Tổng quan nghiên cứu

Quản lý chất thải rắn sinh hoạt (CTRSH) là một trong những vấn đề cấp thiết trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội hiện nay. Tại Việt Nam, khối lượng CTRSH phát sinh ngày càng tăng, với khoảng 38.000 tấn/ngày vào năm 2016, trong đó tỷ lệ thu gom và xử lý trung bình đạt khoảng 85%. Huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh, nằm trong vùng đồng bằng Bắc Bộ, có dân số đông và tốc độ đô thị hóa nhanh, dẫn đến lượng rác thải sinh hoạt phát sinh ngày càng lớn, trung bình năm 2016 là 126,62 tấn/ngày với tỷ lệ thu gom đạt 100%. Tuy nhiên, công tác quản lý CTRSH trên địa bàn vẫn còn nhiều tồn tại như công nghệ xử lý lạc hậu, nhận thức của người dân chưa cao, và hệ thống pháp lý chưa đồng bộ.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng công tác quản lý CTRSH tại huyện Thuận Thành trong giai đoạn 2015-2018, từ đó đề xuất các giải pháp tăng cường hiệu quả quản lý, góp phần bảo vệ môi trường và nâng cao chất lượng cuộc sống người dân. Nghiên cứu có phạm vi không gian tại toàn huyện Thuận Thành và thời gian từ năm 2015 đến 2018. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ chính quyền địa phương xây dựng chính sách quản lý CTRSH bền vững, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho các đơn vị liên quan trong công tác thu gom, vận chuyển và xử lý chất thải.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý chất thải rắn sinh hoạt, bao gồm:

  • Lý thuyết quản lý chất thải rắn sinh hoạt: Định nghĩa, phân loại, đặc điểm vật lý và hóa học của CTRSH, vai trò và tầm quan trọng của công tác quản lý trong bảo vệ môi trường và sức khỏe cộng đồng.
  • Mô hình quản lý tổng hợp chất thải rắn: Bao gồm các hoạt động thu gom, vận chuyển, xử lý và tái chế chất thải, nhấn mạnh vai trò của phân loại rác tại nguồn và công nghệ xử lý hiện đại.
  • Khung pháp lý và chính sách quản lý chất thải: Các văn bản pháp luật như Luật Bảo vệ Môi trường 2014, Nghị định số 38/2015/NĐ-CP, Nghị định số 59/2007/NĐ-CP, cùng các thông tư hướng dẫn liên quan đến quản lý CTRSH.
  • Khái niệm kinh tế tuần hoàn và phát triển bền vững: Tập trung vào nguyên tắc tránh phát thải, tái sử dụng, tái chế và tiêu hủy chất thải nhằm giảm thiểu tác động môi trường.

Các khái niệm chính bao gồm: chất thải rắn sinh hoạt, phân loại chất thải, thu gom và vận chuyển, xử lý chất thải (đốt, chôn lấp, sản xuất phân hữu cơ), và các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý chất thải như tài chính, công nghệ, nhận thức cộng đồng.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập số liệu từ các báo cáo của UBND huyện Thuận Thành, Phòng Tài nguyên và Môi trường, Công ty Cổ phần Môi trường Thuận Thành, khảo sát thực tế tại các xã, thị trấn và nhà máy xử lý rác.
  • Phương pháp chọn mẫu: Lấy mẫu khảo sát tại 18 xã và 1 thị trấn, với tổng số hơn 400 người tham gia các tổ vệ sinh môi trường, công nhân thu gom và người dân được phỏng vấn.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phân tích thống kê mô tả để đánh giá khối lượng rác thải phát sinh, tỷ lệ thu gom, xử lý; phân tích SWOT để nhận diện điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức trong công tác quản lý; so sánh với các mô hình quản lý chất thải ở các địa phương khác và quốc tế.
  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu thực hiện trong giai đoạn 2017-2018, tập trung phân tích dữ liệu từ năm 2015 đến 2018 nhằm đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp phù hợp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Khối lượng và tỷ lệ thu gom CTRSH: Năm 2016, lượng rác thải phát sinh tại huyện Thuận Thành là 126,62 tấn/ngày, tăng lên khoảng 130 tấn/ngày vào năm 2018. Tỷ lệ thu gom đạt 90%, tương đương khoảng 71,9 tấn/ngày được thu gom và xử lý, cao hơn mức trung bình quốc gia ở khu vực nông thôn (40-55%).

  2. Cơ sở hạ tầng và công nghệ xử lý: Huyện đã xây dựng và vận hành nhà máy xử lý rác thải sinh hoạt công suất thiết kế 150 tấn/ngày, công nghệ đốt kết hợp chôn lấp tro xỉ. Hiện nhà máy xử lý khoảng 71,9 tấn/ngày, đáp ứng 90% nhu cầu xử lý rác thải trên địa bàn.

  3. Hệ thống tổ chức và nhân lực: Có 113 tổ vệ sinh môi trường với khoảng 400 người tham gia thu gom, vận chuyển rác thải. Tổng số xe thu gom được cấp là 1.082 chiếc, đảm bảo thu gom rác tại các xã, thị trấn. Hệ thống giám sát bằng camera và định vị GPS được áp dụng để kiểm soát hoạt động thu gom và xử lý.

  4. Nhận thức và tham gia của người dân: Mặc dù tỷ lệ thu gom cao, nhưng việc phân loại rác tại nguồn còn hạn chế, phần lớn rác thải chưa được phân loại đúng cách, ảnh hưởng đến hiệu quả xử lý và tái chế. Biểu đồ khảo sát cho thấy chỉ khoảng 30-40% người dân sẵn lòng tham gia phân loại rác tại nhà.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những tồn tại trong quản lý CTRSH tại huyện Thuận Thành bao gồm hạn chế về nguồn lực tài chính, công nghệ xử lý còn lạc hậu, và nhận thức cộng đồng chưa đồng đều. So với các địa phương khác như thị trấn Du (Thái Nguyên) với tỷ lệ thu gom 75% và xã Bạch Long (Nam Định) còn nhiều khó khăn trong xử lý, huyện Thuận Thành có kết quả khả quan hơn nhờ sự đầu tư đồng bộ về cơ sở vật chất và tổ chức quản lý.

Việc áp dụng công nghệ đốt kết hợp chôn lấp tại nhà máy xử lý giúp giảm thiểu diện tích bãi chôn lấp và tận dụng năng lượng phát sinh, tuy nhiên vẫn còn tồn tại vấn đề khí thải và nước rỉ rác chưa được xử lý triệt để. So với các nước phát triển như Nhật Bản, Hàn Quốc, tỷ lệ phân loại rác tại nguồn và tái chế ở Thuận Thành còn thấp, cần nâng cao nhận thức và áp dụng các biện pháp quản lý hiện đại hơn.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ khối lượng rác phát sinh và tỷ lệ thu gom theo năm, bảng tổng hợp số lượng xe thu gom và nhân lực, cũng như biểu đồ đánh giá mức độ hài lòng và tham gia phân loại rác của người dân.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường thể chế và chính sách quản lý: Xây dựng và hoàn thiện các văn bản quy phạm pháp luật, quy định cụ thể về phân loại rác tại nguồn, thu phí dịch vụ vệ sinh môi trường theo nguyên tắc người gây ô nhiễm phải trả. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, Phòng Tài nguyên và Môi trường. Thời gian: 1-2 năm.

  2. Nâng cao hiệu quả thu gom và vận chuyển: Đầu tư thêm phương tiện thu gom hiện đại, mở rộng mạng lưới thu gom đến các vùng sâu, vùng xa; áp dụng công nghệ định vị GPS và hệ thống giám sát để quản lý chặt chẽ. Chủ thể: Công ty Cổ phần Môi trường Thuận Thành, UBND các xã. Thời gian: 1 năm.

  3. Phát triển công nghệ xử lý chất thải thân thiện môi trường: Nghiên cứu và áp dụng công nghệ xử lý rác sinh hoạt tiên tiến như sản xuất phân hữu cơ, đốt rác phát điện, thu hồi khí biogas từ bãi chôn lấp. Chủ thể: UBND huyện phối hợp với các viện nghiên cứu, doanh nghiệp. Thời gian: 3-5 năm.

  4. Nâng cao nhận thức và huy động sự tham gia của cộng đồng: Tổ chức các chương trình tuyên truyền, giáo dục về phân loại rác tại nguồn, lợi ích của quản lý chất thải bền vững; khuyến khích người dân tham gia các tổ vệ sinh môi trường. Chủ thể: UBND xã, các tổ chức xã hội, trường học. Thời gian: liên tục.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước địa phương: Giúp xây dựng chính sách, kế hoạch quản lý chất thải phù hợp với điều kiện thực tế, nâng cao hiệu quả công tác quản lý môi trường.

  2. Doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực môi trường: Cung cấp thông tin về thực trạng, công nghệ xử lý và các giải pháp cải tiến, hỗ trợ đầu tư và vận hành hệ thống thu gom, xử lý chất thải.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành môi trường, quản lý tài nguyên: Là tài liệu tham khảo khoa học, cập nhật kiến thức về quản lý chất thải rắn sinh hoạt tại địa phương và các mô hình quản lý trên thế giới.

  4. Cộng đồng dân cư và tổ chức xã hội: Nâng cao nhận thức về vai trò của phân loại rác tại nguồn và tham gia tích cực vào công tác bảo vệ môi trường, góp phần xây dựng môi trường sống trong lành.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao quản lý chất thải rắn sinh hoạt lại quan trọng?
    Quản lý CTRSH giúp giảm thiểu ô nhiễm môi trường, bảo vệ sức khỏe cộng đồng và nâng cao chất lượng cuộc sống. Ví dụ, thu gom và xử lý đúng cách ngăn ngừa phát tán mùi hôi, vi khuẩn và các chất độc hại.

  2. Hiện trạng thu gom rác thải tại huyện Thuận Thành như thế nào?
    Tỷ lệ thu gom đạt khoảng 90%, với hơn 71 tấn rác được thu gom hàng ngày, cao hơn mức trung bình ở nhiều vùng nông thôn khác. Tuy nhiên, việc phân loại rác tại nguồn còn hạn chế.

  3. Công nghệ xử lý rác thải hiện nay tại huyện là gì?
    Huyện sử dụng công nghệ đốt kết hợp chôn lấp tro xỉ tại nhà máy xử lý công suất 150 tấn/ngày, đáp ứng phần lớn nhu cầu xử lý rác thải trên địa bàn.

  4. Người dân có tham gia phân loại rác tại nguồn không?
    Mức độ tham gia còn thấp, chỉ khoảng 30-40% người dân sẵn lòng phân loại rác tại nhà, do thiếu nhận thức và chưa có chính sách khuyến khích hiệu quả.

  5. Giải pháp nào giúp nâng cao hiệu quả quản lý chất thải?
    Tăng cường chính sách pháp luật, đầu tư công nghệ xử lý hiện đại, nâng cao nhận thức cộng đồng và mở rộng mạng lưới thu gom là những giải pháp thiết thực và cần thiết.

Kết luận

  • Huyện Thuận Thành đã đạt được nhiều kết quả tích cực trong công tác quản lý CTRSH với tỷ lệ thu gom đạt 90% và nhà máy xử lý công suất 150 tấn/ngày đi vào hoạt động hiệu quả.
  • Công nghệ xử lý hiện tại là đốt kết hợp chôn lấp, tuy nhiên cần nâng cấp để giảm thiểu ô nhiễm thứ cấp và tận dụng năng lượng phát sinh.
  • Nhận thức và tham gia phân loại rác tại nguồn của người dân còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả xử lý và tái chế.
  • Các giải pháp đề xuất tập trung vào hoàn thiện chính sách, nâng cao công nghệ, mở rộng thu gom và tăng cường tuyên truyền giáo dục.
  • Nghiên cứu đề xuất lộ trình thực hiện trong 1-5 năm tới, kêu gọi sự phối hợp chặt chẽ giữa chính quyền, doanh nghiệp và cộng đồng nhằm xây dựng hệ thống quản lý chất thải rắn sinh hoạt bền vững, góp phần bảo vệ môi trường và phát triển kinh tế xã hội địa phương.

Hãy hành động ngay hôm nay để bảo vệ môi trường sống của chính chúng ta và thế hệ tương lai!