ năng dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh cho giáo viên tiểu học tại quận Thủ Đức, TP.HCM.
  • Nghiên cứu chỉ ra nhận thức tích cực nhưng thực trạng bồi dưỡng còn nhiều hạn chế về nội dung, phương pháp và sự tham gia của giáo viên.
  • Đã đề xuất quy trình bồi dưỡng 5 bước và các biện pháp đổi mới nhằm nâng cao kỹ năng dạy học cho giáo viên tiểu học.
  • Thực nghiệm sư phạm chứng minh tính khả thi và hiệu quả của các biện pháp đề xuất, góp phần nâng cao năng lực nghề nghiệp giáo viên.
  • Khuyến nghị triển khai rộng rãi quy trình bồi dưỡng, đổi mới phương pháp và tăng cường kiểm tra, đánh giá để đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý giáo dục và trường học cần phối hợp triển khai các biện pháp bồi dưỡng đã đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, hoàn thiện chương trình và phương pháp bồi dưỡng nhằm phát triển đội ngũ giáo viên tiểu học chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu phát triển năng lực học sinh trong thời gian tới.