Đô thị hóa và sử dụng đất ở Bắc Ninh: Nghiên cứu tiến sĩ

LỜI CAM ĐOAN

LỜI CẢM ƠN

MỤC LỤC

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

DANH MỤC CÁC BẢNG SỐ LIỆU

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ

DANH MỤC CÁC BẢN ĐỒ

1. PHẦN MỞ ĐẦU

1.1. Tính cấp thiết của đề tài

1.2. Tổng quan các vấn đề nghiên cứu trên thế giới và ở Việt Nam

1.2.1. Những nghiên cứu về đô thị hóa

1.2.2. Những nghiên cứu về sử dụng đất đô thị

1.2.3. Những nghiên cứu về mối quan hệ giữa ĐTH và sử dụng đất đô thị

1.2.4. Những nghiên cứu liên quan đến tỉnh Bắc Ninh

1.3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu

1.3.1. Mục tiêu nghiên cứu

1.3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

1.4. Giới hạn nghiên cứu

1.4.1. Giới hạn về nội dung

1.4.2. Giới hạn về thời gian

1.4.3. Giới hạn về không gian

1.5. Quan điểm nghiên cứu

1.5.1. Quan điểm hệ thống

1.5.2. Quan điểm lãnh thổ

1.5.3. Quan điểm tổng hợp

1.5.4. Quan điểm lịch sử - viễn cảnh

1.5.5. Quan điểm phát triển bền vững

1.6. Phương pháp nghiên cứu

1.6.1. Phương pháp thu thập và xử lí tài liệu

1.6.2. Phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh

1.6.3. Phương pháp chuyên gia

1.6.4. Phương pháp điều tra xã hội học

1.6.5. Phương pháp bản đồ và hệ thống thông tin Địa lý (GIS)

1.7. Những đóng góp của luận án

1.8. Cấu trúc của luận án

2. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ ĐÔ THỊ HÓA

2.1. Khái niệm đô thị và đô thị hóa

2.2. Đặc điểm của đô thị hóa

2.3. Các giai đoạn đô thị hóa

2.4. Các lý thuyết phát triển đô thị

2.5. Những nhân tố ảnh hưởng đến đô thị hóa

2.6. Một số tiêu chí đánh giá đô thị hóa

2.7. Sử dụng đất đô thị

2.7.1. Khái niệm đất, đất đô thị và sử dụng đất đô thị

2.7.2. Đặc điểm đất đô thị

2.7.3. Phân loại đất đô thị

2.7.4. Các lý thuyết trong sử dụng đất đô thị

2.7.5. Các mô hình sử dụng đất trong phát triển đô thị

2.7.6. Các tiêu chí đánh giá về sử dụng đất đô thị

2.8. Mối quan hệ giữa đô thị hóa và sử dụng đất đô thị

2.8.1. Đô thị hóa với sử dụng đất đô thị

2.8.2. Sử dụng đất đô thị và phát triển kinh tế - xã hội ở những khu vực đang diễn ra đô thị hóa

2.9. Cơ sở thực tiễn

2.9.1. Ở các nước đang phát triển

2.9.2. Đô thị hóa và sử dụng đất đô thị ở Việt Nam

2.10. Tiểu kết chương 1

3. ĐÔ THỊ HÓA VÀ SỬ DỤNG ĐẤT ĐÔ THỊ Ở TỈNH BẮC NINH

3.1. Đô thị hóa ở tỉnh Bắc Ninh giai đoạn 2005 - 2015

3.1.1. Các nhân tố ảnh hưởng đến quá trình đô thị hóa ở tỉnh Bắc Ninh

3.1.1.1. Lịch sử phát triển tỉnh Bắc Ninh

3.1.1.2. Vị trí địa lý

3.1.1.3. Các nhân tố kinh tế - xã hội

3.1.1.4. Điều kiện tự nhiên và Tài nguyên thiên nhiên

3.1.2. Hiện trạng đô thị hóa ở tỉnh Bắc Ninh

3.1.2.1. Chức năng đô thị

3.1.2.2. Kinh tế - xã hội đô thị

3.1.2.3. Cơ sở hạ tầng đô thị

3.1.2.4. Cấu trúc không gian đô thị

3.2. Sử dụng đất đô thị ở tỉnh Bắc Ninh giai đoạn 2005 - 2015

3.2.1. Khái quát chung về sử dụng đất

3.2.2. Biến động về diện tích và cơ cấu sử dụng đất

3.2.3. Biến động sử dụng đất theo không gian

3.2.4. Sử dụng đất đô thị

3.2.4.1. Diện tích và cơ cấu sử dụng đất đô thị

3.2.4.2. Sử dụng đất đô thị theo không gian

3.3. Mối quan hệ giữa đô thị hóa và sử dụng đất đô thị ở tỉnh Bắc Ninh

3.3.1. Đô thị hóa và sử dụng đất đô thị

3.3.2. Đô thị hóa làm tăng diện tích và chuyển dịch cơ cấu sử dụng đất đô thị theo xu hướng công nghiệp hóa

3.3.3. Đô thị hóa làm thay đổi mục đích sử dụng đất đô thị

3.3.4. Sử dụng đất đô thị và phát triển kinh tế - xã hội ở những khu vực đang diễn ra đô thị hóa

3.3.4.1. Khái quát về hộ điều tra và tình hình thu hồi đất NN ở P. Đình Bảng và P.

3.3.4.2. Sử dụng đất đô thị (thu hồi đất NN) tác động đến phát triển KT - XH

3.4. Tiểu kết chương 2

3.5. Những thuận lợi và khó khăn trong ĐTH và sử dụng đất đô thị ở tỉnh Bắc Ninh

3.5.1. Những kết quả đã đạt được và những tồn tại cần khắc phục

3.5.1.1. Những kết quả đạt được

3.5.1.2. Những tồn tại cần khắc phục

4. ĐỊNH HƯỚNG, ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP THỰC HIỆN ĐÔ THỊ HÓA VÀ SỬ DỤNG ĐẤT ĐÔ THỊ Ở TỈNH BẮC NINH ĐẾN NĂM 2030

4.1. Những căn cứ xây dựng định hướng đô thị hóa và sử dụng đất đô thị ở tỉnh Bắc Ninh

4.1.1. Những thành tựu và thách thức trong đô thị hóa

4.1.2. Quy hoạch tổng thể phát triển hệ thống đô thị Việt Nam đến năm 2025 và tầm nhìn đến năm 2050

4.1.3. Quy hoạch vùng Thủ đô Hà Nội

4.1.4. Quy hoạch xây dựng vùng tỉnh Bắc Ninh đến năm 2030, định hướng đến năm 2050

4.2. Định hướng ĐTH và sử dụng đất đô thị ở tỉnh Bắc Ninh đến năm 2030

4.2.1. Định hướng phạm vi, chức năng đô thị

4.2.2. Định hướng phát triển kinh tế - xã hội đô thị

4.2.3. Định hướng sử dụng đất đô thị

4.2.4. Định hướng hạ tầng kỹ thuật và môi trường đô thị

4.2.5. Định hướng cấu trúc không gian đô thị

4.3. Một số giải pháp thực hiện đô thị hóa và sử dụng đất đô thị ở tỉnh Bắc Ninh

4.3.1. Giải pháp về quy hoạch và quản lý đô thị

4.3.2. Đầu tư xây dựng, nâng cao chất lượng cơ sở hạ tầng đô thị

4.3.3. Nâng cao chất lượng nguồn lao động để thực hiện đô thị hóa

4.3.4. Thu hút và sử dụng hiệu quả nguồn vốn đầu tư trong phát triển đô thị

4.3.5. Tạo mối liên kết các đô thị trong tỉnh và gắn kết các đô thị tỉnh Bắc Ninh với vùng Thủ đô Hà Nội

4.3.6. Đô thị hóa gắn liền với phát triển khu vực nông thôn

4.3.7. Giải pháp trong sử dụng đất

4.4. Tiểu kết chương 3

PHẦN KẾT LUẬN

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tổng quan về đô thị hóa và sử dụng đất đô thị

Luận án tập trung nghiên cứu về mối quan hệ giữa đô thị hóa và sử dụng đất đô thị tại tỉnh Bắc Ninh giai đoạn 2005-2015. Đô thị hóa được xác định là một xu hướng tất yếu của phát triển kinh tế - xã hội, đặc biệt tại các nước đang phát triển. Luận án đã trình bày tổng quan các nghiên cứu về đô thị hóa trên thế giới và ở Việt Nam, từ những khái niệm ban đầu của Cerda (1860) đến các lý thuyết hiện đại về đô thị hóa ngoại vi, đô thị hóa quá tải, và vai trò của vốn đầu tư. Tác giả cũng nhấn mạnh sự ảnh hưởng của đô thị hóa đến các yếu tố kinh tế - xã hội, dân cư - lao động và không gian đô thị. Đặc biệt, luận án chỉ ra rằng đất đai trong đô thị là thành phần biến đổi nhiều nhất khi đô thị phát triển và có tác động ngược lại đến quá trình đô thị hóa, đặc biệt ở những khu vực chuyển đổi từ nông thôn sang đô thị.

1.2. Luận án cũng đề cập đến các nghiên cứu về sử dụng đất đô thị, bao gồm khái niệm, đặc điểm, phân loại đất đô thị, các lý thuyết và mô hình sử dụng đất trong phát triển đô thị. Việc phân tích các tiêu chí đánh giá sử dụng đất đô thị giúp làm rõ hơn mối quan hệ phức tạp giữa đô thị hóa và sử dụng đất. Luận án trích dẫn nhiều nghiên cứu quốc tế, nhấn mạnh vai trò của các tổ chức như UNESCO, UNDP, WB, ADB trong việc nghiên cứu mối liên hệ giữa toàn cầu hóa và đô thị hóa.

1.3. Một điểm quan trọng được nêu ra là sự gia tăng dân số đô thị, chủ yếu do di cư nông thôn - đô thị, dẫn đến nhu cầu đất đai tăng cao và thay đổi cơ cấu lao động. Luận án so sánh quá trình đô thị hóa ở các nước phát triển và đang phát triển, cho thấy sự khác biệt về xu hướng di cư và phân bố dân cư. Ở các nước phát triển, dân cư có xu hướng phân tán từ đô thị lớn ra đô thị nhỏ và vùng ven đô, trong khi ở các nước đang phát triển, các thành phố lớn vẫn là điểm đến hấp dẫn của dòng di cư.

II. Thực trạng đô thị hóa và sử dụng đất đô thị tại Bắc Ninh

Chương này tập trung phân tích thực trạng đô thị hóa và sử dụng đất đô thị tại tỉnh Bắc Ninh giai đoạn 2005-2015. Luận án chỉ ra những thuận lợi của Bắc Ninh như vị trí địa lý, điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội, giúp tỉnh đạt được thành tựu trong công nghiệp hóa và đô thị hóa. Tỷ lệ dân đô thị tăng, tỷ trọng lao động và kinh tế phi nông nghiệp cao lên, diện tích đất đô thị mở rộng và chuyển dịch cơ cấu sử dụng đất. Tuy nhiên, luận án cũng thẳng thắn nhìn nhận những tồn tại như tỷ lệ đô thị hóa còn thấp so với khu vực và cả nước, mức độ đô thị hóa chưa tương xứng với công nghiệp hóa, vấn đề môi trường, và tệ nạn xã hội.

2.2. Luận án phân tích chi tiết biến động về diện tích và cơ cấu sử dụng đất tại Bắc Ninh, bao gồm đất nông nghiệp và phi nông nghiệp. Sự thay đổi trong sử dụng đất đô thị được xem xét theo không gian và thời gian, làm rõ tác động của đô thị hóa đến việc chuyển đổi mục đích sử dụng đất. Việc phân tích số liệu về diện tích và cơ cấu sử dụng đất đô thị ở các khu vực khác nhau trong tỉnh (TP. Bắc Ninh, TX. Từ Sơn) giúp hiểu rõ hơn về đặc điểm đô thị hóa ở từng địa phương.

2.3. Một phần quan trọng của chương này là nghiên cứu về tác động của thu hồi đất nông nghiệp đến phát triển kinh tế - xã hội tại các phường Đình Bảng và Đồng Nguyên. Luận án phân tích mức độ hài lòng của người dân về giá đền bù, mục đích sử dụng tiền đền bù, và sự thay đổi thu nhập, chất lượng cuộc sống sau khi thu hồi đất. Đây là một góc nhìn thực tế và sâu sắc về mặt trái của đô thị hóa, cung cấp cơ sở cho việc đề xuất giải pháp phát triển bền vững.

III. Định hướng và giải pháp cho đô thị hóa và sử dụng đất đô thị tại Bắc Ninh

Dựa trên phân tích thực trạng và những tồn tại, luận án đề xuất định hướng và giải pháp cho đô thị hóa và sử dụng đất đô thị tại Bắc Ninh đến năm 2030. Định hướng được xây dựng dựa trên các quy hoạch phát triển đô thị quốc gia, vùng và tỉnh, nhằm đảm bảo sự phát triển bền vững. Luận án đề xuất định hướng về phạm vi, chức năng đô thị, phát triển kinh tế - xã hội, sử dụng đất, hạ tầng kỹ thuật, môi trường và cấu trúc không gian đô thị.

3.2. Các giải pháp được đề xuất bao gồm: quy hoạch và quản lý đô thị, đầu tư cơ sở hạ tầng, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, thu hút vốn đầu tư, liên kết vùng, phát triển nông thôn, và quản lý sử dụng đất. Luận án nhấn mạnh việc đô thị hóa phải gắn liền với phát triển nông thôn, tạo sự cân bằng và hài hòa giữa đô thị và nông thôn. Việc đề xuất lộ trình nâng cấp đô thị cho thấy tính khả thi và tầm nhìn dài hạn của nghiên cứu.

3.3. Về giải pháp sử dụng đất, luận án đề xuất việc hoàn thiện cơ chế chính sách, tăng cường quản lý đất đai, sử dụng đất hiệu quả và tiết kiệm, kết hợp với bảo vệ môi trường. Việc đề xuất các giải pháp cụ thể cho từng vấn đề cho thấy sự nghiêm túc và trách nhiệm của tác giả trong việc đóng góp vào sự phát triển bền vững của tỉnh Bắc Ninh.

IV. Đánh giá chung

Luận án mang giá trị khoa học và thực tiễn cao khi phân tích sâu sắc mối quan hệ giữa đô thị hóa và sử dụng đất tại Bắc Ninh. Việc sử dụng nhiều phương pháp nghiên cứu, kết hợp số liệu định lượng và định tính, giúp luận án đưa ra những kết luận khoa học và đáng tin cậy. Các định hướng và giải pháp được đề xuất có tính khả thi, phù hợp với thực tiễn của tỉnh Bắc Ninh, góp phần vào việc hoạch định chính sách phát triển đô thị bền vững. Nghiên cứu này là tài liệu tham khảo hữu ích cho các nhà hoạch định chính sách, nhà quản lý, và các nhà nghiên cứu về đô thị hóa và sử dụng đất.

4.2. Điểm mạnh của luận án là phân tích chi tiết tác động của đô thị hóa đến chuyển đổi mục đích sử dụng đất, đặc biệt là việc thu hồi đất nông nghiệp và ảnh hưởng đến đời sống người dân. Luận án đã làm rõ được mối quan hệ phức tạp giữa đô thị hóa, sử dụng đất và phát triển kinh tế - xã hội, từ đó đề xuất các giải pháp cân bằng và hài hòa giữa các yếu tố này. Việc kết hợp nghiên cứu lý thuyết với thực tiễn tại Bắc Ninh giúp luận án có tính ứng dụng cao.

4.3. Một hạn chế của luận án là phạm vi nghiên cứu chỉ giới hạn trong giai đoạn 2005-2015. Việc mở rộng phạm vi nghiên cứu đến giai đoạn hiện tại sẽ giúp cập nhật những biến động mới và đề xuất giải pháp phù hợp hơn. Ngoài ra, luận án có thể bổ sung thêm phân tích về tác động của đô thị hóa đến môi trường và biến đổi khí hậu, một vấn đề đang được quan tâm hiện nay.

Luận án tiến sĩ về đô thị hóa và sử dụng đất đô thị tại tỉnh Bắc Ninh