Tổng quan nghiên cứu

Thành phố Hội An, tỉnh Quảng Nam, với hơn 1.360 di tích và danh thắng, là một trong những điểm đến du lịch nổi bật của Việt Nam, thu hút khoảng 5,35 triệu lượt khách tham quan lưu trú trong năm gần đây, trong đó khách quốc tế chiếm khoảng 4 triệu lượt. Du lịch cộng đồng (DLCĐ) tại Hội An không chỉ góp phần phát triển kinh tế mà còn bảo tồn giá trị văn hóa, môi trường và nâng cao đời sống cộng đồng địa phương. Tuy nhiên, công tác quản lý tài nguyên du lịch cộng đồng tại đây còn nhiều hạn chế như hoạch định tài nguyên chưa thường xuyên, khung pháp lý chưa đồng bộ, và việc huy động nguồn lực cộng đồng chưa hiệu quả.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng quản lý du lịch cộng đồng tại Hội An giai đoạn 2019-2021, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý tài nguyên du lịch dựa vào cộng đồng, góp phần phát triển du lịch bền vững, tăng trưởng kinh tế địa phương và bảo vệ môi trường. Nghiên cứu tập trung trên phạm vi không gian thành phố Hội An và thời gian từ năm 2019 đến 2021, với hơn 300 phiếu khảo sát tại 13 xã, phường liên quan.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho chính quyền địa phương và các bên liên quan trong việc hoàn thiện chính sách, nâng cao năng lực quản lý, đồng thời thúc đẩy sự tham gia tích cực của cộng đồng trong phát triển du lịch, bảo tồn tài nguyên và văn hóa đặc trưng của Hội An.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý tài nguyên du lịch dựa vào cộng đồng, trong đó nhấn mạnh vai trò của cộng đồng địa phương trong việc bảo tồn và khai thác tài nguyên du lịch. Lý thuyết quản lý dựa vào cộng đồng gồm ba mô hình chính: quản lý tập trung của nhà nước, quản lý dựa vào cộng đồng và cộng đồng tự quản. Mô hình quản lý dựa vào cộng đồng được phân thành 5 cấp độ từ thông báo đến chủ trì, thể hiện mức độ tham gia và quyền lực của cộng đồng trong quản lý tài nguyên.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Du lịch cộng đồng: Loại hình du lịch mà cộng đồng địa phương là chủ thể phát triển và quản lý, lợi ích kinh tế được giữ lại cho cộng đồng.
  • Tài nguyên du lịch: Bao gồm tài nguyên vật thể (di tích, cảnh quan thiên nhiên) và phi vật thể (văn hóa, lễ hội, phong tục).
  • Quản lý tài nguyên du lịch dựa vào cộng đồng: Sự tác động có tổ chức của cộng đồng và nhà nước phối hợp để bảo tồn, khai thác tài nguyên du lịch bền vững.
  • Tiêu chí đánh giá hiệu quả quản lý: Sự tham gia và chia sẻ trách nhiệm của cộng đồng, năng lực tổ chức, huy động nguồn lực và năng lực lãnh đạo của chính quyền địa phương.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa thu thập tài liệu và khảo sát thực trạng.

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thu thập từ các báo cáo của Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch Quảng Nam, các tài liệu nghiên cứu trước đây, dữ liệu khảo sát thực địa tại 13 xã, phường của Hội An với hơn 300 phiếu điều tra.
  • Phương pháp phân tích: Phân tích định tính và định lượng, sử dụng thống kê mô tả để đánh giá thực trạng quản lý tài nguyên du lịch cộng đồng, so sánh các chỉ số về lượt khách, số lượng cơ sở lưu trú, mức độ tham gia của cộng đồng và hiệu quả quản lý.
  • Timeline nghiên cứu: Thực hiện từ tháng 1/2021 đến tháng 12/2021, bao gồm khảo sát hiện trường, thu thập số liệu, phân tích và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tình hình khai thác và quản lý tài nguyên du lịch cộng đồng
    Hội An có 1.360 di tích, danh thắng, trong đó có 1.068 nhà cổ và nhiều di tích văn hóa phi vật thể đặc sắc. Tổng lượt khách năm 2021 đạt khoảng 5,35 triệu lượt, tăng 5,24% so với năm trước, trong đó khách quốc tế chiếm 75%. Tuy nhiên, việc hoạch định tài nguyên du lịch chưa được cập nhật thường xuyên, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý.

  2. Mô hình quản lý và sự tham gia của cộng đồng
    Mô hình quản lý du lịch cộng đồng tại Hội An chủ yếu ở cấp độ đối tác và cùng thực hiện, với sự phối hợp giữa chính quyền địa phương và cộng đồng dân cư. Tuy nhiên, chỉ khoảng 60% cán bộ quản lý được đào tạo chuyên sâu về du lịch cộng đồng, còn hạn chế về năng lực quản lý và tổ chức.

  3. Quản lý kết cấu hạ tầng và cơ sở kinh doanh du lịch
    Hội An có khoảng 600 cơ sở lưu trú, trong đó homestay chiếm tỷ lệ lớn, góp phần tạo việc làm cho cộng đồng. Tuy nhiên, hạ tầng giao thông và dịch vụ phụ trợ chưa đồng bộ, kết nối chưa cao, gây khó khăn cho phát triển du lịch bền vững. Các vi phạm về an ninh trật tự và môi trường vẫn còn xảy ra, với hơn 20 đợt thanh tra, kiểm tra trong giai đoạn nghiên cứu.

  4. Hiệu quả bảo tồn và phát triển bền vững
    Các hoạt động du lịch cộng đồng đã góp phần nâng cao nhận thức bảo vệ môi trường và văn hóa địa phương. Thu nhập từ du lịch được giữ lại cho cộng đồng, giúp giảm nghèo và cải thiện chất lượng cuộc sống. Tuy nhiên, việc phân chia lợi ích chưa đồng đều, còn tồn tại hiện tượng cò mồi, chặt chém khách du lịch ảnh hưởng đến hình ảnh điểm đến.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy quản lý du lịch cộng đồng tại Hội An đã đạt được nhiều thành tựu, đặc biệt trong việc bảo tồn di sản văn hóa và phát triển kinh tế địa phương. Sự phối hợp giữa chính quyền và cộng đồng là yếu tố then chốt tạo nên thành công bước đầu. Tuy nhiên, hạn chế về năng lực quản lý, thiếu đồng bộ trong hoạch định tài nguyên và hạ tầng kỹ thuật là những nguyên nhân chính gây ra các khó khăn hiện nay.

So sánh với các địa phương khác như Tam Kỳ và Bố Trạch, Hội An cần học hỏi kinh nghiệm trong việc xây dựng cơ chế chính sách thu hút đầu tư, đào tạo nguồn nhân lực và phát triển sản phẩm du lịch đặc thù. Việc sử dụng biểu đồ so sánh số lượng khách, cơ sở lưu trú và mức độ tham gia cộng đồng sẽ minh họa rõ nét hơn hiệu quả quản lý và các điểm cần cải thiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao năng lực quản lý tài nguyên du lịch của chính quyền địa phương
    Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về quản lý du lịch cộng đồng cho cán bộ quản lý, nâng cao trình độ chuyên môn và kỹ năng thực tiễn. Mục tiêu đạt 80% cán bộ được đào tạo trong vòng 2 năm, do Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch chủ trì.

  2. Tăng cường sự tham gia và năng lực của cộng đồng trong quản lý du lịch
    Xây dựng các mô hình tự quản, phong trào bảo vệ môi trường và phát triển du lịch bền vững tại các phường, xã. Huy động nguồn lực tài chính và kỹ thuật hỗ trợ cộng đồng phát triển homestay, dịch vụ du lịch truyền thống. Thực hiện trong giai đoạn 2022-2025, phối hợp với các tổ chức phi chính phủ.

  3. Hoàn thiện và đồng bộ kết cấu hạ tầng du lịch
    Đầu tư nâng cấp hệ thống giao thông, nhà vệ sinh công cộng, hệ thống thông tin liên lạc và các dịch vụ phụ trợ tại các điểm du lịch trọng điểm. Ưu tiên các dự án thân thiện môi trường, hoàn thành trong 3 năm tới, phối hợp với các nhà đầu tư và chính quyền địa phương.

  4. Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát và xử lý vi phạm
    Thiết lập lộ trình kiểm tra định kỳ, xử lý nghiêm các hành vi vi phạm về môi trường, an ninh trật tự và kinh doanh du lịch. Xây dựng cơ chế phối hợp giữa các cơ quan chức năng và cộng đồng trong giám sát. Thực hiện ngay từ năm 2022, do UBND thành phố và các phòng ban liên quan đảm nhiệm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước về du lịch
    Giúp nâng cao hiểu biết về quản lý tài nguyên du lịch cộng đồng, áp dụng các mô hình quản lý hiệu quả, xây dựng chính sách phù hợp với đặc thù địa phương.

  2. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành du lịch, quản lý kinh tế
    Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý du lịch cộng đồng, làm tài liệu tham khảo cho các đề tài nghiên cứu và luận văn.

  3. Doanh nghiệp và nhà đầu tư trong lĩnh vực du lịch
    Hiểu rõ tiềm năng, thách thức và cơ hội phát triển du lịch cộng đồng tại Hội An, từ đó xây dựng chiến lược đầu tư phù hợp, góp phần phát triển bền vững.

  4. Cộng đồng dân cư địa phương và các tổ chức phi chính phủ
    Nâng cao nhận thức về vai trò và trách nhiệm trong bảo tồn tài nguyên du lịch, tham gia tích cực vào các hoạt động phát triển du lịch, bảo vệ môi trường và văn hóa.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý du lịch cộng đồng là gì?
    Là sự phối hợp giữa cộng đồng địa phương và chính quyền trong việc bảo tồn, khai thác tài nguyên du lịch nhằm phát triển bền vững, đảm bảo lợi ích kinh tế, xã hội và môi trường cho cộng đồng.

  2. Tại sao quản lý tài nguyên du lịch dựa vào cộng đồng quan trọng?
    Vì cộng đồng là chủ thể trực tiếp sở hữu và sử dụng tài nguyên, sự tham gia của họ giúp bảo vệ tài nguyên, phát triển sản phẩm du lịch đặc trưng và nâng cao đời sống địa phương.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý du lịch cộng đồng tại Hội An là gì?
    Bao gồm hạn chế về năng lực quản lý, thiếu đồng bộ trong hoạch định tài nguyên, hạ tầng kỹ thuật chưa hoàn chỉnh và các vi phạm trong kinh doanh du lịch như cò mồi, chặt chém.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý du lịch cộng đồng?
    Cần đào tạo cán bộ quản lý, tăng cường sự tham gia của cộng đồng, hoàn thiện hạ tầng du lịch và tăng cường kiểm tra, giám sát, xử lý vi phạm.

  5. Ai nên tham gia phát triển du lịch cộng đồng?
    Cộng đồng dân cư địa phương, chính quyền các cấp, doanh nghiệp du lịch và các tổ chức phi chính phủ đều có vai trò quan trọng trong phát triển du lịch cộng đồng bền vững.

Kết luận

  • Quản lý du lịch cộng đồng tại Hội An đã đạt nhiều thành tựu trong bảo tồn di sản và phát triển kinh tế địa phương với hơn 5 triệu lượt khách/năm.
  • Hạn chế về năng lực quản lý, hạ tầng kỹ thuật và khung pháp lý chưa đồng bộ là những thách thức cần giải quyết.
  • Nghiên cứu đề xuất các giải pháp nâng cao năng lực quản lý, tăng cường sự tham gia cộng đồng, hoàn thiện hạ tầng và kiểm soát vi phạm.
  • Các giải pháp được kỳ vọng thực hiện trong giai đoạn 2022-2025 nhằm phát triển du lịch cộng đồng bền vững, góp phần nâng cao đời sống cộng đồng và bảo vệ môi trường.
  • Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá cho cán bộ quản lý, nhà nghiên cứu, doanh nghiệp và cộng đồng địa phương trong phát triển du lịch bền vững tại Hội An.

Hãy hành động ngay hôm nay để góp phần bảo tồn và phát triển du lịch cộng đồng Hội An bền vững, tạo dựng tương lai thịnh vượng cho cộng đồng và ngành du lịch địa phương!