Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn 2016-2018, huyện Tiên Yên, tỉnh Quảng Ninh đã triển khai nhiều dự án xây dựng các công trình đặc thù thuộc Chương trình Mục tiêu Quốc gia (CTMTQG) về xây dựng Nông thôn mới (NTM). Tổng mức đầu tư trung bình hàng năm khoảng 263 tỷ đồng, trong đó vốn dành cho các công trình đặc thù chỉ chiếm một phần nhỏ, trung bình khoảng 5 tỷ đồng mỗi năm. Huyện Tiên Yên là vùng miền núi ven biển với địa hình phức tạp, dân cư đa dạng gồm nhiều dân tộc, trong đó người Kinh chiếm khoảng 50%. Việc quản lý dự án xây dựng các công trình đặc thù tại đây gặp nhiều thách thức do đặc điểm địa phương, nguồn lực hạn chế và sự tham gia của cộng đồng dân cư.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng công tác quản lý dự án xây dựng các công trình đặc thù thuộc CTMTQG về xây dựng NTM trên địa bàn huyện Tiên Yên, đánh giá các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý trong giai đoạn 2019-2025. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các dự án có quy mô vốn đầu tư dưới 3 tỷ đồng, sử dụng vốn ngân sách nhà nước kết hợp với đóng góp của nhân dân, được thực hiện trên địa bàn 12 xã, thị trấn của huyện Tiên Yên.

Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc hoàn thiện công tác quản lý dự án xây dựng NTM tại huyện Tiên Yên, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân. Đồng thời, kết quả nghiên cứu cũng có thể làm tài liệu tham khảo cho các địa phương có điều kiện tương tự trong cả nước.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý dự án đầu tư xây dựng, đặc biệt tập trung vào các công trình đặc thù thuộc CTMTQG về xây dựng NTM. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết quản lý dự án đầu tư xây dựng: Theo Luật Xây dựng 2014, dự án đầu tư xây dựng là tập hợp các hoạt động sử dụng vốn để xây dựng mới, sửa chữa hoặc cải tạo công trình nhằm phát triển và nâng cao chất lượng công trình trong thời hạn và chi phí xác định. Quản lý dự án bao gồm các giai đoạn chuẩn bị, thực hiện và kết thúc dự án, với các nguyên tắc đảm bảo quy hoạch, chất lượng, tiến độ, an toàn và hiệu quả sử dụng nguồn lực.

  2. Lý thuyết xây dựng nông thôn mới (NTM): Dựa trên bộ tiêu chí quốc gia về xã NTM giai đoạn 2016-2020, NTM được hiểu là nông thôn có đời sống vật chất, văn hóa, tinh thần được nâng cao, cơ sở hạ tầng đồng bộ, phát triển bền vững, gắn kết nông nghiệp với công nghiệp, dịch vụ và đô thị. Quản lý dự án xây dựng NTM phải đảm bảo sự tham gia của cộng đồng, phù hợp với điều kiện địa phương và phát huy vai trò của người dân.

Các khái niệm chuyên ngành quan trọng bao gồm: công trình đặc thù thuộc CTMTQG về xây dựng NTM (công trình quy mô nhỏ, kỹ thuật đơn giản, sử dụng thiết kế mẫu, phần vốn nhà nước hỗ trợ một phần, phần còn lại do nhân dân đóng góp), quản lý dự án xây dựng, thẩm định và phê duyệt dự toán, lựa chọn nhà thầu theo hình thức cộng đồng tham gia, nghiệm thu và thanh quyết toán công trình.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng, với các bước chính:

  • Thu thập dữ liệu sơ cấp: Khảo sát ý kiến 206 đối tượng tham gia trực tiếp vào các dự án xây dựng NTM tại 12 xã, thị trấn huyện Tiên Yên, bao gồm chủ đầu tư, cán bộ quản lý dự án, tư vấn giám sát, nhà thầu thi công và người dân. Mẫu được chọn ngẫu nhiên, đảm bảo đại diện cho các nhóm đối tượng liên quan.

  • Thu thập dữ liệu thứ cấp: Tổng hợp các văn bản pháp luật, báo cáo, nghị quyết, kế hoạch, số liệu thống kê từ các cơ quan nhà nước, tài liệu nghiên cứu trước liên quan đến quản lý dự án xây dựng NTM.

  • Phân tích dữ liệu: Sử dụng phương pháp thống kê mô tả để đánh giá tình hình quản lý dự án qua các chỉ tiêu như lựa chọn công trình, lập và thẩm định dự toán, lựa chọn nhà thầu, nghiệm thu, thanh quyết toán. Phương pháp so sánh được áp dụng để đối chiếu kết quả giữa các năm và các địa phương. Phân tích ý kiến đối tượng tham gia giúp đánh giá mức độ hài lòng và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dự án.

  • Thang đo Likert 5 bậc được sử dụng để thu thập ý kiến đánh giá mức độ đồng thuận về các yếu tố rủi ro và hiệu quả quản lý dự án.

  • Timeline nghiên cứu: Đánh giá thực trạng giai đoạn 2016-2018, đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2019-2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Lựa chọn công trình đầu tư: Trong năm 2018, huyện Tiên Yên phê duyệt 39 dự án công trình đặc thù với tổng mức đầu tư khoảng 31,789 triệu đồng, trong đó ngân sách nhà nước hỗ trợ 18,928 triệu đồng, phần còn lại huy động từ xã hội hóa và nhân dân. Việc lựa chọn công trình dựa trên 8 tiêu chí đầu trong bộ tiêu chí quốc gia về xã NTM, đảm bảo phù hợp với nhu cầu thực tế của địa phương.

  2. Lập và thẩm định dự toán: Tỷ lệ sử dụng thiết kế mẫu, thiết kế điển hình để lập dự toán chiếm khoảng 80-85% tổng số dự án các năm 2016-2018, giúp giảm chi phí và thời gian lập hồ sơ. Các dự án còn lại thuê đơn vị tư vấn thiết kế khi công trình có kết cấu phức tạp. Thời gian thẩm định hồ sơ xây dựng công trình không quá 10 ngày làm việc, đảm bảo tiến độ.

  3. Quản lý thực hiện dự án: Công tác lựa chọn nhà thầu theo hình thức cộng đồng tham gia được thực hiện công khai, minh bạch với thời gian tối đa 30 ngày từ thông báo đến ký kết hợp đồng. Ban quản lý xã phối hợp với các tổ chức giám sát cộng đồng để theo dõi thi công, nghiệm thu công trình. Tuy nhiên, khảo sát cho thấy còn tồn tại hạn chế về năng lực cán bộ quản lý dự án và công tác giám sát thi công chưa chặt chẽ.

  4. Thanh quyết toán công trình: Việc lập hồ sơ thanh toán, quyết toán gửi Kho bạc Nhà nước huyện Tiên Yên được thực hiện theo quy định, nhưng tiến độ trình hồ sơ quyết toán còn chậm, ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng vốn. Công tác kiểm soát chi vốn CTMTQG qua Kho bạc Nhà nước cũng cần được nâng cao để tránh thất thoát, lãng phí.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tồn tại trong quản lý dự án xây dựng công trình đặc thù tại huyện Tiên Yên bao gồm: nguồn vốn phân bổ chưa kịp thời, năng lực cán bộ quản lý dự án còn hạn chế, quy trình quản lý và giám sát chưa đồng bộ, đặc điểm địa phương miền núi phức tạp với nhiều dân tộc sinh sống gây khó khăn trong huy động và phối hợp thực hiện dự án.

So sánh với kinh nghiệm quản lý dự án xây dựng NTM tại các địa phương như huyện Hải Hậu (Nam Định) và vùng ngoại thành TP.HCM cho thấy, việc huy động vốn đúng lúc, đúng cách, quản lý nguồn vốn chặt chẽ, đồng thời phát huy vai trò chủ thể của người dân là yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả quản lý dự án. Huyện Tiên Yên cần học hỏi các mô hình này để cải thiện công tác quản lý.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện tỷ lệ dự án sử dụng thiết kế mẫu, tiến độ thanh quyết toán, mức độ hài lòng của các đối tượng tham gia về công tác quản lý dự án, giúp minh họa rõ nét các vấn đề và xu hướng phát triển.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ quản lý dự án: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về quản lý dự án xây dựng, kỹ năng giám sát thi công và thanh quyết toán cho cán bộ Ban quản lý dự án xã và huyện. Mục tiêu nâng tỷ lệ cán bộ đạt chuẩn năng lực lên trên 90% trong vòng 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: UBND huyện phối hợp với các cơ sở đào tạo.

  2. Hoàn thiện quy trình lập hồ sơ và thẩm định dự toán: Cập nhật, bổ sung các thiết kế mẫu phù hợp với đặc điểm công trình tại địa phương, đồng thời rút ngắn thời gian thẩm định hồ sơ xuống còn tối đa 7 ngày làm việc. Chủ thể thực hiện: Phòng Kinh tế và Hạ tầng huyện, Ban quản lý dự án xã.

  3. Tăng cường công tác giám sát thi công và nghiệm thu: Thiết lập hệ thống giám sát đa tầng, bao gồm cán bộ chuyên môn huyện, Ban giám sát cộng đồng và người dân tham gia. Áp dụng công nghệ thông tin để theo dõi tiến độ và chất lượng thi công. Mục tiêu giảm tỷ lệ công trình vi phạm kỹ thuật xuống dưới 5% trong 3 năm tới.

  4. Hoàn thiện công tác thanh quyết toán và kiểm soát chi vốn: Xây dựng quy trình chuẩn hóa hồ sơ thanh toán, tăng cường phối hợp giữa Ban quản lý dự án, Kho bạc Nhà nước và các cơ quan liên quan để đẩy nhanh tiến độ quyết toán. Chủ thể thực hiện: Kho bạc Nhà nước huyện, Ban quản lý dự án huyện.

  5. Tăng cường tuyên truyền, vận động và huy động nguồn lực xã hội: Đẩy mạnh công tác truyền thông để nâng cao nhận thức của người dân về vai trò và trách nhiệm trong xây dựng NTM, khuyến khích đóng góp tự nguyện về đất đai, ngày công và tài chính. Chủ thể thực hiện: UBND xã, các tổ chức đoàn thể địa phương.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý dự án và Ban quản lý dự án NTM: Nghiên cứu giúp nâng cao năng lực quản lý, áp dụng các quy trình chuẩn trong lập kế hoạch, giám sát và thanh quyết toán dự án.

  2. Lãnh đạo UBND các cấp và các cơ quan quản lý nhà nước: Tham khảo để xây dựng chính sách, cơ chế hỗ trợ phù hợp, đồng thời chỉ đạo thực hiện hiệu quả chương trình xây dựng NTM.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý kinh tế, Quản lý xây dựng: Tài liệu tham khảo về quản lý dự án xây dựng công trình đặc thù trong bối cảnh phát triển nông thôn mới, kết hợp lý thuyết và thực tiễn.

  4. Cộng đồng dân cư và các tổ chức xã hội tại địa phương: Hiểu rõ vai trò, trách nhiệm và quyền lợi trong việc tham gia xây dựng và giám sát các công trình NTM, từ đó tăng cường sự đồng thuận và hiệu quả thực hiện.

Câu hỏi thường gặp

  1. Công trình đặc thù thuộc CTMTQG về xây dựng NTM là gì?
    Là các công trình có quy mô nhỏ, kỹ thuật đơn giản, sử dụng thiết kế mẫu, phần vốn nhà nước hỗ trợ một phần, phần còn lại do nhân dân đóng góp và tự thực hiện thi công. Ví dụ như đường giao thông nông thôn, kênh mương nội đồng.

  2. Tại sao việc quản lý dự án xây dựng các công trình đặc thù ở Tiên Yên gặp nhiều khó khăn?
    Do đặc điểm địa hình miền núi phức tạp, dân cư đa dạng dân tộc, nguồn vốn hạn chế và năng lực cán bộ quản lý còn yếu, dẫn đến tiến độ thi công kéo dài và chất lượng công trình chưa đảm bảo.

  3. Phương pháp lựa chọn nhà thầu trong các dự án này như thế nào?
    Thường áp dụng hình thức lựa chọn nhà thầu là cộng đồng dân cư, tổ chức đoàn thể hoặc nhóm thợ địa phương tham gia thi công, đảm bảo minh bạch và phát huy vai trò của người dân.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý dự án xây dựng NTM?
    Cần nâng cao năng lực cán bộ quản lý, hoàn thiện quy trình lập hồ sơ và thẩm định, tăng cường giám sát thi công, đẩy nhanh thanh quyết toán và huy động sự tham gia tích cực của cộng đồng.

  5. Luận văn có thể áp dụng cho các địa phương khác không?
    Có, các kết quả và giải pháp nghiên cứu tại huyện Tiên Yên có thể tham khảo và điều chỉnh phù hợp để áp dụng cho các địa phương miền núi hoặc có điều kiện tương tự trong cả nước.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý dự án xây dựng các công trình đặc thù thuộc CTMTQG về xây dựng NTM tại huyện Tiên Yên, tỉnh Quảng Ninh.
  • Đánh giá thực trạng cho thấy nhiều kết quả tích cực nhưng còn tồn tại hạn chế về năng lực quản lý, tiến độ thi công và công tác thanh quyết toán.
  • Các yếu tố khách quan và chủ quan như nguồn vốn, chính sách, năng lực cán bộ và đặc điểm địa phương ảnh hưởng lớn đến hiệu quả quản lý dự án.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao năng lực cán bộ, hoàn thiện quy trình, tăng cường giám sát và huy động nguồn lực xã hội trong giai đoạn 2019-2025.
  • Kết quả nghiên cứu có giá trị thực tiễn cao, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội và nâng cao chất lượng cuộc sống người dân huyện Tiên Yên, đồng thời là tài liệu tham khảo cho các địa phương có điều kiện tương tự.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý địa phương cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời tổ chức đánh giá định kỳ để điều chỉnh phù hợp, đảm bảo chương trình xây dựng NTM đạt hiệu quả bền vững.