Tổng quan nghiên cứu

Ngân sách cấp xã, phường là một bộ phận quan trọng trong hệ thống ngân sách nhà nước (NSNN) tại Việt Nam, đóng vai trò thiết yếu trong việc đảm bảo hoạt động của chính quyền cơ sở và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Tại thành phố Ninh Bình, ngân sách cấp xã, phường trong giai đoạn 2007-2013 đã trải qua nhiều biến động, với tổng thu ngân sách xã, phường tăng trưởng ổn định, tuy nhiên vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế trong quản lý và sử dụng ngân sách. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý nhà nước đối với ngân sách cấp xã, phường tại thành phố Ninh Bình, đánh giá thực trạng quản lý ngân sách trong giai đoạn 2007-2013, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý nhà nước nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách cấp xã, phường trong thời gian tới.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào ngân sách cấp xã, phường thuộc thành phố Ninh Bình, tỉnh Ninh Bình, trong giai đoạn từ năm 2007 đến năm 2013, với tầm nhìn đến năm 2020. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công ở cấp cơ sở, đảm bảo nguồn lực tài chính phục vụ phát triển kinh tế - xã hội, an ninh trật tự tại địa phương. Qua đó, hỗ trợ chính quyền địa phương trong việc thực hiện các nhiệm vụ chính trị, kinh tế xã hội, đồng thời góp phần thúc đẩy sự phát triển bền vững của thành phố Ninh Bình.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý nhà nước về ngân sách nhà nước, bao gồm:

  • Lý thuyết ngân sách nhà nước: Xem ngân sách nhà nước là công cụ tài chính chính để điều tiết kinh tế, phân phối nguồn lực và thực hiện các chức năng của nhà nước. Ngân sách cấp xã, phường là cấp ngân sách cơ sở, phản ánh mối quan hệ kinh tế giữa chính quyền địa phương và các chủ thể kinh tế xã hội.

  • Mô hình phân cấp quản lý ngân sách: Phân cấp quản lý ngân sách theo các cấp chính quyền (trung ương, tỉnh, huyện, xã) nhằm đảm bảo tính hiệu quả, minh bạch và phù hợp với đặc điểm kinh tế - xã hội từng địa phương.

  • Khái niệm quản lý nhà nước đối với ngân sách cấp xã, phường: Bao gồm các hoạt động lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán, kiểm tra, giám sát và điều chỉnh ngân sách nhằm đảm bảo ngân sách được sử dụng tiết kiệm, hiệu quả và đúng mục đích.

Các khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu gồm: ngân sách xã, phường; quản lý nhà nước; phân cấp quản lý ngân sách; dự toán ngân sách; chấp hành ngân sách; quyết toán ngân sách; kiểm tra, giám sát ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu kết hợp giữa lý luận và thực tiễn, cụ thể:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập số liệu thống kê ngân sách cấp xã, phường tại thành phố Ninh Bình giai đoạn 2007-2013 từ các báo cáo tài chính, dự toán ngân sách, quyết toán ngân sách của UBND thành phố và các xã, phường; tài liệu pháp luật liên quan đến quản lý ngân sách nhà nước; các báo cáo, nghiên cứu trước đây về quản lý ngân sách địa phương.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích thống kê số liệu thu, chi ngân sách xã, phường; so sánh tỷ lệ phân chia nguồn thu, chi ngân sách giữa các giai đoạn; đánh giá thực trạng quản lý ngân sách qua các chỉ tiêu về cân đối ngân sách, nợ đọng xây dựng cơ bản, hiệu quả sử dụng ngân sách. Phương pháp phân tích - tổng hợp, so sánh được sử dụng để đánh giá kết quả và hạn chế trong quản lý ngân sách.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Nghiên cứu tập trung vào toàn bộ các xã, phường thuộc thành phố Ninh Bình trong giai đoạn nghiên cứu, đảm bảo tính đại diện và toàn diện.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và phân tích dữ liệu từ năm 2007 đến 2013, đồng thời khảo sát thực trạng quản lý ngân sách hiện tại và đề xuất giải pháp cho giai đoạn tiếp theo đến năm 2020.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng nguồn thu ngân sách cấp xã, phường ổn định: Tổng thu ngân sách cấp xã, phường tại thành phố Ninh Bình tăng trung bình khoảng 8-10% mỗi năm trong giai đoạn 2007-2013. Trong đó, các khoản thu từ thuế sử dụng đất nông nghiệp, thuế chuyển quyền sử dụng đất và các khoản thu phí, lệ phí chiếm tỷ trọng lớn, đóng góp quan trọng vào nguồn thu ngân sách.

  2. Cơ cấu chi ngân sách chưa hợp lý: Chi ngân sách chủ yếu tập trung vào chi thường xuyên, chi cho hoạt động bộ máy hành chính và chi đầu tư xây dựng cơ bản còn hạn chế. Tỷ lệ chi đầu tư xây dựng cơ bản chỉ chiếm khoảng 25-30% tổng chi ngân sách cấp xã, phường, thấp hơn so với yêu cầu phát triển hạ tầng kinh tế - xã hội.

  3. Tồn tại nợ đọng xây dựng cơ bản và thất thu ngân sách: Tình trạng nợ đọng xây dựng cơ bản tại các xã, phường chiếm khoảng 15-20% tổng vốn đầu tư xây dựng cơ bản, ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng ngân sách. Ngoài ra, công tác thu ngân sách còn để xảy ra thất thu, chậm thu do năng lực quản lý và ý thức chấp hành của một số tổ chức, cá nhân chưa cao.

  4. Quản lý ngân sách còn nhiều hạn chế: Công tác lập dự toán, chấp hành dự toán và quyết toán ngân sách chưa thực sự chặt chẽ, minh bạch. Việc kiểm tra, giám sát ngân sách chưa được thực hiện thường xuyên và hiệu quả, dẫn đến tình trạng sử dụng ngân sách chưa tiết kiệm, hiệu quả.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của các hạn chế trên chủ yếu do cơ chế phân cấp quản lý ngân sách chưa đồng bộ, nguồn lực tài chính cấp xã, phường còn hạn chế, chưa đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội. So với một số thành phố trực thuộc tỉnh khác như Việt Trì (Phú Thọ), Ninh Bình còn chậm trong việc nâng cao năng lực quản lý ngân sách cấp xã, phường, đặc biệt là trong công tác thu ngân sách và quản lý chi đầu tư xây dựng cơ bản.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện xu hướng tăng trưởng thu ngân sách, cơ cấu chi ngân sách theo từng năm, tỷ lệ nợ đọng xây dựng cơ bản và tỷ lệ thất thu ngân sách. Bảng tổng hợp các khoản thu, chi ngân sách theo từng xã, phường cũng giúp minh họa rõ nét hơn về sự phân bổ nguồn lực tài chính.

Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh vai trò quan trọng của ngân sách cấp xã, phường trong việc đảm bảo hoạt động của chính quyền cơ sở và thúc đẩy phát triển địa phương. Việc nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã, phường sẽ góp phần quan trọng vào sự phát triển bền vững của thành phố Ninh Bình.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện cơ chế phân cấp quản lý ngân sách: Đề nghị UBND thành phố Ninh Bình phối hợp với các cơ quan chức năng rà soát, điều chỉnh cơ chế phân cấp quản lý ngân sách cấp xã, phường nhằm đảm bảo rõ ràng trách nhiệm, quyền hạn và nguồn lực tài chính phù hợp với nhiệm vụ được giao. Thời gian thực hiện trong 1-2 năm tới.

  2. Tăng cường công tác thu ngân sách: Xây dựng và triển khai các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác thu ngân sách tại cấp xã, phường, bao gồm tăng cường kiểm tra, giám sát, áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý thuế và thu phí, nâng cao ý thức chấp hành pháp luật của người dân và doanh nghiệp. Chủ thể thực hiện là UBND xã, phường phối hợp với phòng Tài chính - Kế hoạch thành phố, trong vòng 1 năm.

  3. Cải thiện cơ cấu chi ngân sách, ưu tiên đầu tư xây dựng cơ bản: Tăng tỷ trọng chi đầu tư xây dựng cơ bản nhằm phát triển hạ tầng kinh tế - xã hội, tạo điều kiện thuận lợi cho sản xuất, kinh doanh và nâng cao đời sống nhân dân. UBND thành phố và các xã, phường cần xây dựng kế hoạch chi tiết, ưu tiên các dự án trọng điểm trong 3 năm tới.

  4. Nâng cao năng lực quản lý ngân sách cấp xã, phường: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ cho cán bộ làm công tác tài chính ngân sách cấp xã, phường; đồng thời tăng cường công tác kiểm tra, giám sát, thanh tra ngân sách nhằm phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm. Thời gian triển khai liên tục, có kế hoạch hàng năm.

  5. Đẩy mạnh công khai, minh bạch ngân sách: Thực hiện công khai dự toán, quyết toán ngân sách cấp xã, phường trên các phương tiện thông tin đại chúng và tại trụ sở UBND xã, phường nhằm nâng cao trách nhiệm giải trình và sự giám sát của cộng đồng. Chủ thể thực hiện là UBND xã, phường, trong vòng 6 tháng đến 1 năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý tài chính ngân sách cấp xã, phường: Nghiên cứu giúp nâng cao hiểu biết về cơ chế, quy trình quản lý ngân sách, từ đó áp dụng hiệu quả trong công tác lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách.

  2. Lãnh đạo UBND thành phố và các phòng ban liên quan: Tham khảo để xây dựng chính sách, cơ chế phân cấp quản lý ngân sách phù hợp, đồng thời đề ra các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp cơ sở.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành kinh tế chính trị, tài chính công: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý ngân sách nhà nước cấp xã, phường, làm tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu tiếp theo.

  4. Các tổ chức, cá nhân quan tâm đến phát triển kinh tế - xã hội địa phương: Hiểu rõ vai trò và thực trạng quản lý ngân sách cấp xã, phường, từ đó có thể tham gia giám sát, đóng góp ý kiến xây dựng chính sách tài chính công.

Câu hỏi thường gặp

  1. Ngân sách cấp xã, phường gồm những khoản thu nào?
    Ngân sách cấp xã, phường bao gồm các khoản thu 100% do xã, phường quản lý như phí, lệ phí, thuế sử dụng đất nông nghiệp, thuế chuyển quyền sử dụng đất, thu từ hoạt động sự nghiệp của xã, phường và các khoản thu bổ sung từ ngân sách cấp trên theo tỷ lệ phân chia. Ví dụ, tại Ninh Bình, thuế sử dụng đất và các khoản phí chiếm tỷ trọng lớn trong tổng thu ngân sách cấp xã, phường.

  2. Cơ cấu chi ngân sách cấp xã, phường như thế nào?
    Chi ngân sách cấp xã, phường gồm chi thường xuyên (lương, phụ cấp, chi hành chính), chi đầu tư xây dựng cơ bản, chi cho các hoạt động sự nghiệp như giáo dục, y tế, văn hóa, thể thao. Tại Ninh Bình, chi thường xuyên chiếm khoảng 70-75%, chi đầu tư xây dựng cơ bản chiếm 25-30%.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý ngân sách cấp xã, phường là gì?
    Khó khăn gồm nguồn thu hạn chế, chưa đa dạng; công tác thu ngân sách chưa hiệu quả, còn thất thu; quản lý chi ngân sách chưa chặt chẽ, thiếu minh bạch; năng lực cán bộ tài chính cấp xã, phường còn hạn chế; tồn đọng nợ xây dựng cơ bản ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng ngân sách.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã, phường?
    Cần hoàn thiện cơ chế phân cấp quản lý ngân sách, tăng cường công tác thu ngân sách, cải thiện cơ cấu chi, ưu tiên đầu tư xây dựng cơ bản, nâng cao năng lực cán bộ tài chính, đẩy mạnh công khai minh bạch ngân sách và tăng cường kiểm tra, giám sát.

  5. Vai trò của ngân sách cấp xã, phường trong phát triển kinh tế - xã hội địa phương?
    Ngân sách cấp xã, phường là công cụ tài chính quan trọng để duy trì hoạt động bộ máy chính quyền cơ sở, đầu tư phát triển hạ tầng, thực hiện các chính sách xã hội, đảm bảo an ninh trật tự, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại địa phương.

Kết luận

  • Luận văn làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý nhà nước đối với ngân sách cấp xã, phường tại thành phố Ninh Bình trong giai đoạn 2007-2013.
  • Đánh giá thực trạng quản lý ngân sách cho thấy nguồn thu tăng trưởng ổn định nhưng còn nhiều hạn chế trong cơ cấu chi và quản lý sử dụng ngân sách.
  • Phân tích nguyên nhân chủ yếu do cơ chế phân cấp chưa đồng bộ, năng lực quản lý còn hạn chế và ý thức chấp hành pháp luật của một số tổ chức, cá nhân chưa cao.
  • Đề xuất các giải pháp đồng bộ nhằm hoàn thiện công tác quản lý ngân sách cấp xã, phường, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương.
  • Khuyến nghị UBND thành phố Ninh Bình và các cấp chính quyền địa phương triển khai các giải pháp trong vòng 1-3 năm tới để đạt được mục tiêu phát triển bền vững.

Call-to-action: Các cơ quan quản lý, cán bộ tài chính và nhà nghiên cứu nên áp dụng kết quả nghiên cứu này để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã, phường, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và thời gian nhằm hoàn thiện hơn công tác quản lý tài chính công ở cấp cơ sở.