Tổng quan nghiên cứu
Ngân sách Nhà nước (NSNN) đóng vai trò then chốt trong việc điều chỉnh vĩ mô nền kinh tế xã hội, định hướng phát triển sản xuất, điều tiết thị trường và bình ổn giá cả. Trong đó, chi thường xuyên (TX) chiếm tỷ trọng lớn nhất và có vai trò quan trọng đối với phát triển kinh tế xã hội. Tuy nhiên, công tác quản lý chi TX NSNN vẫn còn nhiều tồn tại như sử dụng kém hiệu quả, lãng phí, thất thoát và thiếu minh bạch. Đặc biệt, tại huyện Ngân Sơn, tỉnh Bắc Kạn, công tác quản lý chi TX NSNN giai đoạn 2016-2018 còn bộc lộ nhiều hạn chế như năng lực cán bộ chưa đồng đều, quy trình quản lý chưa rõ ràng, gây ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng ngân sách.
Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp tăng cường quản lý chi TX NSNN trên địa bàn huyện Ngân Sơn trong giai đoạn 2020-2025. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các khía cạnh xây dựng định mức, lập dự toán, tổ chức thực hiện và kiểm soát chi TX NSNN trên địa bàn huyện trong giai đoạn 2016-2018. Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn cao, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, hỗ trợ các cơ quan chức năng và cán bộ quản lý trong việc hoàn thiện chính sách và tổ chức thực hiện.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
- Lý thuyết quản lý ngân sách Nhà nước: NSNN là công cụ điều chỉnh vĩ mô, bao gồm thu và chi ngân sách nhằm thực hiện các chức năng của Nhà nước. Chi TX là khoản chi duy trì hoạt động thường xuyên của bộ máy Nhà nước và các tổ chức chính trị - xã hội.
- Nguyên tắc quản lý chi TX NSNN: Bao gồm nguyên tắc quản lý theo dự toán, tiết kiệm hiệu quả và chi trực tiếp qua Kho bạc Nhà nước nhằm đảm bảo tính pháp lý, minh bạch và hiệu quả trong sử dụng ngân sách.
- Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý chi TX NSNN: Bao gồm yếu tố khách quan như điều kiện kinh tế - xã hội, cơ chế chính sách, nguồn lực tài chính công; và yếu tố chủ quan như tổ chức bộ máy quản lý, năng lực cán bộ, mức độ ứng dụng công nghệ thông tin.
- Mô hình chu trình quản lý chi TX NSNN: Bao gồm các bước xây dựng định mức, lập dự toán, điều hành chi, quyết toán và kiểm tra, giám sát.
Phương pháp nghiên cứu
- Nguồn dữ liệu: Sử dụng số liệu thứ cấp từ các báo cáo tài chính, ngân sách của UBND huyện Ngân Sơn, Sở Tài chính, Kho bạc Nhà nước giai đoạn 2016-2018; số liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát 92 phiếu điều tra với cán bộ quản lý và đơn vị thụ hưởng.
- Phương pháp thu thập số liệu: Kết hợp phỏng vấn trực tiếp, phát phiếu khảo sát và phỏng vấn chuyên gia nhằm thu thập thông tin đa chiều về thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng.
- Phương pháp phân tích: Thống kê mô tả, so sánh dự toán và quyết toán chi TX NSNN theo năm, địa bàn; phân tích định lượng mức độ ảnh hưởng của các yếu tố qua thang đo Likert; trình bày kết quả bằng bảng biểu và biểu đồ.
- Timeline nghiên cứu: Thu thập số liệu sơ cấp từ tháng 8 đến tháng 9 năm 2019; phân tích và tổng hợp số liệu trong năm 2020; đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2020-2025.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
- Thực trạng chi TX NSNN huyện Ngân Sơn giai đoạn 2016-2018: Tổng chi TX chiếm khoảng 70-75% tổng chi ngân sách huyện, với mức chi bình quân đạt khoảng 11.500 triệu đồng/năm. Tỷ lệ chênh lệch giữa dự toán và quyết toán chi TX dao động trong khoảng 5-8%, phản ánh sự chưa chính xác trong lập dự toán.
- Cơ cấu phân bổ chi TX: Chi cho các đơn vị sự nghiệp chiếm trên 60%, trong đó chi cho giáo dục và y tế chiếm tỷ trọng lớn nhất; chi quản lý hành chính chiếm khoảng 25%; chi an ninh quốc phòng và các khoản chi khác chiếm phần còn lại.
- Yếu tố ảnh hưởng đến quản lý chi TX: Qua khảo sát, các yếu tố như điều kiện kinh tế - xã hội (điểm trung bình 4.1), cơ chế chính sách (4.3), năng lực cán bộ (3.9) và ứng dụng công nghệ thông tin (3.7) được đánh giá có ảnh hưởng lớn đến hiệu quả quản lý chi TX.
- Hạn chế trong quản lý chi TX: Tồn tại các vấn đề như quy trình quản lý chưa đồng bộ, năng lực cán bộ chưa đồng đều, thiếu cơ chế kiểm soát chặt chẽ, và mức độ minh bạch trong chi tiêu còn hạn chế. Số vụ vi phạm trong thanh tra, kiểm tra chi TX chiếm khoảng 10% tổng số vụ kiểm tra.
Thảo luận kết quả
Nguyên nhân chính của các hạn chế là do tổ chức bộ máy quản lý chi TX còn phân tán, chưa có sự phối hợp chặt chẽ giữa các phòng ban; năng lực cán bộ quản lý chưa đồng đều, thiếu đào tạo chuyên sâu về quản lý ngân sách; quy trình lập dự toán và kiểm soát chi chưa được chuẩn hóa và áp dụng công nghệ thông tin chưa hiệu quả. So sánh với các địa phương như huyện Bình Xuyên (Vĩnh Phúc) và Phúc Thọ (Hà Nội), nơi đã áp dụng đồng bộ các giải pháp cải cách hành chính, tinh giản biên chế và tăng cường kiểm tra, kiểm soát, hiệu quả quản lý chi TX được nâng cao rõ rệt. Việc áp dụng các bài học kinh nghiệm này sẽ giúp huyện Ngân Sơn cải thiện công tác quản lý chi TX, góp phần sử dụng ngân sách hiệu quả hơn, thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội bền vững.
Đề xuất và khuyến nghị
- Tăng cường công tác quản lý Nhà nước: Xây dựng và hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật, quy chế quản lý chi TX phù hợp với đặc thù địa phương; tăng cường kiểm tra, giám sát và xử lý nghiêm các vi phạm nhằm nâng cao tính kỷ luật trong quản lý chi TX. Thời gian thực hiện: 2020-2025; Chủ thể: UBND huyện, Sở Tài chính.
- Đổi mới cách thức quản lý chi TX: Áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý dự toán, cấp phát và quyết toán chi TX; xây dựng hệ thống phần mềm quản lý ngân sách đồng bộ, minh bạch. Mục tiêu tăng tỷ lệ chi qua Kho bạc Nhà nước lên trên 95% trong năm 2023; Chủ thể: Kho bạc Nhà nước, Phòng Tài chính kế hoạch huyện.
- Đa dạng hóa nguồn lực tài chính: Khai thác các nguồn thu hợp pháp ngoài ngân sách, huy động nguồn lực xã hội hóa để bổ sung cho chi TX, giảm áp lực ngân sách Nhà nước. Thời gian: 2020-2025; Chủ thể: UBND huyện, các phòng ban liên quan.
- Nâng cao năng lực cán bộ quản lý: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ quản lý ngân sách cho cán bộ chuyên trách; xây dựng đội ngũ cán bộ có trình độ, năng lực đáp ứng yêu cầu quản lý hiện đại. Thời gian: 2020-2023; Chủ thể: Sở Tài chính, UBND huyện.
- Kiến nghị với cấp trên: Đề nghị Bộ Tài chính, Sở Tài chính hỗ trợ về chính sách, kỹ thuật và nguồn lực để nâng cao hiệu quả quản lý chi TX tại địa phương.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
- Cán bộ quản lý ngân sách cấp huyện, xã: Nắm bắt thực trạng, các yếu tố ảnh hưởng và giải pháp quản lý chi TX để nâng cao hiệu quả công tác tài chính công.
- Các cơ quan tài chính, Kho bạc Nhà nước: Sử dụng kết quả nghiên cứu để hoàn thiện quy trình, chính sách quản lý chi TX, tăng cường kiểm soát và minh bạch.
- Giảng viên, sinh viên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Là tài liệu tham khảo bổ ích cho việc giảng dạy và nghiên cứu về quản lý ngân sách Nhà nước.
- Các nhà hoạch định chính sách: Tham khảo để xây dựng chính sách phù hợp, nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách Nhà nước, đặc biệt trong bối cảnh hội nhập và cải cách hành chính.
Câu hỏi thường gặp
Chi thường xuyên ngân sách Nhà nước là gì?
Chi thường xuyên là khoản chi nhằm duy trì hoạt động thường xuyên của bộ máy Nhà nước, các tổ chức chính trị - xã hội và thực hiện các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng - an ninh.Tại sao quản lý chi thường xuyên ngân sách lại quan trọng?
Quản lý chi TX hiệu quả giúp sử dụng nguồn lực công hợp lý, hạn chế thất thoát, đảm bảo hoạt động liên tục của bộ máy Nhà nước và thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội bền vững.Những yếu tố nào ảnh hưởng đến quản lý chi TX NSNN?
Bao gồm điều kiện kinh tế - xã hội, cơ chế chính sách, nguồn lực tài chính, tổ chức bộ máy quản lý, năng lực cán bộ và mức độ ứng dụng công nghệ thông tin.Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn?
Kết hợp thu thập số liệu thứ cấp và sơ cấp, sử dụng phương pháp thống kê mô tả, so sánh và phân tích định lượng qua thang đo Likert.Giải pháp nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả quản lý chi TX?
Tăng cường quản lý Nhà nước, đổi mới cách thức quản lý qua công nghệ, đa dạng hóa nguồn lực tài chính, nâng cao năng lực cán bộ và kiến nghị hỗ trợ từ cấp trên.
Kết luận
- Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý chi thường xuyên ngân sách Nhà nước, tập trung nghiên cứu tại huyện Ngân Sơn, tỉnh Bắc Kạn giai đoạn 2016-2018.
- Đã phân tích thực trạng, chỉ ra các hạn chế và nguyên nhân chủ yếu ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý chi TX NSNN.
- Đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm tăng cường quản lý chi TX trong giai đoạn 2020-2025, phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội địa phương.
- Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn cao, hỗ trợ các cơ quan quản lý và cán bộ chuyên trách trong việc hoàn thiện chính sách và nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách.
- Khuyến nghị triển khai các bước tiếp theo bao gồm đào tạo cán bộ, ứng dụng công nghệ thông tin và hoàn thiện cơ chế chính sách nhằm đạt mục tiêu quản lý chi TX hiệu quả, minh bạch và bền vững.
Hãy áp dụng những giải pháp này để nâng cao hiệu quả quản lý chi thường xuyên ngân sách Nhà nước, góp phần phát triển kinh tế xã hội địa phương một cách bền vững và hiệu quả.