Tổng quan nghiên cứu

Ngân sách nhà nước (NSNN) đóng vai trò huyết mạch trong nền kinh tế, là công cụ quan trọng để Nhà nước thực hiện các chức năng quản lý, điều tiết vĩ mô và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. Chi ngân sách nhà nước là bộ phận cấu thành quan trọng, không chỉ duy trì hoạt động bộ máy nhà nước mà còn đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng, góp phần tăng trưởng kinh tế bền vững. Tại huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn, công tác quản lý chi NSNN có vai trò thiết yếu trong việc thực hiện các nhiệm vụ kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh địa phương. Tuy nhiên, trong giai đoạn 2017-2019, công tác này còn tồn tại nhiều hạn chế như phân bổ vốn đầu tư dàn trải, chi thường xuyên vượt dự toán, chưa thực hiện nghiêm các quy định về tiết kiệm chống lãng phí, năng lực cán bộ còn hạn chế, phối hợp giữa các cơ quan chưa đồng bộ.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm hệ thống hóa lý luận về quản lý chi NSNN cấp huyện, đánh giá thực trạng quản lý chi NSNN tại huyện Ba Bể trong giai đoạn 2017-2019, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp tăng cường quản lý chi NSNN giai đoạn 2021-2025. Phạm vi nghiên cứu tập trung tại huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn, với dữ liệu thu thập từ các báo cáo ngân sách, phỏng vấn cán bộ quản lý và các đơn vị sử dụng ngân sách. Nghiên cứu có ý nghĩa khoa học trong việc hoàn thiện lý luận quản lý chi NSNN cấp huyện và thực tiễn nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, góp phần phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, tập trung vào:

  • Lý thuyết ngân sách nhà nước: Theo Luật NSNN năm 2015, ngân sách nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định nhằm thực hiện chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. Hệ thống ngân sách gồm ngân sách trung ương và ngân sách địa phương, trong đó ngân sách cấp huyện có vai trò quan trọng trong quản lý kinh tế - xã hội địa phương.

  • Lý thuyết quản lý chi ngân sách nhà nước: Quản lý chi ngân sách là quá trình tổ chức, giám sát việc phân phối và sử dụng quỹ tiền tệ tập trung nhằm đảm bảo chi tiêu tiết kiệm, hiệu quả, đúng mục đích theo quy định pháp luật. Nguyên tắc quản lý chi bao gồm đầy đủ, thống nhất, cân đối, công khai và rõ ràng.

  • Khái niệm và vai trò chi ngân sách nhà nước: Chi ngân sách phục vụ duy trì bộ máy nhà nước, cung cấp dịch vụ công, thực hiện chính sách tài khóa, điều tiết kinh tế vĩ mô, thúc đẩy phát triển kinh tế và đảm bảo an sinh xã hội.

  • Mô hình phân cấp quản lý ngân sách nhà nước: Phân cấp quản lý ngân sách giúp tăng quyền chủ động của các cấp chính quyền, gắn trách nhiệm với hiệu quả quản lý, đồng thời phân định rõ nguồn thu, nhiệm vụ chi giữa các cấp.

Các khái niệm chính bao gồm: dự toán chi ngân sách, chấp hành chi ngân sách, quyết toán chi ngân sách, kiểm tra, thanh tra ngân sách, và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý chi ngân sách như điều kiện kinh tế - xã hội, chính sách, năng lực cán bộ, tổ chức bộ máy và công nghệ quản lý.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp thu thập số liệu thứ cấp và sơ cấp. Số liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo ngân sách, tài liệu pháp luật, các nghiên cứu liên quan và dữ liệu thống kê của huyện Ba Bể giai đoạn 2017-2019. Số liệu sơ cấp được thu thập qua điều tra phỏng vấn 68 cán bộ quản lý ngân sách và các đơn vị sử dụng ngân sách tại huyện Ba Bể, với mẫu điều tra toàn bộ.

Phương pháp phân tích bao gồm:

  • Phân tích mô tả thống kê: Mô tả biến động và xu hướng phát triển các chỉ tiêu kinh tế - xã hội, chi ngân sách.

  • Phân tích so sánh thống kê: So sánh dự toán và thực hiện chi ngân sách qua các năm, so sánh các chỉ tiêu quản lý chi ngân sách giữa các đơn vị và thời kỳ.

  • Phân tổ thống kê: Phân nhóm các đơn vị theo mức chi ngân sách để đánh giá hiệu quả quản lý.

Timeline nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2017-2019 cho đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2021-2025. Các chỉ tiêu nghiên cứu chính gồm tốc độ tăng trưởng GDP, giá trị sản xuất các ngành, dự toán chi ngân sách, tỷ lệ hoàn thành dự toán, mức độ lập báo cáo quyết toán, và công tác kiểm tra ngân sách.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng kinh tế và nguồn lực ngân sách: Giai đoạn 2017-2019, giá trị sản xuất của huyện Ba Bể tăng bình quân 16,81%/năm, trong đó công nghiệp xây dựng tăng 23,75%/năm, thương mại dịch vụ tăng 19,29%/năm, nông lâm thủy sản tăng 4,84%/năm. GDP bình quân đầu người năm 2019 đạt 18,55 triệu đồng/người. Tổng số lao động chiếm gần 60% dân số, với hơn 90% sống ở nông thôn.

  2. Thực trạng lập dự toán chi ngân sách: Công tác lập dự toán được thực hiện theo quy trình chặt chẽ, phối hợp giữa phòng Tài chính - Kế hoạch, UBND huyện và các đơn vị dự toán. Tuy nhiên, dự toán chi thường xuyên có xu hướng vượt kế hoạch, chi đầu tư phát triển phân bổ còn dàn trải, chưa tập trung vào các dự án trọng điểm.

  3. Chấp hành dự toán chi ngân sách: Tỷ lệ hoàn thành dự toán chi ngân sách giai đoạn 2017-2019 đạt khoảng 95-98%, tuy nhiên chi thường xuyên thường vượt dự toán, gây áp lực lên cân đối ngân sách. Việc kiểm soát chi chưa đồng bộ giữa các cơ quan, dẫn đến một số khoản chi không đúng thẩm quyền hoặc sai quy định.

  4. Công tác quyết toán và kiểm tra ngân sách: Tỷ lệ đơn vị lập báo cáo quyết toán đúng yêu cầu đạt trên 85%, nhưng vẫn còn một số đơn vị nộp báo cáo chậm hoặc không đúng mục lục ngân sách. Công tác thanh tra, kiểm tra ngân sách được thực hiện thường xuyên nhưng chưa đủ mạnh để phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trong quản lý chi ngân sách huyện Ba Bể bao gồm năng lực chuyên môn của cán bộ quản lý còn hạn chế, tổ chức bộ máy chưa tối ưu, công nghệ quản lý chưa được ứng dụng rộng rãi, và sự phối hợp giữa các cơ quan chưa hiệu quả. So với các huyện khác trong tỉnh Bắc Kạn và một số địa phương như huyện Bạch Thông, Thanh Sơn, Ba Bể còn nhiều điểm cần cải thiện trong việc phân cấp quản lý, ủy nhiệm thu, và công khai tài chính ngân sách.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng giá trị sản xuất theo ngành, bảng so sánh dự toán và thực hiện chi ngân sách qua các năm, biểu đồ tỷ lệ lập báo cáo quyết toán đúng hạn và đúng mục lục, cũng như bảng đánh giá mức độ kiểm tra, thanh tra ngân sách. Những kết quả này cho thấy quản lý chi ngân sách tại Ba Bể đã có những đóng góp tích cực cho phát triển kinh tế - xã hội nhưng cần được nâng cao hơn nữa để đảm bảo hiệu quả và minh bạch.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện công tác lập kế hoạch và dự toán ngân sách: Tăng cường phối hợp giữa các phòng ban, đơn vị dự toán để xây dựng dự toán sát thực tế, ưu tiên phân bổ vốn đầu tư cho các dự án trọng điểm, hạn chế dàn trải. Thực hiện đánh giá định kỳ dự toán để điều chỉnh kịp thời. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, phòng Tài chính - Kế hoạch. Thời gian: 2021-2025.

  2. Tăng cường quản lý chấp hành chi ngân sách: Xây dựng quy chế phối hợp chặt chẽ giữa cơ quan tài chính, Kho bạc Nhà nước và các đơn vị sử dụng ngân sách nhằm kiểm soát chặt chẽ các khoản chi, đặc biệt chi thường xuyên. Đẩy mạnh công tác kiểm soát chi vượt dự toán và chi sai thẩm quyền. Chủ thể: UBND huyện, Kho bạc Nhà nước. Thời gian: 2021-2023.

  3. Hoàn thiện công tác kế toán, quyết toán ngân sách: Nâng cao chất lượng lập báo cáo quyết toán, đảm bảo đúng thời gian và mục lục ngân sách. Tổ chức tập huấn, bồi dưỡng cán bộ kế toán, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý tài chính công. Chủ thể: Phòng Tài chính - Kế hoạch, các đơn vị dự toán. Thời gian: 2021-2024.

  4. Đổi mới công tác kiểm tra, thanh tra và giám sát tài chính: Tăng cường kiểm tra, thanh tra định kỳ và đột xuất các đơn vị sử dụng ngân sách, xử lý nghiêm các vi phạm. Phát huy vai trò giám sát của HĐND và nhân dân trong quản lý ngân sách. Chủ thể: Thanh tra huyện, HĐND huyện. Thời gian: 2021-2025.

  5. Chú trọng đào tạo, bồi dưỡng cán bộ quản lý ngân sách: Tổ chức các khóa đào tạo nâng cao năng lực chuyên môn, kỹ năng quản lý tài chính công cho cán bộ quản lý ngân sách tại huyện và xã. Chủ thể: UBND huyện, Sở Tài chính. Thời gian: 2021-2023.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách địa phương: Giúp nâng cao hiểu biết về quy trình, nguyên tắc và thực trạng quản lý chi ngân sách, từ đó cải thiện hiệu quả công tác quản lý tài chính công.

  2. Nhà nghiên cứu và giảng viên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý chi ngân sách cấp huyện, làm tài liệu tham khảo cho nghiên cứu và giảng dạy.

  3. Các cơ quan quản lý nhà nước cấp tỉnh, huyện: Hỗ trợ xây dựng chính sách, quy định và giải pháp quản lý ngân sách phù hợp với điều kiện thực tế địa phương.

  4. Sinh viên chuyên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Là tài liệu học tập, nghiên cứu về quản lý ngân sách nhà nước, giúp hiểu rõ các khía cạnh thực tiễn và lý luận.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý chi ngân sách nhà nước là gì?
    Quản lý chi ngân sách nhà nước là quá trình tổ chức, giám sát việc phân phối và sử dụng quỹ tiền tệ tập trung của Nhà nước nhằm đảm bảo chi tiêu tiết kiệm, hiệu quả và đúng mục đích theo quy định pháp luật.

  2. Tại sao quản lý chi ngân sách cấp huyện lại quan trọng?
    Ngân sách cấp huyện là nguồn lực chủ yếu để chính quyền địa phương thực hiện các chức năng quản lý kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh. Quản lý hiệu quả giúp phát huy nguồn lực, thúc đẩy phát triển địa phương.

  3. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến quản lý chi ngân sách tại huyện Ba Bể?
    Bao gồm điều kiện kinh tế - xã hội, chính sách và thể chế kinh tế, năng lực cán bộ quản lý, tổ chức bộ máy, công nghệ quản lý và sự phối hợp giữa các cơ quan liên quan.

  4. Các bước chính trong quy trình quản lý chi ngân sách?
    Bao gồm lập dự toán chi ngân sách, chấp hành dự toán, quyết toán chi ngân sách và công tác kiểm tra, thanh tra, giám sát quá trình sử dụng ngân sách.

  5. Giải pháp nào giúp nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách tại Ba Bể?
    Hoàn thiện lập dự toán, tăng cường kiểm soát chi, nâng cao chất lượng quyết toán, đổi mới công tác kiểm tra, thanh tra và đào tạo cán bộ quản lý ngân sách.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa lý luận và thực tiễn về quản lý chi ngân sách nhà nước cấp huyện, tập trung nghiên cứu tại huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn giai đoạn 2017-2019.
  • Đã đánh giá thực trạng quản lý chi ngân sách, chỉ ra những kết quả tích cực và hạn chế như chi vượt dự toán, phân bổ vốn đầu tư chưa hiệu quả, năng lực cán bộ còn yếu.
  • Phân tích các yếu tố khách quan và chủ quan ảnh hưởng đến quản lý chi ngân sách, từ đó đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm tăng cường hiệu quả quản lý trong giai đoạn 2021-2025.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa khoa học và thực tiễn, là tài liệu tham khảo cho các cơ quan quản lý, nhà nghiên cứu và cán bộ quản lý ngân sách địa phương.
  • Đề nghị các cơ quan chức năng huyện Ba Bể triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, đánh giá định kỳ để nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách nhà nước.

Hành động tiếp theo: Các đơn vị liên quan cần phối hợp xây dựng kế hoạch triển khai giải pháp, tổ chức đào tạo cán bộ và áp dụng công nghệ quản lý hiện đại nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách địa phương.