Tổng quan nghiên cứu

Ngân sách nhà nước (NSNN) đóng vai trò then chốt trong việc thực hiện chức năng quản lý và phát triển kinh tế xã hội của đất nước. Chi thường xuyên NSNN chiếm tỷ trọng lớn, khoảng trên 50% tổng chi ngân sách, do đó việc quản lý chi thường xuyên một cách chặt chẽ và hiệu quả là yêu cầu cấp thiết nhằm đảm bảo sử dụng nguồn lực đúng mục đích, tiết kiệm và hiệu quả. Tại Kho bạc Nhà nước (KBNN) Hải Phòng, công tác quản lý chi thường xuyên NSNN trong giai đoạn 2014-2017 đã đạt được nhiều kết quả tích cực, tuy nhiên vẫn còn tồn tại những hạn chế do ảnh hưởng của cơ chế chính sách và năng lực quản lý. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích thực trạng quản lý chi thường xuyên NSNN tại KBNN Hải Phòng, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý trong giai đoạn 2019-2023. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các hoạt động lập dự toán, thực hiện dự toán, thanh quyết toán và thanh tra, kiểm tra chi thường xuyên NSNN tại KBNN cấp tỉnh, với dữ liệu chính từ báo cáo quyết toán ngân sách của tỉnh Hải Phòng. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước, đồng thời hỗ trợ công tác cải cách hành chính và hiện đại hóa hệ thống Kho bạc Nhà nước.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước và quản lý tài chính công, trong đó tập trung vào:

  • Lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước: Nhấn mạnh vai trò của ngân sách như công cụ điều tiết kinh tế, với các nguyên tắc lập dự toán, thực hiện và quyết toán ngân sách theo quy định pháp luật.
  • Lý thuyết kiểm soát chi ngân sách: Đề cập đến các nguyên tắc kiểm soát chi như tính hợp pháp, hợp lệ, tiết kiệm và hiệu quả, đồng thời phân loại các hình thức kiểm soát chi qua Kho bạc Nhà nước.
  • Khái niệm chi thường xuyên NSNN: Bao gồm các khoản chi liên tục nhằm đảm bảo hoạt động của bộ máy nhà nước và các nhiệm vụ kinh tế - xã hội thường xuyên, được quy định tại Luật NSNN số 83/2015/QH13.
  • Mô hình quản lý chi ngân sách qua Kho bạc Nhà nước: Tập trung vào các nội dung quản lý lập dự toán, thực hiện dự toán, thanh quyết toán và thanh tra, kiểm tra chi thường xuyên.

Các khái niệm chính bao gồm: dự toán chi thường xuyên, kiểm soát chi NSNN, quyết toán ngân sách, nguyên tắc tiết kiệm và hiệu quả, hệ thống TABMIS (hệ thống quản lý ngân sách và kho bạc).

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Sử dụng dữ liệu thứ cấp từ báo cáo thống kê, báo cáo quyết toán NSNN của tỉnh Hải Phòng giai đoạn 2014-2017, các văn bản pháp luật liên quan như Luật NSNN 2015, Nghị định, Thông tư của Bộ Tài chính, cùng các tài liệu nghiên cứu khoa học và bài báo chuyên ngành.
  • Phương pháp phân tích - tổng hợp: Phân tích các khía cạnh quản lý chi thường xuyên NSNN, tổng hợp các kết quả để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.
  • Phương pháp thống kê, so sánh: Thu thập, xử lý số liệu định lượng về dự toán, thực hiện và quyết toán chi thường xuyên NSNN; so sánh số liệu qua các năm để đánh giá xu hướng và hiệu quả quản lý.
  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Dữ liệu nghiên cứu bao gồm toàn bộ các khoản chi thường xuyên NSNN qua KBNN Hải Phòng trong giai đoạn nghiên cứu, đảm bảo tính đại diện và toàn diện.
  • Timeline nghiên cứu: Tập trung phân tích giai đoạn 2014-2017, đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2019-2023.

Phương pháp nghiên cứu đảm bảo tính khoa học, khách quan và phù hợp với mục tiêu đề tài.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Quản lý lập dự toán chi thường xuyên: Dự toán chi thường xuyên tại KBNN Hải Phòng được lập trên cơ sở nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội và các quy định pháp luật. Tỷ lệ dự toán chi thường xuyên được phê duyệt đạt khoảng 95% so với kế hoạch đề ra, đảm bảo tính khả thi và sát thực tế. Tuy nhiên, việc điều chỉnh dự toán trong năm còn chậm, ảnh hưởng đến hiệu quả phân bổ nguồn lực.

  2. Thực hiện dự toán chi thường xuyên: Trong giai đoạn 2014-2017, KBNN Hải Phòng đã kiểm soát và thực hiện chi thường xuyên với tỷ lệ chi đúng dự toán đạt trên 90%. Tổng số món chi được xử lý hàng năm tăng trung bình 8% mỗi năm, phản ánh sự gia tăng khối lượng công việc và nhu cầu chi tiêu. Việc kiểm soát chi được thực hiện nghiêm ngặt, với tỷ lệ hồ sơ từ chối thanh toán do sai phạm chiếm dưới 2%.

  3. Thanh quyết toán chi thường xuyên: Công tác quyết toán được thực hiện đầy đủ, chính xác với tỷ lệ báo cáo quyết toán đúng hạn đạt 98%. KBNN phối hợp chặt chẽ với các đơn vị sử dụng ngân sách và cơ quan tài chính để đảm bảo số liệu quyết toán trung thực, minh bạch. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại một số sai sót nhỏ trong hồ sơ quyết toán cần được khắc phục.

  4. Thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm: KBNN Hải Phòng đã tiến hành thanh tra, kiểm tra định kỳ và đột xuất, phát hiện và xử lý nhiều trường hợp vi phạm về chi sai mục đích, vượt định mức, lập hồ sơ giả mạo. Tổng số tiền từ chối thanh toán và xử phạt vi phạm trong giai đoạn nghiên cứu đạt khoảng vài tỷ đồng, góp phần nâng cao kỷ luật tài chính.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế chủ yếu xuất phát từ sự thay đổi liên tục của cơ chế chính sách, đặc biệt là việc ban hành Luật NSNN mới năm 2015, gây khó khăn trong việc điều chỉnh quy trình nghiệp vụ và áp dụng công nghệ thông tin. So với các Kho bạc tỉnh như Nghệ An và Hải Dương, KBNN Hải Phòng có quy mô chi lớn hơn nhưng vẫn chưa phát huy tối đa hiệu quả ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý chi. Việc kiểm soát chi chuyển từ “tiền kiểm” sang “hậu kiểm” theo xu hướng cải cách hành chính cũng đòi hỏi sự thích ứng nhanh chóng của hệ thống. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ chi đúng dự toán qua các năm, bảng tổng hợp số lượng hồ sơ từ chối thanh toán và số tiền xử phạt vi phạm, giúp minh họa rõ nét hiệu quả quản lý và các tồn tại cần khắc phục.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo và nâng cao năng lực cán bộ: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về quản lý ngân sách, pháp luật tài chính và ứng dụng công nghệ thông tin cho cán bộ KBNN Hải Phòng nhằm nâng cao trình độ chuyên môn và kỹ năng nghiệp vụ. Thời gian thực hiện: 2019-2021. Chủ thể: Ban lãnh đạo KBNN phối hợp với các cơ sở đào tạo.

  2. Hoàn thiện quy trình quản lý chi thường xuyên: Rà soát, cập nhật và chuẩn hóa quy trình lập dự toán, thực hiện dự toán, thanh quyết toán và kiểm tra chi thường xuyên theo Luật NSNN 2015 và các văn bản hướng dẫn mới nhất. Thời gian: 2019-2020. Chủ thể: Phòng nghiệp vụ KBNN Hải Phòng phối hợp với Bộ Tài chính.

  3. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin: Nâng cấp hệ thống TABMIS và triển khai các phần mềm hỗ trợ kiểm soát chi tự động, giảm thiểu thủ tục hành chính, tăng tính minh bạch và hiệu quả quản lý. Thời gian: 2019-2023. Chủ thể: Ban công nghệ thông tin KBNN Hải Phòng phối hợp với Bộ Tài chính.

  4. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm: Thiết lập kế hoạch thanh tra định kỳ và đột xuất, nâng cao hiệu quả phát hiện và xử lý các vi phạm trong quản lý chi thường xuyên, đồng thời xây dựng cơ chế phối hợp chặt chẽ với các cơ quan liên quan. Thời gian: liên tục từ 2019. Chủ thể: Phòng thanh tra KBNN Hải Phòng.

  5. Nâng cao chất lượng dịch vụ hành chính công: Cải thiện thái độ phục vụ, kỹ năng giao tiếp của cán bộ công chức, đảm bảo cung cấp thông tin kịp thời, chính xác cho các đơn vị sử dụng ngân sách, tạo môi trường giao dịch thuận lợi, minh bạch. Thời gian: 2019-2021. Chủ thể: Ban lãnh đạo KBNN Hải Phòng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo và cán bộ Kho bạc Nhà nước các cấp: Nghiên cứu giúp nâng cao hiệu quả quản lý chi thường xuyên NSNN, áp dụng các giải pháp cải tiến quy trình nghiệp vụ và công nghệ thông tin.

  2. Cán bộ quản lý tài chính, kế toán tại các cơ quan, đơn vị sử dụng ngân sách: Hiểu rõ quy trình lập dự toán, thực hiện và quyết toán chi thường xuyên, từ đó nâng cao trách nhiệm và hiệu quả sử dụng ngân sách.

  3. Các nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý nhà nước về tài chính công: Tham khảo để xây dựng, điều chỉnh chính sách, quy định phù hợp với thực tiễn quản lý chi ngân sách tại địa phương.

  4. Giảng viên, nghiên cứu sinh và sinh viên chuyên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Tài liệu tham khảo bổ ích cho việc nghiên cứu, giảng dạy và phát triển các đề tài liên quan đến quản lý ngân sách nhà nước.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước là gì?
    Quản lý chi thường xuyên NSNN là việc tổ chức, kiểm soát các khoản chi liên tục nhằm đảm bảo hoạt động của bộ máy nhà nước và các nhiệm vụ kinh tế - xã hội theo dự toán được phê duyệt, tuân thủ pháp luật và nguyên tắc tiết kiệm, hiệu quả.

  2. Kho bạc Nhà nước Hải Phòng đã áp dụng những công nghệ nào trong quản lý chi?
    KBNN Hải Phòng đã triển khai hệ thống TABMIS, áp dụng thanh toán điện tử và các phần mềm hỗ trợ kiểm soát chi, giúp rút ngắn thời gian xử lý hồ sơ và nâng cao tính minh bạch trong quản lý ngân sách.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý chi thường xuyên tại KBNN Hải Phòng là gì?
    Khó khăn gồm sự thay đổi liên tục của cơ chế chính sách, hạn chế trong năng lực cán bộ, quy trình nghiệp vụ chưa đồng bộ hoàn toàn với Luật NSNN mới, và việc ứng dụng công nghệ thông tin chưa đồng đều.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý chi thường xuyên?
    Cần tăng cường đào tạo cán bộ, hoàn thiện quy trình nghiệp vụ, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin, tăng cường thanh tra, kiểm tra và nâng cao chất lượng dịch vụ hành chính công.

  5. Vai trò của công tác thanh tra, kiểm tra trong quản lý chi thường xuyên là gì?
    Thanh tra, kiểm tra giúp phát hiện, xử lý vi phạm, phòng ngừa thất thoát, nâng cao kỷ luật tài chính và đảm bảo các khoản chi được thực hiện đúng quy định, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách.

Kết luận

  • Quản lý chi thường xuyên NSNN tại KBNN Hải Phòng trong giai đoạn 2014-2017 đã đạt nhiều kết quả tích cực với tỷ lệ chi đúng dự toán trên 90% và báo cáo quyết toán đúng hạn đạt 98%.
  • Các hạn chế chủ yếu do sự thay đổi chính sách, năng lực cán bộ và ứng dụng công nghệ thông tin chưa đồng bộ.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm nâng cao năng lực cán bộ, hoàn thiện quy trình, ứng dụng công nghệ thông tin, tăng cường thanh tra kiểm tra và cải thiện dịch vụ hành chính.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, hỗ trợ KBNN Hải Phòng nâng cao hiệu quả quản lý chi thường xuyên trong giai đoạn 2019-2023.
  • Khuyến nghị các cơ quan quản lý, đơn vị sử dụng ngân sách và các nhà nghiên cứu tiếp tục phối hợp triển khai và hoàn thiện công tác quản lý chi ngân sách nhà nước.

Hành động tiếp theo là triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời theo dõi, đánh giá hiệu quả để điều chỉnh kịp thời, góp phần xây dựng Kho bạc Nhà nước hiện đại, minh bạch và hiệu quả.