Tổng quan nghiên cứu
Trong bối cảnh Việt Nam tiếp tục đẩy mạnh công cuộc đổi mới và hội nhập kinh tế quốc tế, quản lý chi ngân sách Nhà nước (NSNN) giữ vai trò then chốt trong việc đảm bảo sự phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Thành phố Thái Nguyên, một đô thị loại I trực thuộc tỉnh Thái Nguyên, với dân số khoảng 362.921 người năm 2017 và diện tích 222,93 km², là trung tâm kinh tế, chính trị, văn hóa của vùng trung du và miền núi phía Bắc. Thu ngân sách nhà nước trên địa bàn thành phố đạt khoảng 2.510 tỷ đồng năm 2017, trong khi chi ngân sách khoảng 2.003 tỷ đồng, phản ánh sự cân đối thu - chi ngân sách có những biến động nhất định.
Luận văn tập trung nghiên cứu thực trạng quản lý chi NSNN trên địa bàn thành phố Thái Nguyên giai đoạn 2017-2019, nhằm đánh giá hiệu quả công tác quản lý, xác định các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách trong giai đoạn 2020-2025. Nghiên cứu có phạm vi không gian tại thành phố Thái Nguyên, sử dụng số liệu thứ cấp từ các cơ quan quản lý ngân sách và số liệu sơ cấp thu thập năm 2020 qua khảo sát 56 cán bộ công chức liên quan đến quản lý chi NSNN.
Việc nâng cao hiệu quả quản lý chi NSNN không chỉ giúp tiết kiệm nguồn lực tài chính công mà còn góp phần ổn định vĩ mô, kiềm chế lạm phát, tăng cường niềm tin của người dân vào cơ quan nhà nước và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Đây là nội dung có ý nghĩa thực tiễn và khoa học quan trọng, góp phần hoàn thiện công tác quản lý ngân sách tại các đô thị loại I như Thái Nguyên.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý chi ngân sách Nhà nước, bao gồm:
Khái niệm ngân sách Nhà nước và chi ngân sách Nhà nước: Theo Luật Ngân sách Nhà nước số 83/2015/QH13, ngân sách Nhà nước là kế hoạch tài chính quốc gia bao gồm các khoản thu, chi được cơ quan có thẩm quyền quyết định trong một năm. Chi ngân sách Nhà nước là quá trình phân phối và sử dụng quỹ ngân sách nhằm thực hiện chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước theo các nguyên tắc luật định.
Lý thuyết quản lý chi ngân sách Nhà nước: Quản lý chi NSNN là hoạt động vận dụng các quy luật khách quan và công cụ quản lý để điều hành các khoản chi ngân sách nhằm phục vụ tốt nhất các chức năng của Nhà nước, đảm bảo tiết kiệm và hiệu quả.
Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý chi NSNN: Bao gồm điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội, cơ chế chính sách pháp luật, năng lực quản lý của cán bộ, tổ chức bộ máy quản lý và ứng dụng công nghệ thông tin.
Mô hình quản lý chi ngân sách cấp huyện: Bao gồm các nội dung chính như lập dự toán chi ngân sách, chấp hành dự toán, quyết toán chi ngân sách và thanh tra, kiểm tra giám sát chi ngân sách.
Phương pháp nghiên cứu
Nguồn dữ liệu: Sử dụng số liệu thứ cấp từ các báo cáo quyết toán thu - chi ngân sách của Phòng Tài chính - Kế hoạch thành phố Thái Nguyên giai đoạn 2017-2019; các văn bản pháp luật, tài liệu chuyên ngành; đồng thời thu thập số liệu sơ cấp qua khảo sát 56 cán bộ công chức quản lý chi NSNN tại các cơ quan, đơn vị liên quan trên địa bàn thành phố.
Phương pháp chọn mẫu: Mẫu khảo sát được chọn theo phương pháp chọn mẫu phi xác suất, tập trung vào các cán bộ chủ chốt cấp thành phố, phòng Tài chính - Kế hoạch, Kho bạc Nhà nước, Chi cục Thuế và đại diện UBND các xã, phường.
Phương pháp phân tích: Áp dụng thống kê mô tả (tần số, tỷ lệ, trung bình, độ lệch chuẩn), phân tích so sánh số liệu qua các năm để đánh giá sự biến động dự toán, quyết toán và thực hiện chi ngân sách. Sử dụng thang đo Likert 5 mức độ để đánh giá mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đến quản lý chi NSNN.
Timeline nghiên cứu: Thu thập số liệu thứ cấp giai đoạn 2017-2019; khảo sát sơ cấp tháng 9 năm 2020; phân tích và đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2020-2025.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Thực trạng dự toán và quyết toán chi ngân sách: Tổng dự toán chi NSNN trên địa bàn thành phố tăng từ khoảng 1.800 tỷ đồng năm 2017 lên khoảng 2.100 tỷ đồng năm 2019, tương ứng tốc độ tăng bình quân khoảng 5,5%/năm. Tỷ lệ hoàn thành dự toán chi ngân sách đạt trung bình 95%, cho thấy công tác lập và chấp hành dự toán tương đối sát thực tế. Tuy nhiên, chi ngân sách thực tế luôn cao hơn thu ngân sách khoảng 200-500 tỷ đồng/năm, phản ánh sự mất cân đối thu - chi.
Phân bổ chi ngân sách theo khoản mục: Chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn, khoảng 70% tổng chi ngân sách, trong đó chi cho giáo dục - đào tạo, quản lý hành chính và an ninh quốc phòng là các khoản chi chính. Chi đầu tư xây dựng cơ bản chiếm khoảng 25-30%, tập trung vào các công trình hạ tầng giao thông, thủy lợi và phát triển đô thị.
Công tác thanh tra, kiểm tra và giám sát chi ngân sách: Trong giai đoạn 2017-2019, thành phố thực hiện khoảng 15 đợt thanh tra, kiểm tra với tỷ lệ phát hiện sai phạm chiếm khoảng 8% tổng số đơn vị được kiểm tra. Các sai phạm chủ yếu liên quan đến việc chấp hành dự toán, quyết toán và sử dụng nguồn vốn đầu tư chưa đúng quy định.
Ảnh hưởng của các yếu tố đến quản lý chi NSNN: Qua khảo sát, các yếu tố như năng lực quản lý của cán bộ (điểm trung bình 4,3), cơ chế chính sách pháp luật (4,1), tổ chức bộ máy quản lý (3,9) và ứng dụng công nghệ thông tin (3,7) được đánh giá có ảnh hưởng lớn đến hiệu quả quản lý chi ngân sách. Điều kiện kinh tế - xã hội và tự nhiên cũng có tác động nhưng mức độ thấp hơn (khoảng 3,2).
Thảo luận kết quả
Kết quả cho thấy công tác quản lý chi NSNN tại thành phố Thái Nguyên đã có nhiều chuyển biến tích cực, thể hiện qua việc dự toán và quyết toán chi ngân sách được thực hiện tương đối sát với thực tế, góp phần đảm bảo các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, sự mất cân đối thu - chi ngân sách vẫn tồn tại, chủ yếu do nguồn thu ngân sách địa phương chưa đa dạng và phụ thuộc nhiều vào các doanh nghiệp lớn.
Phân bổ chi ngân sách tập trung vào chi thường xuyên, đặc biệt là các lĩnh vực giáo dục, an ninh và quản lý hành chính, phù hợp với đặc điểm đô thị loại I và vai trò trung tâm vùng của thành phố. Tuy nhiên, tỷ trọng chi đầu tư xây dựng cơ bản còn hạn chế, ảnh hưởng đến phát triển hạ tầng kinh tế - xã hội.
Công tác thanh tra, kiểm tra đã góp phần phát hiện và xử lý các sai phạm, tuy nhiên tần suất và phạm vi kiểm tra cần được tăng cường để nâng cao tính minh bạch và hiệu quả sử dụng ngân sách. Việc ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý chi ngân sách còn hạn chế, chưa phát huy hết tiềm năng trong việc nâng cao hiệu quả quản lý.
So sánh với các địa phương khác như thành phố Hạ Long, Mộc Châu và Bình Xuyên, Thái Nguyên cần học hỏi kinh nghiệm trong việc lập dự toán sát thực tế, tăng cường kiểm tra giám sát và thực hiện tiết kiệm chi ngân sách, đồng thời nâng cao năng lực cán bộ quản lý.
Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng dự toán và quyết toán chi ngân sách, bảng phân bổ chi theo khoản mục và biểu đồ đánh giá mức độ ảnh hưởng các yếu tố đến quản lý chi NSNN, giúp minh họa rõ nét các kết quả nghiên cứu.
Đề xuất và khuyến nghị
Nâng cao chất lượng lập dự toán chi ngân sách: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng cán bộ chuyên trách về kỹ thuật lập dự toán, áp dụng các phương pháp dự báo khoa học, đảm bảo dự toán sát với thực tế và phù hợp với khả năng nguồn thu. Thời gian thực hiện: 2021-2023; Chủ thể: Phòng Tài chính - Kế hoạch thành phố phối hợp với Sở Tài chính.
Tăng cường công tác chấp hành chi ngân sách hiệu quả, tiết kiệm: Xây dựng và thực hiện các quy chế chi tiêu nội bộ nghiêm ngặt, khuyến khích các đơn vị sử dụng ngân sách thực hiện tiết kiệm chi thường xuyên và đầu tư. Thời gian: 2021-2025; Chủ thể: UBND thành phố và các đơn vị sử dụng ngân sách.
Hoàn thiện công tác quyết toán chi ngân sách: Rà soát, hoàn thiện quy trình quyết toán, tăng cường kiểm tra, thẩm định quyết toán nhằm phát hiện kịp thời các sai phạm, đảm bảo tính chính xác và minh bạch. Thời gian: 2021-2024; Chủ thể: Phòng Tài chính - Kế hoạch, Kho bạc Nhà nước.
Tăng cường thanh tra, kiểm tra và giám sát chi ngân sách: Mở rộng phạm vi và tần suất thanh tra, kiểm tra, đặc biệt tập trung vào các khoản chi đầu tư xây dựng cơ bản và chi thường xuyên có nguy cơ lãng phí cao. Thời gian: liên tục từ 2021; Chủ thể: Thanh tra thành phố, Sở Tài chính.
Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý chi ngân sách: Đầu tư hệ thống phần mềm quản lý ngân sách hiện đại, đào tạo cán bộ sử dụng công nghệ thông tin để nâng cao hiệu quả quản lý, giảm thiểu sai sót và tăng tính minh bạch. Thời gian: 2021-2023; Chủ thể: UBND thành phố phối hợp với Sở Thông tin và Truyền thông.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Lãnh đạo và cán bộ quản lý ngân sách địa phương: Giúp hiểu rõ thực trạng, các yếu tố ảnh hưởng và giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý chi NSNN, từ đó áp dụng vào công tác quản lý tại địa phương.
Nhà nghiên cứu và giảng viên chuyên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý chi ngân sách cấp huyện, làm tài liệu tham khảo cho nghiên cứu và giảng dạy.
Sinh viên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Học tập các phương pháp nghiên cứu, phân tích số liệu và xây dựng giải pháp quản lý ngân sách trong thực tiễn.
Các cơ quan thanh tra, kiểm toán và kiểm soát tài chính: Tham khảo để nâng cao hiệu quả công tác kiểm tra, giám sát chi ngân sách, phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm.
Câu hỏi thường gặp
Quản lý chi ngân sách Nhà nước là gì?
Quản lý chi ngân sách Nhà nước là quá trình Nhà nước sử dụng các công cụ, quy trình để lập dự toán, chấp hành, quyết toán và giám sát các khoản chi ngân sách nhằm đảm bảo sử dụng hiệu quả nguồn lực tài chính công.Tại sao quản lý chi ngân sách lại quan trọng đối với địa phương?
Quản lý chi ngân sách hiệu quả giúp địa phương cân đối thu - chi, đảm bảo nguồn lực cho phát triển kinh tế - xã hội, kiềm chế lạm phát, nâng cao niềm tin của người dân và hạn chế thất thoát, lãng phí.Các yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý chi ngân sách?
Bao gồm điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội, cơ chế chính sách pháp luật, năng lực quản lý cán bộ, tổ chức bộ máy và ứng dụng công nghệ thông tin.Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách tại thành phố Thái Nguyên?
Cần nâng cao chất lượng lập dự toán, tăng cường chấp hành chi tiết kiệm, hoàn thiện quyết toán, đẩy mạnh thanh tra kiểm tra và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý.Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn này?
Luận văn sử dụng phương pháp thu thập số liệu thứ cấp và sơ cấp, phân tích thống kê mô tả, so sánh số liệu qua các năm và khảo sát đánh giá mức độ ảnh hưởng của các yếu tố bằng thang đo Likert.
Kết luận
- Quản lý chi ngân sách Nhà nước trên địa bàn thành phố Thái Nguyên giai đoạn 2017-2019 đã đạt được nhiều kết quả tích cực, tuy nhiên vẫn còn tồn tại một số hạn chế về cân đối thu - chi và hiệu quả sử dụng ngân sách.
- Các yếu tố như năng lực cán bộ, cơ chế chính sách, tổ chức bộ máy và công nghệ thông tin có ảnh hưởng lớn đến hiệu quả quản lý chi ngân sách.
- Công tác lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và thanh tra, kiểm tra chi ngân sách cần được hoàn thiện và tăng cường để nâng cao hiệu quả quản lý.
- Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao chất lượng quản lý chi ngân sách trong giai đoạn 2020-2025, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương.
- Khuyến nghị các cơ quan quản lý, nhà nghiên cứu và cán bộ liên quan tham khảo và áp dụng kết quả nghiên cứu để nâng cao hiệu quả công tác quản lý ngân sách Nhà nước.
Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, cập nhật số liệu để điều chỉnh chính sách phù hợp với thực tiễn phát triển của thành phố Thái Nguyên.