Tổng quan nghiên cứu

Quản lý chi ngân sách nhà nước (NSNN) là một trong những yếu tố then chốt đảm bảo sự phát triển kinh tế - xã hội bền vững của địa phương. Tại thành phố Yên Bái, với dân số khoảng 101.844 người năm 2016 và đặc điểm là thành phố miền núi loại III, công tác quản lý chi NSNN gặp nhiều thách thức do nguồn thu ngân sách địa phương chỉ đáp ứng khoảng 10% dự toán chi ngân sách địa phương (NSĐP), phần lớn còn phụ thuộc vào ngân sách trung ương. Giai đoạn 2014-2016, tổng chi ngân sách thành phố tăng từ 431.025 triệu đồng lên 475.025 triệu đồng, tương đương tốc độ tăng bình quân 4,95% mỗi năm, trong đó chi đầu tư phát triển chiếm tỷ trọng từ 16% đến 23% tổng chi ngân sách. Tuy nhiên, việc phân bổ nguồn vốn còn dàn trải, hiệu quả đầu tư thấp, chi tiêu hành chính chưa hợp lý và tình trạng thất thoát, lãng phí vẫn tồn tại.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý chi NSNN tại thành phố Yên Bái trong giai đoạn 2014-2016, xác định các yếu tố ảnh hưởng, từ đó đề xuất các giải pháp tăng cường quản lý chi NSNN giai đoạn 2018-2020 với tầm nhìn đến năm 2030. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hai khoản chi chủ yếu là chi thường xuyên và chi đầu tư phát triển trên địa bàn thành phố. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực ngân sách, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo an ninh chính trị và an sinh xã hội tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, tập trung vào ba khái niệm chính: ngân sách nhà nước, chi ngân sách nhà nước và quản lý chi ngân sách nhà nước. Ngân sách nhà nước được hiểu là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước được quyết định trong một năm nhằm thực hiện chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. Chi ngân sách nhà nước là quá trình phân phối và sử dụng quỹ ngân sách theo dự toán đã được phê duyệt, nhằm duy trì hoạt động bộ máy nhà nước và thực hiện các chức năng xã hội. Quản lý chi ngân sách nhà nước là hoạt động sử dụng các phương pháp và công cụ chuyên ngành để đảm bảo các khoản chi được thực hiện đúng chế độ, chính sách, tiết kiệm và hiệu quả.

Khung lý thuyết cũng đề cập đến các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý chi ngân sách như cơ cấu tổ chức, năng lực cán bộ, chính sách pháp luật, đặc thù phát triển kinh tế - xã hội, hệ thống kiểm tra giám sát và ứng dụng công nghệ thông tin. Ngoài ra, mô hình phân tích SWOT được sử dụng để đánh giá điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức trong công tác quản lý chi ngân sách tại thành phố Yên Bái.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp dữ liệu thứ cấp và sơ cấp. Dữ liệu thứ cấp bao gồm các báo cáo quyết toán ngân sách giai đoạn 2014-2016, các văn bản pháp luật liên quan và tài liệu nghiên cứu về quản lý ngân sách nhà nước. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát bằng phiếu điều tra với mẫu 100 cán bộ trực tiếp tham gia quản lý chi ngân sách tại thành phố Yên Bái, sử dụng thang đo Likert 5 mức độ để đánh giá các khía cạnh quản lý chi ngân sách.

Phương pháp chọn mẫu dựa trên công thức Slovin với sai số 5%, đảm bảo độ tin cậy và khả năng suy rộng. Phân tích dữ liệu sử dụng các phương pháp thống kê mô tả, so sánh và phân tích SWOT. Thời gian nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2014-2016 cho dữ liệu thứ cấp và năm 2017 cho khảo sát sơ cấp. Các chỉ tiêu đánh giá bao gồm quy mô chi ngân sách, cơ cấu chi, hiệu quả quản lý dự toán, chấp hành và quyết toán chi ngân sách.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Quy mô và tốc độ tăng chi ngân sách: Tổng chi ngân sách thành phố Yên Bái tăng từ 431.025 triệu đồng năm 2014 lên 475.025 triệu đồng năm 2016, tương đương tốc độ tăng bình quân 4,95%/năm. Tuy nhiên, tốc độ tăng không đồng đều giữa các năm, năm 2015 có sự giảm nhẹ do các giải pháp giảm chi ngân sách của tỉnh.

  2. Cơ cấu chi ngân sách: Chi đầu tư phát triển chiếm tỷ trọng từ 16% đến 23% tổng chi ngân sách, trong đó chi đầu tư xây dựng cơ bản chiếm phần lớn. Chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn nhất nhưng có xu hướng giảm nhẹ trong giai đoạn nghiên cứu. Tỷ lệ chi chuyển nguồn sang năm sau chiếm khoảng 5% tổng chi ngân sách, phản ánh một phần khó khăn trong cân đối nguồn vốn.

  3. Hiệu quả quản lý chi ngân sách: Qua khảo sát 100 cán bộ quản lý, mức độ đồng thuận về hiệu quả quản lý chi ngân sách được đánh giá ở mức khá (trung bình 3,8 trên thang 5). Tuy nhiên, vẫn tồn tại các hạn chế như việc lập dự toán chưa sát thực tế, chấp hành chi ngân sách còn chậm, công tác kiểm soát và quyết toán chưa triệt để, dẫn đến tình trạng chi sai chế độ và lãng phí.

  4. Yếu tố ảnh hưởng: Năng lực cán bộ quản lý còn hạn chế, cơ cấu tổ chức chưa tinh gọn, hệ thống pháp luật và chính sách còn thiếu đồng bộ, đặc thù kinh tế - xã hội khó khăn, nguồn thu ngân sách thấp và sự phối hợp giữa các cơ quan liên quan chưa hiệu quả là những nguyên nhân chính ảnh hưởng đến công tác quản lý chi ngân sách tại thành phố.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy mặc dù tổng chi ngân sách có xu hướng tăng, nhưng hiệu quả sử dụng nguồn lực chưa đạt yêu cầu, đặc biệt trong chi đầu tư phát triển và chi thường xuyên. So sánh với các địa phương như thành phố Hạ Long và Mộc Châu, Yên Bái còn nhiều hạn chế trong việc lập dự toán sát thực tế, phân bổ nguồn vốn hợp lý và kiểm soát chi tiêu. Biểu đồ cơ cấu chi ngân sách theo từng năm có thể minh họa rõ sự biến động tỷ trọng chi đầu tư và chi thường xuyên, giúp nhận diện các điểm nghẽn trong quản lý.

Nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ năng lực quản lý còn yếu, thiếu sự phối hợp đồng bộ giữa các cơ quan tài chính, kho bạc và các đơn vị sử dụng ngân sách. Ngoài ra, đặc thù kinh tế miền núi với nguồn thu hạn chế và nhu cầu chi lớn cũng tạo áp lực lớn lên công tác quản lý chi ngân sách. Việc áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý chi ngân sách còn hạn chế, làm giảm hiệu quả kiểm soát và minh bạch tài chính.

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các báo cáo ngành và các nghiên cứu trước đây về quản lý ngân sách địa phương, đồng thời nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nâng cao năng lực cán bộ, hoàn thiện chính sách pháp luật và tăng cường giám sát, kiểm tra để nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách nhà nước.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện quy trình lập dự toán chi ngân sách: Tăng cường đào tạo cán bộ lập dự toán, áp dụng các công cụ phân tích dự báo kinh tế - xã hội để lập dự toán sát thực tế, đảm bảo cân đối thu chi ngân sách. Thời gian thực hiện: 2018-2020. Chủ thể: Sở Tài chính, UBND thành phố.

  2. Nâng cao hiệu quả chấp hành và kiểm soát chi ngân sách: Xây dựng hệ thống kiểm soát nội bộ chặt chẽ, tăng cường phối hợp giữa Kho bạc Nhà nước và các đơn vị sử dụng ngân sách trong việc kiểm tra, thanh toán và quyết toán chi. Thời gian thực hiện: 2018-2020. Chủ thể: Kho bạc Nhà nước, các đơn vị dự toán.

  3. Củng cố tổ chức bộ máy và nâng cao năng lực cán bộ: Tinh gọn bộ máy quản lý chi ngân sách, đào tạo nâng cao trình độ chuyên môn, kỹ năng quản lý tài chính công cho cán bộ quản lý ngân sách. Thời gian thực hiện: 2018-2022. Chủ thể: UBND thành phố, Sở Nội vụ, Sở Tài chính.

  4. Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin: Triển khai hệ thống quản lý ngân sách điện tử, kết nối dữ liệu giữa các cơ quan tài chính, kho bạc và đơn vị sử dụng ngân sách để nâng cao tính minh bạch và hiệu quả quản lý. Thời gian thực hiện: 2019-2023. Chủ thể: Sở Tài chính, Trung tâm CNTT thành phố.

  5. Đẩy mạnh công khai tài chính và giám sát xã hội: Thực hiện công khai dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách trên các phương tiện truyền thông, tạo điều kiện cho nhân dân và các tổ chức giám sát việc sử dụng ngân sách. Thời gian thực hiện: 2018-2020. Chủ thể: UBND thành phố, Hội đồng nhân dân.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý tài chính công địa phương: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý chi ngân sách, giúp nâng cao năng lực lập kế hoạch, kiểm soát và đánh giá hiệu quả chi ngân sách.

  2. Nhà hoạch định chính sách: Các cơ quan hoạch định chính sách tài chính có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để điều chỉnh chính sách phân bổ ngân sách, tăng cường quản lý chi tiêu công phù hợp với đặc thù địa phương.

  3. Các đơn vị sử dụng ngân sách: Giúp các đơn vị hiểu rõ quy trình, nguyên tắc và yêu cầu trong quản lý chi ngân sách, từ đó nâng cao trách nhiệm và hiệu quả sử dụng nguồn vốn.

  4. Học viên, nghiên cứu sinh chuyên ngành quản lý kinh tế và tài chính công: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu, phân tích thực trạng và đề xuất giải pháp trong lĩnh vực quản lý ngân sách nhà nước.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý chi ngân sách nhà nước là gì?
    Quản lý chi ngân sách nhà nước là hoạt động sử dụng các phương pháp và công cụ để đảm bảo các khoản chi ngân sách được thực hiện đúng quy định, tiết kiệm và hiệu quả, phục vụ chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước.

  2. Tại sao quản lý chi ngân sách tại thành phố Yên Bái gặp nhiều khó khăn?
    Do đặc thù kinh tế miền núi với nguồn thu ngân sách hạn chế, nhu cầu chi lớn, cơ sở hạ tầng còn yếu kém, năng lực cán bộ quản lý chưa cao và hệ thống pháp luật, chính sách chưa đồng bộ.

  3. Các yếu tố ảnh hưởng chính đến quản lý chi ngân sách là gì?
    Bao gồm năng lực cán bộ, cơ cấu tổ chức, chính sách pháp luật, đặc thù phát triển kinh tế - xã hội, hệ thống kiểm tra giám sát và ứng dụng công nghệ thông tin.

  4. Giải pháp nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách?
    Hoàn thiện quy trình lập dự toán, nâng cao hiệu quả chấp hành và kiểm soát chi, củng cố tổ chức bộ máy, ứng dụng công nghệ thông tin và tăng cường công khai tài chính, giám sát xã hội.

  5. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả quản lý chi ngân sách?
    Thông qua các chỉ tiêu về quy mô chi, cơ cấu chi, tỷ lệ chi đúng dự toán, mức độ tiết kiệm, hiệu quả sử dụng vốn đầu tư và sự tuân thủ các quy định pháp luật trong quá trình chi tiêu.

Kết luận

  • Đã đánh giá thực trạng quản lý chi ngân sách nhà nước tại thành phố Yên Bái giai đoạn 2014-2016, nhận diện các tồn tại và nguyên nhân chủ yếu.
  • Xác định các yếu tố ảnh hưởng quan trọng như năng lực cán bộ, chính sách pháp luật và đặc thù kinh tế - xã hội địa phương.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm tăng cường quản lý chi ngân sách giai đoạn 2018-2020 với tầm nhìn đến năm 2030.
  • Kết quả nghiên cứu có thể làm cơ sở tham khảo cho các nhà quản lý, hoạch định chính sách và các đơn vị sử dụng ngân sách.
  • Khuyến nghị triển khai các bước tiếp theo bao gồm đào tạo cán bộ, hoàn thiện quy trình, ứng dụng công nghệ và tăng cường giám sát để nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách, góp phần phát triển bền vững thành phố Yên Bái!