Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo theo Nghị quyết số 29-NQ/TW, việc đánh giá kết quả học tập theo định hướng năng lực trở thành yêu cầu cấp thiết nhằm nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông. Thành phố Lào Cai, với 20 trường trung học cơ sở (THCS) và hơn 7.500 học sinh, đã triển khai mô hình trường học mới (VNEN) ở 100% các trường THCS từ năm học 2018-2019, tạo điều kiện thuận lợi cho đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá, đặc biệt là môn Ngữ văn. Tuy nhiên, công tác quản lý hoạt động đánh giá kết quả học tập môn Ngữ văn theo định hướng năng lực vẫn còn nhiều khó khăn, vướng mắc về cả lý luận và thực tiễn.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng quản lý hoạt động đánh giá kết quả học tập môn Ngữ văn theo định hướng năng lực ở các trường THCS thành phố Lào Cai, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục. Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn năm học 2017-2018 đến 2018-2019, với phạm vi khảo sát gồm cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh tại các trường THCS trên địa bàn thành phố.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho công tác quản lý đánh giá kết quả học tập môn Ngữ văn theo định hướng năng lực, góp phần nâng cao năng lực đọc hiểu, sáng tạo và vận dụng kiến thức của học sinh, đồng thời hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục và giáo viên trong việc đổi mới phương pháp kiểm tra, đánh giá phù hợp với yêu cầu phát triển năng lực người học.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết quản lý giáo dục và lý thuyết đánh giá kết quả học tập theo định hướng năng lực. Lý thuyết quản lý giáo dục nhấn mạnh vai trò của cán bộ quản lý trong việc lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra giám sát hoạt động đánh giá nhằm đảm bảo hiệu quả và chất lượng giáo dục. Lý thuyết đánh giá theo định hướng năng lực tập trung vào việc đánh giá khả năng vận dụng kiến thức, kỹ năng và thái độ của học sinh trong các tình huống thực tiễn, thay vì chỉ đánh giá kiến thức thuần túy.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Quản lý hoạt động đánh giá: quá trình tác động có chủ đích của cán bộ quản lý nhằm tổ chức, điều phối và giám sát hoạt động kiểm tra, đánh giá kết quả học tập.
  • Đánh giá kết quả học tập theo định hướng năng lực: đánh giá toàn diện năng lực vận dụng kiến thức, kỹ năng và thái độ của học sinh trong bối cảnh thực tiễn.
  • Năng lực chung của học sinh THCS: bao gồm năng lực tự chủ và tự học, năng lực giao tiếp và hợp tác, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo.
  • Môn Ngữ văn theo định hướng năng lực: môn học phát triển năng lực ngôn ngữ, thẩm mỹ và phẩm chất nhân văn thông qua các kỹ năng nghe, nói, đọc, viết.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp phương pháp lý luận và thực tiễn. Phương pháp lý luận gồm phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa các tài liệu, văn bản pháp luật, các nghiên cứu trong và ngoài nước liên quan đến quản lý và đánh giá kết quả học tập môn Ngữ văn theo định hướng năng lực.

Phương pháp thực tiễn bao gồm khảo sát điều tra với cỡ mẫu 125 người gồm cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh tại các trường THCS thành phố Lào Cai. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo đại diện cho các nhóm đối tượng nghiên cứu. Dữ liệu thu thập được xử lý bằng phương pháp thống kê mô tả và phân tích tương quan để đánh giá thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm học 2017-2018 đến 2018-2019, bao gồm các bước: thu thập tài liệu, khảo sát thực trạng, phân tích dữ liệu, đề xuất biện pháp và khảo nghiệm tính cần thiết, khả thi của các biện pháp quản lý.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về đánh giá theo định hướng năng lực: Khoảng 78% cán bộ quản lý và giáo viên nhận thức đúng về vai trò và ý nghĩa của đánh giá kết quả học tập theo định hướng năng lực, tuy nhiên vẫn còn 22% chưa nắm rõ hoặc hiểu chưa đầy đủ, ảnh hưởng đến việc triển khai thực hiện.

  2. Thực trạng nội dung và hình thức đánh giá: 65% giáo viên áp dụng đa dạng hình thức đánh giá như quan sát, phỏng vấn, hồ sơ học tập, dự án, tuy nhiên 35% vẫn chủ yếu sử dụng hình thức kiểm tra truyền thống, chưa thực sự phát huy được năng lực của học sinh.

  3. Quản lý kế hoạch và tổ chức thực hiện: 70% trường THCS đã xây dựng kế hoạch kiểm tra đánh giá môn Ngữ văn theo định hướng năng lực, nhưng chỉ có khoảng 55% thực hiện đầy đủ và nghiêm túc kế hoạch này. Việc phân công nhiệm vụ và giám sát còn thiếu chặt chẽ.

  4. Kiểm tra, giám sát và điều chỉnh: Chỉ 60% cán bộ quản lý thực hiện kiểm tra, giám sát thường xuyên hoạt động đánh giá, dẫn đến việc phát hiện và xử lý các tồn tại chưa kịp thời. Việc sử dụng kết quả đánh giá để điều chỉnh phương pháp dạy học và học tập còn hạn chế.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những tồn tại trên xuất phát từ nhận thức chưa đồng đều của cán bộ quản lý và giáo viên về đánh giá theo định hướng năng lực, cũng như hạn chế về năng lực chuyên môn và kinh nghiệm tổ chức đánh giá đa dạng. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế cho thấy, việc đổi mới đánh giá theo năng lực là xu hướng tất yếu nhưng đòi hỏi sự đầu tư bài bản về đào tạo, bồi dưỡng và quản lý.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ nhận thức đúng về đánh giá năng lực, bảng phân tích các hình thức đánh giá được sử dụng, và biểu đồ tiến độ thực hiện kế hoạch kiểm tra đánh giá tại các trường. Những kết quả này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nâng cao nhận thức và năng lực quản lý, đồng thời tăng cường kiểm tra, giám sát để đảm bảo hiệu quả hoạt động đánh giá.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng chuyên môn cho cán bộ quản lý và giáo viên: Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn về đánh giá kết quả học tập theo định hướng năng lực, tập trung vào kỹ năng xây dựng kế hoạch, thiết kế công cụ đánh giá và tổ chức thực hiện. Mục tiêu nâng cao nhận thức và năng lực chuyên môn trong vòng 12 tháng, do Sở GD&ĐT phối hợp với các trường đại học thực hiện.

  2. Xây dựng và hoàn thiện kế hoạch kiểm tra đánh giá môn Ngữ văn theo định hướng năng lực: Hiệu trưởng các trường THCS cần chủ động xây dựng kế hoạch chi tiết, cụ thể hóa mục tiêu, nội dung, hình thức và thời gian kiểm tra đánh giá. Thực hiện hàng năm, có sự giám sát chặt chẽ của Phòng GD&ĐT.

  3. Tăng cường kiểm tra, giám sát và đánh giá kết quả thực hiện: Phòng GD&ĐT và Ban Giám hiệu nhà trường cần thiết lập quy trình kiểm tra, giám sát định kỳ hoạt động đánh giá, bao gồm chấm chéo bài kiểm tra, đánh giá chất lượng đề thi và kết quả học tập. Thực hiện liên tục trong năm học nhằm phát hiện và xử lý kịp thời các tồn tại.

  4. Phát huy vai trò phối hợp giữa giáo viên, học sinh và phụ huynh: Tăng cường công tác truyền thông, tạo điều kiện để học sinh tự đánh giá và phản hồi kết quả học tập, đồng thời phối hợp với phụ huynh trong việc hỗ trợ học sinh học tập. Thực hiện thường xuyên trong năm học, do giáo viên chủ nhiệm và tổ chuyên môn đảm nhiệm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục: Nhận diện các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động đánh giá, từ đó xây dựng chính sách và kế hoạch phù hợp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục.

  2. Giáo viên môn Ngữ văn THCS: Áp dụng các biện pháp đổi mới phương pháp kiểm tra, đánh giá theo định hướng năng lực, nâng cao hiệu quả giảng dạy và phát triển năng lực học sinh.

  3. Nhà nghiên cứu giáo dục: Tham khảo cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý đánh giá kết quả học tập theo định hướng năng lực, phục vụ cho các nghiên cứu tiếp theo trong lĩnh vực giáo dục phổ thông.

  4. Phòng Giáo dục và Đào tạo các địa phương: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng các chương trình bồi dưỡng, hướng dẫn và kiểm tra giám sát hoạt động đánh giá kết quả học tập môn Ngữ văn theo định hướng năng lực.

Câu hỏi thường gặp

  1. Đánh giá kết quả học tập theo định hướng năng lực khác gì so với đánh giá truyền thống?
    Đánh giá theo định hướng năng lực tập trung vào khả năng vận dụng kiến thức, kỹ năng và thái độ trong các tình huống thực tiễn, thay vì chỉ kiểm tra kiến thức thuần túy. Ví dụ, học sinh được đánh giá qua dự án, thuyết trình hoặc hồ sơ học tập thay vì chỉ qua bài kiểm tra viết.

  2. Làm thế nào để nâng cao nhận thức của giáo viên về đánh giá theo định hướng năng lực?
    Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu, chia sẻ kinh nghiệm thực tiễn và cung cấp tài liệu hướng dẫn cụ thể giúp giáo viên hiểu rõ vai trò và phương pháp đánh giá năng lực. Ví dụ, các buổi hội thảo do Sở GD&ĐT tổ chức đã giúp nhiều giáo viên nâng cao kỹ năng này.

  3. Các hình thức đánh giá nào phù hợp với môn Ngữ văn theo định hướng năng lực?
    Các hình thức như đánh giá qua bài viết sáng tạo, thuyết trình, dự án nhóm, quan sát quá trình học tập và tự đánh giá của học sinh đều phù hợp để đánh giá năng lực ngôn ngữ và tư duy sáng tạo.

  4. Vai trò của cán bộ quản lý trong quản lý hoạt động đánh giá là gì?
    Cán bộ quản lý chịu trách nhiệm lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và giám sát hoạt động đánh giá, đảm bảo tính khách quan, khoa học và hiệu quả của quá trình kiểm tra đánh giá.

  5. Làm thế nào để sử dụng kết quả đánh giá nhằm cải thiện chất lượng dạy và học?
    Kết quả đánh giá cung cấp thông tin phản hồi giúp giáo viên điều chỉnh phương pháp giảng dạy, học sinh điều chỉnh cách học, đồng thời giúp nhà trường xây dựng kế hoạch đào tạo phù hợp. Ví dụ, nếu học sinh yếu về kỹ năng viết, giáo viên có thể tăng cường các hoạt động luyện viết sáng tạo.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động đánh giá kết quả học tập môn Ngữ văn theo định hướng năng lực là yếu tố then chốt nâng cao chất lượng giáo dục THCS tại thành phố Lào Cai.
  • Thực trạng cho thấy nhận thức và năng lực quản lý, tổ chức đánh giá còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả đổi mới phương pháp kiểm tra, đánh giá.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý bao gồm bồi dưỡng chuyên môn, xây dựng kế hoạch chi tiết, tăng cường kiểm tra giám sát và phát huy vai trò phối hợp giữa các bên liên quan.
  • Nghiên cứu có thể được áp dụng trong giai đoạn 2019-2022 nhằm hỗ trợ các trường THCS nâng cao chất lượng đánh giá kết quả học tập môn Ngữ văn.
  • Khuyến khích các nhà quản lý, giáo viên và nhà nghiên cứu tiếp tục phát triển và ứng dụng các giải pháp đổi mới đánh giá theo định hướng năng lực để đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay.