Tổng quan nghiên cứu

Ngân sách nhà nước đóng vai trò thiết yếu trong việc điều chỉnh vĩ mô nền kinh tế - xã hội, đảm bảo an ninh quốc phòng và phát triển các hoạt động công cộng. Tại Việt Nam, ngân sách cấp huyện là bộ phận cấu thành quan trọng của ngân sách nhà nước, thực hiện chức năng quản lý kinh tế - xã hội ở cấp địa phương. Huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn, là huyện miền núi vùng cao, thuộc diện huyện nghèo theo Nghị quyết 30a/2008/NQ-CP, với nguồn thu ngân sách hạn chế trong khi nhu cầu chi tiêu phát triển kinh tế xã hội rất lớn. Tổng chi ngân sách thường xuyên của huyện qua các năm 2016, 2017 và 2018 lần lượt là 213.000 triệu đồng, 227.000 triệu đồng và 277.000 triệu đồng, cho thấy xu hướng tăng chi nhưng vẫn còn nhiều tồn tại như chi vượt dự toán, chi dàn trải và hiệu quả sử dụng chưa cao.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích thực trạng quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước tại huyện Pác Nặm giai đoạn 2017-2019, xác định các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào công tác lập dự toán, chấp hành dự toán, kế toán, quyết toán và thanh tra, kiểm tra chi thường xuyên ngân sách nhà nước tại huyện trong giai đoạn này. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ chính quyền địa phương sử dụng ngân sách tiết kiệm, hiệu quả, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý chi ngân sách nhà nước, tập trung vào:

  • Khái niệm chi thường xuyên ngân sách nhà nước cấp huyện: Là các khoản chi nhằm đảm bảo hoạt động thường xuyên của bộ máy nhà nước, tổ chức chính trị, chính trị - xã hội và thực hiện các nhiệm vụ phát triển kinh tế, xã hội, quốc phòng, an ninh tại địa phương.

  • Nguyên tắc quản lý chi thường xuyên: Bao gồm quản lý theo dự toán, thực hiện tiết kiệm và hiệu quả, chi trực tiếp qua Kho bạc Nhà nước, đảm bảo tính minh bạch và tuân thủ pháp luật.

  • Quy trình quản lý chi thường xuyên: Từ lập dự toán, phân bổ ngân sách, chấp hành dự toán, kế toán, quyết toán đến thanh tra, kiểm tra, kiểm soát chi tiêu.

  • Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý chi thường xuyên: Điều kiện tự nhiên - kinh tế xã hội, cơ chế chính sách, nguồn lực tài chính công, năng lực quản lý và trình độ chuyên môn cán bộ, tổ chức bộ máy quản lý, ứng dụng công nghệ thông tin.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Sử dụng số liệu thứ cấp từ các báo cáo quyết toán ngân sách huyện Pác Nặm giai đoạn 2017-2019, các văn bản pháp luật, tài liệu chuyên ngành và số liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát trực tiếp, phỏng vấn cán bộ quản lý và kế toán tại 10 xã thuộc huyện.

  • Cỡ mẫu và đối tượng: 13 cán bộ quản lý ngân sách cấp huyện và 60 cán bộ kế toán tại các xã, trong đó thu hồi được 68 phiếu hợp lệ.

  • Phương pháp thu thập thông tin: Kết hợp phỏng vấn trực tiếp và gửi bảng hỏi, sử dụng thang đo Likert 5 điểm để đánh giá các nội dung quản lý chi thường xuyên.

  • Phương pháp phân tích: Phân tổ thống kê, thống kê mô tả, so sánh số liệu qua các năm, phân tích định tính và định lượng nhằm đánh giá thực trạng, xác định các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập số liệu sơ cấp từ tháng 3 đến tháng 5 năm 2020, phân tích số liệu giai đoạn 2017-2019, đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2020-2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng lập dự toán chi thường xuyên: Tỷ lệ tăng dự toán chi thường xuyên ngân sách nhà nước của huyện Pác Nặm giai đoạn 2017-2019 có xu hướng tăng, với tổng chi từ 213.000 triệu đồng năm 2016 lên 277.000 triệu đồng năm 2018, tương đương mức tăng khoảng 30%. Tuy nhiên, khảo sát cho thấy công tác lập dự toán còn thiếu chính xác, chưa phản ánh đầy đủ nhu cầu thực tế, dẫn đến chi vượt dự toán ở một số khoản.

  2. Chấp hành dự toán chi ngân sách: Tỷ lệ hoàn thành dự toán chi ngân sách thường xuyên đạt khoảng 85-90% qua các năm, cho thấy việc thực hiện chi có phần chậm trễ và chưa đồng đều giữa các đơn vị. Một số đơn vị chưa giải ngân hết kinh phí được giao, trong khi một số khác lại vượt dự toán, gây khó khăn trong cân đối ngân sách.

  3. Công tác kế toán và quyết toán: Tỷ lệ đơn vị lập báo cáo quyết toán đúng yêu cầu đạt trên 90%, tuy nhiên vẫn còn khoảng 10% đơn vị nộp báo cáo không đúng thời gian quy định hoặc không đúng mục lục ngân sách. Việc này ảnh hưởng đến tính chính xác và kịp thời của công tác quản lý ngân sách.

  4. Thanh tra, kiểm tra chi thường xuyên: Số đợt thanh tra, kiểm tra chi thường xuyên ngân sách nhà nước tăng trung bình 15% mỗi năm, góp phần phát hiện và xử lý các sai phạm, nâng cao hiệu quả quản lý. Tuy nhiên, công tác kiểm tra vẫn còn hạn chế về quy mô và tần suất, chưa bao phủ hết các đơn vị sử dụng ngân sách.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tồn tại trong quản lý chi thường xuyên tại huyện Pác Nặm bao gồm năng lực quản lý và trình độ chuyên môn của cán bộ còn hạn chế, quy trình quản lý chưa đồng bộ và thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan liên quan. So với các huyện như Ba Vì (Hà Nội) và Sơn Dương (Tuyên Quang), nơi đã áp dụng cơ chế khoán chi và tăng cường kiểm tra, giám sát, huyện Pác Nặm còn nhiều điểm cần cải thiện để nâng cao hiệu quả chi tiêu.

Việc chi vượt dự toán và chậm giải ngân làm giảm hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính, gây lãng phí và ảnh hưởng đến các chương trình phát triển kinh tế - xã hội. Các biểu đồ so sánh tỷ lệ hoàn thành dự toán qua các năm và cơ cấu chi thường xuyên theo lĩnh vực sẽ minh họa rõ nét hơn về sự phân bổ và sử dụng ngân sách hiện tại.

Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý chi thường xuyên còn hạn chế, dẫn đến việc cập nhật, tổng hợp số liệu chưa kịp thời và chính xác. Việc tăng cường đào tạo cán bộ, cải tiến quy trình và áp dụng phần mềm quản lý ngân sách sẽ giúp khắc phục những hạn chế này.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện công tác lập dự toán chi thường xuyên: Áp dụng phương pháp dự toán khoa học, bám sát kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội và các định mức chi tiêu hiện hành. Thời gian thực hiện: 2021-2023. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện phối hợp với các đơn vị sử dụng ngân sách.

  2. Tăng cường chấp hành dự toán và tổ chức thực hiện chi: Đảm bảo phân bổ kinh phí kịp thời, đúng mục đích, tránh chi vượt dự toán và giải ngân chậm. Thực hiện kiểm soát chặt chẽ qua Kho bạc Nhà nước. Thời gian: 2021-2025. Chủ thể: UBND huyện, Kho bạc Nhà nước, các đơn vị sử dụng ngân sách.

  3. Nâng cao chất lượng công tác kế toán và quyết toán: Đào tạo nâng cao trình độ chuyên môn cho cán bộ kế toán, áp dụng phần mềm quản lý tài chính hiện đại, đảm bảo báo cáo quyết toán đúng thời gian và đúng mục lục ngân sách. Thời gian: 2021-2024. Chủ thể: Phòng Tài chính - Kế hoạch, các đơn vị dự toán.

  4. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra và giám sát: Mở rộng quy mô và tần suất thanh tra, kiểm tra chi thường xuyên, xử lý nghiêm các vi phạm, nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật về ngân sách. Thời gian: liên tục từ 2021. Chủ thể: Thanh tra huyện, cơ quan tài chính, Kho bạc Nhà nước.

  5. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý chi thường xuyên: Triển khai hệ thống phần mềm quản lý ngân sách điện tử, đồng bộ dữ liệu giữa các cơ quan, nâng cao tính minh bạch và hiệu quả quản lý. Thời gian: 2022-2025. Chủ thể: UBND huyện, Phòng Tài chính - Kế hoạch.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách cấp huyện: Giúp hiểu rõ quy trình, nguyên tắc và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý chi thường xuyên, từ đó nâng cao hiệu quả công tác quản lý tài chính công.

  2. Cán bộ kế toán và tài chính các đơn vị sử dụng ngân sách: Cung cấp kiến thức về lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và kiểm tra chi ngân sách, hỗ trợ thực hiện đúng quy định và nâng cao chất lượng báo cáo.

  3. Các nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý tài chính cấp tỉnh, trung ương: Là tài liệu tham khảo để xây dựng chính sách, quy định và hướng dẫn quản lý ngân sách địa phương phù hợp với thực tiễn.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước cấp huyện, phục vụ nghiên cứu và học tập chuyên sâu.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chi thường xuyên ngân sách nhà nước cấp huyện là gì?
    Chi thường xuyên ngân sách nhà nước cấp huyện là các khoản chi nhằm đảm bảo hoạt động thường xuyên của bộ máy nhà nước, các tổ chức chính trị - xã hội và thực hiện các nhiệm vụ phát triển kinh tế, xã hội, quốc phòng, an ninh tại địa phương.

  2. Tại sao quản lý chi thường xuyên ngân sách lại quan trọng?
    Quản lý chi thường xuyên giúp đảm bảo sử dụng nguồn lực tài chính công hiệu quả, tiết kiệm, tránh lãng phí, góp phần duy trì hoạt động bộ máy nhà nước và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

  3. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến quản lý chi thường xuyên ngân sách?
    Bao gồm điều kiện tự nhiên - kinh tế xã hội, cơ chế chính sách, nguồn lực tài chính công, năng lực quản lý và trình độ chuyên môn cán bộ, tổ chức bộ máy quản lý và ứng dụng công nghệ thông tin.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý chi thường xuyên ngân sách?
    Cần hoàn thiện quy trình lập dự toán, chấp hành dự toán, kế toán, quyết toán, tăng cường thanh tra, kiểm tra, đào tạo cán bộ và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý.

  5. Công nghệ thông tin hỗ trợ quản lý chi ngân sách như thế nào?
    Giúp xử lý dữ liệu nhanh chóng, chính xác, kịp thời, nâng cao tính minh bạch, giảm sai sót và tạo cơ sở cho việc ra quyết định quản lý hiệu quả hơn.

Kết luận

  • Quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước tại huyện Pác Nặm giai đoạn 2017-2019 còn nhiều tồn tại như chi vượt dự toán, chi dàn trải và hiệu quả sử dụng chưa cao.
  • Các yếu tố ảnh hưởng chính bao gồm năng lực cán bộ, quy trình quản lý, nguồn lực tài chính và ứng dụng công nghệ thông tin.
  • Đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác lập dự toán, chấp hành dự toán, kế toán, quyết toán, tăng cường thanh tra, kiểm tra và ứng dụng công nghệ thông tin.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, hỗ trợ chính quyền địa phương nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững.
  • Khuyến nghị triển khai các giải pháp trong giai đoạn 2020-2025, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, đánh giá để điều chỉnh phù hợp với thực tiễn.

Hãy áp dụng những kiến thức và giải pháp trong luận văn để nâng cao hiệu quả quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước tại địa phương bạn!