Tổng quan nghiên cứu

Quảng Ninh là một tỉnh miền núi ven biển với chiều dài đường ven biển lên đến 250 km, sở hữu hơn 2.000 hòn đảo và đa dạng các loại hình di sản văn hóa, bao gồm gần 500 di tích lịch sử, văn hóa và hàng trăm di sản phi vật thể thuộc 7 loại hình khác nhau. Năm 2017, tỉnh đón gần 10 triệu lượt khách du lịch, trong đó có 4,3 triệu lượt khách quốc tế, với tổng doanh thu du lịch đạt gần 18.000 tỷ đồng, đóng góp quan trọng vào chuyển dịch cơ cấu kinh tế địa phương. Thị xã Quảng Yên, nằm trong tỉnh, có 6 trường trung học phổ thông (THPT) với tổng số học sinh khoảng 7.000 em. Tuy nhiên, việc giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương trong các trường THPT tại đây chưa được triển khai đồng bộ và hiệu quả, dẫn đến nhận thức và hành vi của học sinh về bảo tồn di sản còn hạn chế.

Luận văn tập trung nghiên cứu quản lý hoạt động giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương cho học sinh ở các trường THPT tại thị xã Quảng Yên trong giai đoạn từ tháng 7/2017 đến tháng 4/2018. Mục tiêu chính là đánh giá thực trạng, nhận diện các khó khăn, thuận lợi và đề xuất các biện pháp quản lý nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương, góp phần bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, đồng thời phát triển nhân cách học sinh. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong bối cảnh hội nhập quốc tế và phát triển kinh tế - xã hội, giúp thế hệ trẻ hiểu và trân trọng di sản văn hóa, từ đó góp phần xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý giáo dục, giáo dục giá trị văn hóa và bảo tồn di sản văn hóa. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết quản lý giáo dục: Nhấn mạnh vai trò của người quản lý (Hiệu trưởng) trong việc lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra các hoạt động giáo dục nhằm đảm bảo hiệu quả và sự phát triển bền vững của hệ thống giáo dục. Quản lý giáo dục giá trị di sản văn hóa đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các lực lượng trong và ngoài nhà trường.

  2. Lý thuyết giáo dục giá trị di sản văn hóa: Giáo dục giá trị di sản văn hóa là quá trình xã hội có mục đích, giúp học sinh nhận thức, trân trọng và bảo vệ các giá trị di sản văn hóa địa phương. Giáo dục này không chỉ truyền đạt kiến thức mà còn hình thành thái độ, kỹ năng và hành vi ứng xử phù hợp với di sản.

Các khái niệm chuyên ngành quan trọng bao gồm: di sản văn hóa vật thể và phi vật thể, giá trị di sản văn hóa, giáo dục giá trị di sản văn hóa, quản lý hoạt động giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ 3 trường THPT tại thị xã Quảng Yên gồm Bạch Đằng, Minh Hà và Đông Thành. Khách thể nghiên cứu gồm 210 học sinh, 30 giáo viên và 15 cán bộ quản lý.

  • Phương pháp thu thập dữ liệu: Điều tra bằng bảng hỏi, phỏng vấn trực tiếp, quan sát và tổng kết kinh nghiệm. Bảng hỏi tập trung vào nhận thức, thái độ, thực trạng tổ chức và quản lý giáo dục giá trị di sản văn hóa.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê toán học với các chỉ số tỉ lệ phần trăm, trung bình, xếp hạng để xử lý và đánh giá dữ liệu thu thập được.

  • Timeline nghiên cứu: Thực hiện từ tháng 7/2017 đến tháng 4/2018, bao gồm khảo sát thực trạng, phân tích dữ liệu và đề xuất biện pháp quản lý.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về vai trò giáo dục giá trị di sản văn hóa: 55,6% cán bộ quản lý và giáo viên cho rằng giáo dục giá trị di sản giúp học sinh hiểu và trân trọng di sản địa phương; 42,2% đồng ý rằng giúp học sinh có ý thức bảo vệ và phát huy giá trị di sản; tuy nhiên chỉ 28,9% cho rằng giáo dục này hình thành giá trị sống tích cực cho học sinh. Khoảng 48,9% đồng thuận với tất cả các ý nghĩa của giáo dục giá trị di sản văn hóa.

  2. Thực trạng nội dung giáo dục: 80% cán bộ, giáo viên đánh giá việc giáo dục nhận thức về di sản văn hóa địa phương được thực hiện thường xuyên; 71,9% cho biết giáo dục hành vi tích cực trong bảo tồn di sản được tiến hành thường xuyên; tuy nhiên, các nội dung như giáo dục giá trị lễ hội, tập quán, nghề thủ công chỉ được thực hiện thường xuyên ở mức 44,6%.

  3. Phương pháp và hình thức giáo dục: Việc lồng ghép nội dung giáo dục giá trị di sản vào các môn học như Lịch sử, Ngữ văn, Địa lý còn hạn chế; hoạt động trải nghiệm thực tế, tham quan di tích chưa được tổ chức thường xuyên do hạn chế về kinh phí và phối hợp.

  4. Khó khăn trong quản lý: Cán bộ quản lý và giáo viên gặp khó khăn về nguồn lực tài chính, thiếu tài liệu chính thống về di sản văn hóa địa phương, năng lực chuyên môn chưa đồng đều, và thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường với các cơ quan quản lý di sản.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về giáo dục giá trị di sản văn hóa còn chưa đầy đủ, dẫn đến việc triển khai hoạt động giáo dục chưa đạt hiệu quả cao. So với các nghiên cứu trong ngành giáo dục văn hóa, mức độ quan tâm và đầu tư cho giáo dục di sản tại Quảng Yên còn thấp hơn so với các địa phương phát triển du lịch văn hóa khác.

Việc giáo dục giá trị di sản văn hóa không chỉ giúp học sinh phát triển nhân cách, mà còn góp phần bảo tồn di sản và phát triển kinh tế địa phương thông qua du lịch và dịch vụ. Tuy nhiên, hạn chế về tài liệu, phương pháp giảng dạy và nguồn lực đã ảnh hưởng đến chất lượng giáo dục. Các biểu đồ so sánh tỷ lệ thực hiện các nội dung giáo dục và nhận thức của giáo viên có thể minh họa rõ nét sự chênh lệch này.

Kết quả cũng cho thấy sự cần thiết phải nâng cao năng lực quản lý của Hiệu trưởng và đội ngũ giáo viên, đồng thời tăng cường phối hợp với các cơ quan văn hóa, địa phương để huy động nguồn lực hỗ trợ. Việc đổi mới phương pháp giáo dục, tăng cường trải nghiệm thực tế và đa dạng hóa hình thức giáo dục sẽ giúp nâng cao hiệu quả giáo dục giá trị di sản văn hóa cho học sinh.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và năng lực quản lý cho cán bộ quản lý, giáo viên
    Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu về giáo dục giá trị di sản văn hóa, kỹ năng quản lý và phương pháp giảng dạy tích hợp. Mục tiêu đạt 90% cán bộ quản lý và giáo viên được đào tạo trong vòng 12 tháng. Chủ thể thực hiện: Sở GD&ĐT phối hợp với các cơ quan văn hóa địa phương.

  2. Xây dựng và hoàn thiện tài liệu giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương
    Biên soạn tài liệu chính thống, phù hợp với chương trình giáo dục phổ thông, tích hợp các di sản vật thể và phi vật thể đặc trưng của Quảng Ninh. Thời gian hoàn thành dự kiến 18 tháng. Chủ thể thực hiện: Sở GD&ĐT, các chuyên gia văn hóa và giáo dục.

  3. Tăng cường tổ chức hoạt động trải nghiệm thực tế và ngoại khóa
    Lập kế hoạch tổ chức tham quan, trải nghiệm tại các di tích, bảo tàng, kết hợp với các hoạt động ngoại khóa nhằm nâng cao kỹ năng và thái độ của học sinh. Mục tiêu mỗi trường tổ chức ít nhất 2 hoạt động trải nghiệm mỗi năm học. Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng, giáo viên chủ nhiệm, đoàn thanh niên.

  4. Huy động nguồn lực hỗ trợ từ cộng đồng và các tổ chức liên quan
    Phối hợp với chính quyền địa phương, các tổ chức văn hóa, doanh nghiệp để hỗ trợ kinh phí, nhân lực và cơ sở vật chất cho hoạt động giáo dục giá trị di sản văn hóa. Thời gian triển khai liên tục, ưu tiên trong 2 năm đầu. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu nhà trường, Sở GD&ĐT, UBND địa phương.

  5. Xây dựng hệ thống kiểm tra, đánh giá hiệu quả giáo dục giá trị di sản văn hóa
    Thiết lập tiêu chí đánh giá kết quả học tập, thái độ và hành vi của học sinh liên quan đến di sản văn hóa, kết hợp đánh giá đa chiều từ giáo viên, học sinh và cộng đồng. Áp dụng thí điểm trong 1 năm học đầu tiên. Chủ thể thực hiện: Tổ chuyên môn, Hiệu trưởng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các trường THPT
    Giúp nâng cao năng lực quản lý, xây dựng kế hoạch và tổ chức hoạt động giáo dục giá trị di sản văn hóa hiệu quả, phù hợp với điều kiện thực tế địa phương.

  2. Giáo viên các môn Lịch sử, Ngữ văn, Địa lý, Giáo dục công dân
    Cung cấp kiến thức, phương pháp và hình thức giáo dục tích hợp giá trị di sản văn hóa vào giảng dạy, giúp tăng cường hiệu quả truyền đạt và phát triển kỹ năng cho học sinh.

  3. Nhà nghiên cứu và chuyên gia văn hóa, giáo dục
    Là tài liệu tham khảo để phát triển các chương trình, đề án giáo dục di sản văn hóa, đồng thời góp phần hoàn thiện lý luận và thực tiễn quản lý giáo dục giá trị di sản.

  4. Các cơ quan quản lý văn hóa, giáo dục địa phương
    Hỗ trợ xây dựng chính sách, phối hợp tổ chức các hoạt động giáo dục di sản văn hóa, huy động nguồn lực và giám sát hiệu quả thực hiện tại các trường học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao giáo dục giá trị di sản văn hóa lại quan trọng đối với học sinh THPT?
    Giáo dục giá trị di sản giúp học sinh hiểu và trân trọng bản sắc văn hóa, hình thành nhân cách, thái độ và hành vi bảo tồn di sản, góp phần phát triển toàn diện và định hướng nghề nghiệp phù hợp với địa phương.

  2. Những khó khăn chính trong quản lý hoạt động giáo dục giá trị di sản văn hóa là gì?
    Bao gồm nhận thức chưa đầy đủ của cán bộ, giáo viên; thiếu tài liệu chính thống; hạn chế về nguồn lực tài chính và cơ sở vật chất; thiếu sự phối hợp giữa nhà trường và các cơ quan quản lý di sản.

  3. Phương pháp giáo dục giá trị di sản văn hóa nào hiệu quả nhất?
    Phương pháp trải nghiệm thực tế kết hợp với lồng ghép nội dung giáo dục vào các môn học chính khóa và hoạt động ngoại khóa được đánh giá cao vì giúp học sinh tiếp cận trực tiếp, sinh động và phát triển kỹ năng thực tiễn.

  4. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả giáo dục giá trị di sản văn hóa?
    Sử dụng các tiêu chí đánh giá đa chiều bao gồm kiến thức, thái độ và hành vi của học sinh qua bài kiểm tra, sản phẩm học tập, quan sát thực tế và phản hồi từ cộng đồng, gia đình.

  5. Ai là người chịu trách nhiệm chính trong quản lý hoạt động giáo dục giá trị di sản văn hóa tại trường THPT?
    Hiệu trưởng là người chịu trách nhiệm cao nhất, phối hợp với tổ chuyên môn, giáo viên và các lực lượng liên quan để xây dựng kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra hoạt động giáo dục giá trị di sản văn hóa.

Kết luận

  • Giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương cho học sinh THPT tại thị xã Quảng Yên có vai trò quan trọng trong việc bảo tồn bản sắc văn hóa và phát triển nhân cách học sinh.
  • Thực trạng cho thấy nhận thức và tổ chức giáo dục giá trị di sản còn nhiều hạn chế, chưa đồng bộ và thiếu nguồn lực hỗ trợ.
  • Các biện pháp quản lý cần tập trung nâng cao năng lực cán bộ quản lý, giáo viên, xây dựng tài liệu phù hợp, tăng cường hoạt động trải nghiệm và huy động nguồn lực xã hội.
  • Việc kiểm tra, đánh giá hiệu quả giáo dục giá trị di sản cần được đổi mới, đa dạng và khách quan để đảm bảo chất lượng.
  • Nghiên cứu đề xuất lộ trình triển khai các giải pháp trong vòng 1-2 năm tới, đồng thời kêu gọi sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng nhằm phát huy tối đa giá trị di sản văn hóa địa phương.

Hành động ngay hôm nay để bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa địa phương chính là đầu tư cho tương lai bền vững của thế hệ trẻ và sự phát triển văn hóa - kinh tế của Quảng Ninh.