Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội ngày càng đa dạng và phức tạp, quản lý chi ngân sách nhà nước (NSNN) cấp xã giữ vai trò then chốt trong việc đảm bảo nguồn lực tài chính cho các hoạt động phát triển địa phương. Tại huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang, với dân số hơn 213.000 người và 27 đơn vị hành chính cấp xã, ngân sách xã là công cụ tài chính quan trọng giúp chính quyền địa phương thực hiện các chức năng quản lý kinh tế - xã hội, an ninh quốc phòng và phát triển cơ sở hạ tầng. Giai đoạn 2017-2019, tổng thu ngân sách xã trên địa bàn huyện tăng từ 137.453 triệu đồng lên 173.326 triệu đồng, tương ứng với mức tăng trưởng 9,6% mỗi năm, trong khi tổng chi ngân sách cũng tăng từ 128.367 triệu đồng lên 164.189 triệu đồng, tăng 11,4% mỗi năm. Tuy nhiên, công tác quản lý chi ngân sách xã vẫn còn nhiều tồn tại như lập dự toán chưa sát thực tế, chênh lệch lớn giữa dự toán và thực hiện, và công tác giám sát, kiểm tra chưa chặt chẽ.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng công tác quản lý chi ngân sách xã trên địa bàn huyện Lục Nam, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, đảm bảo tính minh bạch, tiết kiệm và hiệu quả trong sử dụng ngân sách. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các hoạt động quản lý chi ngân sách xã trong giai đoạn 2017-2019 tại huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ chính quyền địa phương nâng cao năng lực quản lý tài chính, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho các chính sách tài chính cấp xã.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, đặc biệt tập trung vào quản lý chi ngân sách cấp xã. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước: Nhấn mạnh vai trò của ngân sách xã như một bộ phận hữu cơ trong hệ thống ngân sách nhà nước, chịu sự điều chỉnh vĩ mô và có đặc điểm riêng biệt do tính chất cấp cơ sở. Lý thuyết này làm rõ các nguyên tắc quản lý chi ngân sách như tính liên tục, công khai, tuân thủ pháp luật và khoa học.

  2. Mô hình chu trình quản lý ngân sách: Bao gồm các bước lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách, đồng thời nhấn mạnh vai trò của giám sát, kiểm tra và công khai tài chính trong toàn bộ quá trình quản lý chi ngân sách xã.

Các khái niệm chuyên ngành trọng tâm gồm: ngân sách xã, chi đầu tư phát triển, chi thường xuyên, dự toán ngân sách, chấp hành ngân sách, quyết toán ngân sách, và công khai tài chính ngân sách xã.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa thu thập số liệu thứ cấp và sơ cấp. Số liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo của Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện Lục Nam, Sở Tài chính tỉnh Bắc Giang, Chi cục Thống kê huyện, các báo cáo kế hoạch kinh tế - xã hội và niên giám thống kê địa phương giai đoạn 2017-2019. Số liệu sơ cấp được thu thập thông qua khảo sát phỏng vấn ngẫu nhiên đơn giản với 120 cán bộ, công chức liên quan đến công tác quản lý chi ngân sách xã tại huyện Lục Nam, đảm bảo đủ cỡ mẫu theo tiêu chuẩn phân tích nhân tố khám phá (EFA).

Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp phân tổ thống kê để tổng hợp, hệ thống hóa và đánh giá thực trạng quản lý chi ngân sách xã. Các chỉ số tài chính như tổng thu, tổng chi, tỷ lệ chi đầu tư phát triển và chi thường xuyên được phân tích chi tiết theo từng năm và từng xã. Thời gian nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2017-2019, nhằm phản ánh sát thực trạng và xu hướng phát triển của công tác quản lý chi ngân sách xã trên địa bàn huyện.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng tổng thu và tổng chi ngân sách xã: Tổng thu ngân sách xã tăng từ 137.453 triệu đồng năm 2017 lên 173.326 triệu đồng năm 2019, đạt mức tăng trưởng trung bình 9,6%/năm. Tổng chi ngân sách xã cũng tăng từ 128.367 triệu đồng lên 164.189 triệu đồng, tương ứng tăng 11,4%/năm. Tỷ lệ thực hiện dự toán thu và chi đều vượt trên 180% so với kế hoạch đầu năm, cho thấy sự nỗ lực trong huy động và sử dụng nguồn lực tài chính.

  2. Cơ cấu chi ngân sách xã hợp lý nhưng có biến động: Chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn trong tổng chi ngân sách xã, giảm từ 76% năm 2017 xuống còn 61% năm 2019, trong khi chi đầu tư phát triển tăng từ 23% lên 36% trong cùng kỳ. Điều này phản ánh sự chuyển dịch ưu tiên đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng và các công trình phúc lợi xã hội.

  3. Chênh lệch lớn giữa dự toán và thực hiện: Công tác lập dự toán thu, chi ngân sách xã còn nhiều hạn chế, với sự chênh lệch lớn giữa số dự toán và số thực hiện. Ví dụ, thu tiền sử dụng đất năm 2019 đạt 51.152 triệu đồng, vượt 456,7% so với dự toán đầu năm. Nguyên nhân chủ yếu do dự toán lập theo khả năng tối thiểu, chưa sát với tiềm năng thực tế và chưa cập nhật kịp thời các biến động kinh tế - xã hội.

  4. Công tác giám sát, kiểm tra còn hạn chế: Việc kiểm tra, giám sát các khoản chi ngân sách xã chưa được thực hiện chặt chẽ, dẫn đến tình trạng chi sai nguyên tắc, chứng từ không đảm bảo quy định, và một số khoản chi vượt dự toán gây mất cân đối ngân sách. Các xã có số chi lớn thường là các xã đang trong quá trình xây dựng nông thôn mới, được đầu tư nhiều cơ sở hạ tầng.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy công tác quản lý chi ngân sách xã tại huyện Lục Nam đã có những bước tiến tích cực, đặc biệt trong việc tăng cường huy động nguồn thu và ưu tiên chi đầu tư phát triển. Tuy nhiên, sự chênh lệch lớn giữa dự toán và thực hiện phản ánh hạn chế trong công tác lập kế hoạch tài chính, chủ yếu do trình độ cán bộ tài chính cấp xã còn hạn chế và thiếu sự phối hợp chặt chẽ với các cơ quan thuế. So sánh với các nghiên cứu tại các địa phương khác như huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La hay quận Tây Hồ, TP. Hà Nội, tình trạng lập dự toán chưa sát thực tế và quản lý chi ngân sách còn lỏng lẻo là vấn đề phổ biến.

Việc chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn phù hợp với chức năng duy trì hoạt động của chính quyền xã, nhưng cần cân đối hợp lý để tăng cường chi đầu tư phát triển, góp phần nâng cao chất lượng cơ sở hạ tầng và dịch vụ công. Công tác giám sát, kiểm tra cần được tăng cường để ngăn ngừa thất thoát, lãng phí ngân sách, đồng thời nâng cao tính minh bạch và trách nhiệm giải trình trong quản lý tài chính công.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ cột thể hiện sự tăng trưởng tổng thu, tổng chi qua các năm, biểu đồ tròn thể hiện cơ cấu chi ngân sách xã theo từng năm, và bảng so sánh dự toán với thực hiện các khoản thu, chi chính để minh họa rõ nét các vấn đề nêu trên.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện công tác lập dự toán chi ngân sách xã: Cần nâng cao chất lượng dự toán bằng cách tăng cường phối hợp giữa các phòng ban, đặc biệt là giữa tài chính xã và cơ quan thuế để dự báo nguồn thu sát thực tế. Áp dụng phương pháp dự toán dựa trên phân tích dữ liệu lịch sử và xu hướng phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Thời gian thực hiện: ngay trong các kỳ lập dự toán hàng năm. Chủ thể thực hiện: UBND xã phối hợp Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện.

  2. Tăng cường công tác chấp hành và kiểm soát chi ngân sách: Xây dựng quy trình kiểm soát chi tiết, đảm bảo chi đúng chế độ, tiêu chuẩn, định mức và trong phạm vi dự toán được giao. Áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý chi để nâng cao hiệu quả kiểm soát. Thời gian thực hiện: trong vòng 1-2 năm tới. Chủ thể thực hiện: Ban Tài chính xã, Kho bạc Nhà nước huyện.

  3. Nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ quản lý ngân sách xã: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ tài chính, kế toán ngân sách cho cán bộ cấp xã nhằm nâng cao trình độ chuyên môn và kỹ năng quản lý. Thời gian thực hiện: liên tục hàng năm. Chủ thể thực hiện: Sở Tài chính, Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện.

  4. Tăng cường công khai, minh bạch và giám sát tài chính ngân sách xã: Thực hiện công khai dự toán, quyết toán ngân sách xã theo quy định, đồng thời phát huy vai trò giám sát của Hội đồng nhân dân xã và cộng đồng dân cư. Thời gian thực hiện: ngay lập tức và duy trì thường xuyên. Chủ thể thực hiện: UBND xã, HĐND xã, Ban giám sát cộng đồng.

  5. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách xã: Xây dựng hệ thống phần mềm quản lý ngân sách xã đồng bộ với hệ thống ngân sách cấp huyện và tỉnh, giúp theo dõi, báo cáo và phân tích số liệu kịp thời, chính xác. Thời gian thực hiện: trong 3 năm tới. Chủ thể thực hiện: Sở Tài chính, UBND huyện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý tài chính cấp xã: Nghiên cứu giúp nâng cao hiểu biết về quy trình, nguyên tắc và thực tiễn quản lý chi ngân sách xã, từ đó áp dụng hiệu quả trong công tác lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách.

  2. Lãnh đạo UBND huyện và Phòng Tài chính - Kế hoạch: Tham khảo để xây dựng chính sách, quy trình quản lý ngân sách phù hợp với đặc thù địa phương, đồng thời đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành kinh tế, quản lý công: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý ngân sách nhà nước cấp xã, làm tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu tiếp theo hoặc luận văn, luận án.

  4. Các tổ chức giám sát, kiểm toán và cộng đồng dân cư: Hiểu rõ hơn về cơ chế quản lý chi ngân sách xã, từ đó tham gia giám sát, phản biện xã hội nhằm đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả trong sử dụng ngân sách công.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý chi ngân sách xã có vai trò gì trong phát triển địa phương?
    Quản lý chi ngân sách xã là công cụ tài chính quan trọng giúp chính quyền cấp xã thực hiện các nhiệm vụ kinh tế - xã hội, đảm bảo an ninh quốc phòng và phát triển cơ sở hạ tầng. Ví dụ, chi đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng như trường học, trạm y tế góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống người dân.

  2. Tại sao lại có sự chênh lệch lớn giữa dự toán và thực hiện ngân sách xã?
    Nguyên nhân chính là do dự toán thường được lập theo khả năng tối thiểu và chưa sát với tiềm năng thực tế, cùng với việc cập nhật thông tin chưa kịp thời về biến động kinh tế - xã hội. Ngoài ra, trình độ cán bộ lập dự toán còn hạn chế và thiếu phối hợp với các cơ quan liên quan.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách xã?
    Cần hoàn thiện công tác lập dự toán dựa trên phân tích dữ liệu thực tế, tăng cường kiểm soát chi, nâng cao năng lực cán bộ tài chính, đồng thời đẩy mạnh công khai, minh bạch và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách.

  4. Cơ cấu chi ngân sách xã nên được phân bổ như thế nào?
    Cơ cấu chi ngân sách xã cần ưu tiên chi thường xuyên để duy trì hoạt động chính quyền, đồng thời tăng tỷ trọng chi đầu tư phát triển nhằm nâng cao cơ sở hạ tầng và dịch vụ công. Tỷ lệ chi thường xuyên chiếm khoảng 60-70%, chi đầu tư phát triển chiếm 30-40% là hợp lý.

  5. Vai trò của công khai tài chính trong quản lý chi ngân sách xã là gì?
    Công khai tài chính giúp tăng tính minh bạch, tạo điều kiện cho người dân tham gia giám sát, từ đó nâng cao trách nhiệm giải trình của chính quyền xã và giảm thiểu các hành vi sai phạm, thất thoát ngân sách. Ví dụ, công khai dự toán và quyết toán ngân sách giúp người dân biết rõ nguồn thu, chi của xã.

Kết luận

  • Quản lý chi ngân sách xã tại huyện Lục Nam giai đoạn 2017-2019 có sự tăng trưởng ổn định về tổng thu và tổng chi, với mức tăng trưởng trung bình trên 9% mỗi năm.
  • Cơ cấu chi ngân sách xã chuyển dịch theo hướng tăng chi đầu tư phát triển, giảm tỷ trọng chi thường xuyên, phù hợp với yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội địa phương.
  • Công tác lập dự toán còn nhiều hạn chế, dẫn đến chênh lệch lớn giữa dự toán và thực hiện, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý ngân sách.
  • Công tác giám sát, kiểm tra và công khai tài chính ngân sách xã cần được tăng cường để đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả sử dụng ngân sách.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm hoàn thiện lập dự toán, nâng cao năng lực cán bộ, tăng cường kiểm soát chi, đẩy mạnh công khai tài chính và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách xã.

Next steps: Triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 1-3 năm tới, đồng thời tiếp tục nghiên cứu đánh giá hiệu quả quản lý chi ngân sách xã để điều chỉnh chính sách phù hợp.

Call to action: Các cơ quan quản lý tài chính địa phương và cán bộ cấp xã cần phối hợp chặt chẽ, chủ động áp dụng các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại huyện Lục Nam.