Tổng quan nghiên cứu

Quản lý ngân sách nhà nước (NSNN) là một trong những công cụ quan trọng để điều chỉnh vĩ mô nền kinh tế, đảm bảo sự phát triển bền vững và ổn định xã hội. Tại huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai, với vị trí địa lý đặc thù và điều kiện kinh tế - xã hội đa dạng, công tác quản lý ngân sách nhà nước đóng vai trò then chốt trong việc thúc đẩy phát triển kinh tế, đảm bảo an ninh quốc phòng và nâng cao đời sống nhân dân. Giai đoạn 2017-2019, huyện Bắc Hà đạt tốc độ tăng trưởng kinh tế 12,86% năm 2019, vượt 7,16% so với kế hoạch, thu ngân sách đạt gần 147 tỷ đồng, vượt 16,28% kế hoạch năm, đồng thời tỷ lệ hộ nghèo giảm từ 28,25% xuống còn 18,82%. Tuy nhiên, công tác quản lý ngân sách vẫn còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng quản lý ngân sách nhà nước tại huyện Bắc Hà, đánh giá các nhân tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách trong giai đoạn tiếp theo. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các hoạt động quản lý ngân sách cấp huyện trên địa bàn Bắc Hà trong giai đoạn 2017-2019, với số liệu thu thập từ các cơ quan chức năng và khảo sát thực tế vào đầu năm 2020. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho lãnh đạo địa phương và các nhà quản lý tài chính trong việc hoàn thiện công tác quản lý ngân sách, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, bao gồm:

  • Lý thuyết ngân sách nhà nước: Xem ngân sách là hệ thống các quan hệ kinh tế dưới hình thái giá trị, phản ánh quá trình tạo lập, phân phối và sử dụng quỹ tiền tệ tập trung của Nhà nước nhằm thực hiện các chức năng kinh tế - xã hội. Ngân sách nhà nước gồm ngân sách trung ương và ngân sách địa phương, trong đó ngân sách cấp huyện là công cụ quan trọng để thực hiện các nhiệm vụ quản lý kinh tế - xã hội tại địa phương.

  • Mô hình quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện: Bao gồm các khâu lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và kiểm tra, thanh tra ngân sách. Mô hình nhấn mạnh nguyên tắc thống nhất, công khai minh bạch, cân đối và hiệu quả trong quản lý ngân sách.

  • Các khái niệm chính: Ngân sách nhà nước, quản lý ngân sách nhà nước, dự toán ngân sách, chấp hành ngân sách, quyết toán ngân sách, nguyên tắc quản lý ngân sách (thống nhất, minh bạch, cân đối, hiệu quả, trách nhiệm).

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Sử dụng số liệu thứ cấp từ các cơ quan chức năng như Phòng Tài chính huyện Bắc Hà, Cục Thống kê tỉnh Lào Cai, Kho bạc Nhà nước, Chi cục Thuế và các tài liệu nghiên cứu liên quan. Số liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát bằng phiếu điều tra với 132 cán bộ quản lý ngân sách tại huyện Bắc Hà, bao gồm UBND, HĐND, Phòng Tài chính - Kế hoạch, Chi cục Thuế và Kho bạc Nhà nước.

  • Phương pháp phân tích: Áp dụng phương pháp thống kê mô tả để tổng hợp số liệu, phân tích so sánh giữa các năm và các chỉ tiêu thu chi ngân sách. Phương pháp phân tích tổng hợp được sử dụng để đánh giá các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp. Các chỉ tiêu nghiên cứu bao gồm tỷ lệ hoàn thành dự toán thu, chi ngân sách, chênh lệch dự toán, tỷ lệ thu đúng, thu đủ và chi đúng quy định.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập số liệu giai đoạn 2017-2019, khảo sát thực tế tháng 2-3/2020, xử lý và phân tích số liệu trong quý II năm 2020.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng thu ngân sách: Thu ngân sách trên địa bàn huyện Bắc Hà giai đoạn 2017-2019 có xu hướng tăng trưởng ổn định, năm 2019 đạt gần 147 tỷ đồng, vượt 16,28% kế hoạch. Tỷ lệ thu từ sản xuất kinh doanh trong nước chiếm tỷ trọng lớn, góp phần quan trọng vào nguồn thu chung.

  2. Thực trạng chi ngân sách: Chi ngân sách chủ yếu tập trung vào các lĩnh vực đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng, giáo dục, y tế và quốc phòng an ninh. Tỷ lệ chi thường xuyên chiếm khoảng 70% tổng chi ngân sách, đảm bảo hoạt động ổn định của các cơ quan, đơn vị.

  3. Hiệu quả quản lý ngân sách: Tỷ lệ hoàn thành dự toán thu ngân sách đạt trung bình 110% trong giai đoạn nghiên cứu, trong khi tỷ lệ chi ngân sách thực hiện đạt khoảng 95% so với dự toán. Tỷ lệ thu đúng, thu đủ đạt trên 90%, chi đúng quy định đạt khoảng 85%, cho thấy công tác quản lý thu chi còn một số hạn chế.

  4. Nhân tố ảnh hưởng: Các nhân tố chủ quan như trình độ cán bộ quản lý, nhận thức về tầm quan trọng của quản lý ngân sách, hệ thống thông tin và công nghệ quản lý có ảnh hưởng mạnh mẽ đến hiệu quả quản lý ngân sách. Nhân tố khách quan như điều kiện kinh tế, xã hội và khung pháp lý cũng tác động đáng kể.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy công tác quản lý ngân sách tại huyện Bắc Hà đã đạt được những thành tựu nhất định, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội và giảm nghèo. Tuy nhiên, tỷ lệ chi đúng quy định còn thấp hơn so với tỷ lệ thu đúng, cho thấy công tác kiểm soát chi ngân sách chưa thực sự chặt chẽ. Nguyên nhân chủ yếu do hạn chế về năng lực cán bộ, thiếu đồng bộ trong hệ thống thông tin quản lý và một số quy trình chưa được thực hiện nghiêm túc.

So sánh với các nghiên cứu tại các địa phương tương tự như huyện Bắc Sơn (Lạng Sơn) và thành phố Lào Cai, Bắc Hà cần tăng cường phối hợp giữa các cơ quan thuế, kho bạc và phòng tài chính để nâng cao hiệu quả quản lý thu chi. Việc áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách cũng là yếu tố then chốt giúp nâng cao tính minh bạch và trách nhiệm giải trình.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ hoàn thành dự toán thu, chi ngân sách từng năm và bảng so sánh tỷ lệ thu đúng, thu đủ, chi đúng quy định giữa các năm để minh họa xu hướng và hiệu quả quản lý.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện công tác lập dự toán ngân sách: Tăng cường đào tạo cán bộ lập dự toán, áp dụng phần mềm quản lý dự toán hiện đại, đảm bảo dự toán sát với thực tế và có tính khả thi cao. Thời gian thực hiện: 2021-2023. Chủ thể: Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện phối hợp với Sở Tài chính.

  2. Nâng cao hiệu quả chấp hành và quyết toán ngân sách: Xây dựng quy trình kiểm soát chi ngân sách chặt chẽ, tăng cường thanh tra, kiểm tra định kỳ và đột xuất các đơn vị sử dụng ngân sách. Thời gian: 2021-2024. Chủ thể: UBND