Tổng quan nghiên cứu

Bảo hiểm xã hội (BHXH) và bảo hiểm y tế (BHYT) tự nguyện là chính sách an sinh xã hội quan trọng, góp phần ổn định đời sống người dân và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. Tính đến tháng 11 năm 2023, Việt Nam có hơn 17,523 triệu người tham gia BHXH, trong đó chỉ khoảng 1,508 triệu người tham gia BHXH tự nguyện, cho thấy tiềm năng phát triển đối tượng này còn rất lớn. Tại Quận Long Biên, Hà Nội, công tác phát triển đối tượng BHXH, BHYT tự nguyện được triển khai từ năm 2018 đến 2022 với nhiều kết quả tích cực nhưng vẫn còn tồn tại hạn chế do thu nhập người lao động thấp, nhận thức về chính sách còn hạn chế và sự cạnh tranh từ bảo hiểm thương mại.

Mục tiêu nghiên cứu là phân tích thực trạng phát triển đối tượng BHXH, BHYT tự nguyện tại Bảo hiểm xã hội Quận Long Biên, từ đó đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả công tác này đến năm 2025. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các cá nhân, lao động tự do không tham gia BHXH bắt buộc trên địa bàn quận Long Biên, giai đoạn 2018-2022. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc mở rộng diện bao phủ BHXH, BHYT tự nguyện, góp phần đảm bảo an sinh xã hội và phát triển bền vững tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình về an sinh xã hội, bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế tự nguyện. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  • Lý thuyết An sinh xã hội: Nhấn mạnh vai trò của BHXH, BHYT trong việc bảo vệ người lao động trước các rủi ro như ốm đau, thất nghiệp, tuổi già, giúp ổn định thu nhập và đời sống.
  • Mô hình phát triển đối tượng bảo hiểm xã hội tự nguyện: Tập trung vào các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định tham gia BHXH, BHYT tự nguyện như thu nhập, nhận thức, chính sách hỗ trợ, và phương thức tuyên truyền vận động.

Các khái niệm chính bao gồm: BHXH bắt buộc, BHXH tự nguyện, BHYT tự nguyện, đối tượng tham gia, mức đóng, quyền lợi hưởng, và các nhân tố ảnh hưởng đến phát triển đối tượng.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử kết hợp với phương pháp toán thống kê, phân tích tổng hợp và suy luận logic.

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo của Bảo hiểm xã hội Việt Nam, Bảo hiểm xã hội thành phố Hà Nội, Bảo hiểm xã hội Quận Long Biên và các tài liệu nghiên cứu liên quan.
  • Phương pháp phân tích: Phân tích định lượng số liệu về số lượng người tham gia BHXH, BHYT tự nguyện giai đoạn 2018-2022; phân tích định tính các yếu tố ảnh hưởng và thực trạng triển khai công tác phát triển đối tượng.
  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Dữ liệu toàn diện từ cơ quan BHXH Quận Long Biên, không giới hạn mẫu nhỏ, đảm bảo tính đại diện cho toàn bộ đối tượng nghiên cứu.
  • Timeline nghiên cứu: Đánh giá thực trạng giai đoạn 2018-2022, đề xuất giải pháp đến năm 2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng số lượng người tham gia BHXH tự nguyện: Từ năm 2018 đến 2022, số người tham gia BHXH tự nguyện tại Quận Long Biên tăng đều, với mức tăng khoảng 30-40% mỗi năm, phản ánh hiệu quả của công tác tuyên truyền và vận động. Năm 2020, số người tham gia tăng gần gấp đôi so với năm 2019, tương tự xu hướng toàn quốc.

  2. Tỷ lệ bao phủ BHYT tự nguyện gia tăng: Số lượng người tham gia BHYT tự nguyện tại quận cũng tăng từ khoảng 5.000 người năm 2018 lên hơn 12.000 người năm 2022, đạt mức tăng trưởng trên 140%. Điều này cho thấy sự quan tâm ngày càng cao của người dân đối với chính sách BHYT tự nguyện.

  3. Những hạn chế tồn tại: Mặc dù số lượng tăng, tỷ lệ người tham gia BHXH, BHYT tự nguyện so với tổng lực lượng lao động phi chính thức vẫn còn thấp, chỉ chiếm khoảng 2-3%. Nguyên nhân chính gồm thu nhập thấp, nhận thức hạn chế, và sự cạnh tranh từ các loại bảo hiểm thương mại.

  4. Ảnh hưởng của chính sách hỗ trợ và tuyên truyền: Các chính sách hỗ trợ tiền đóng của Nhà nước và hoạt động tuyên truyền đa dạng, như điểm tư vấn trực tiếp, phát thanh, tờ rơi đã góp phần nâng cao nhận thức và thu hút người dân tham gia. So sánh với các địa phương như quận Hai Bà Trưng, Long Biên còn có thể học hỏi để tăng cường hiệu quả truyền thông.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy công tác phát triển đối tượng BHXH, BHYT tự nguyện tại Quận Long Biên đã có bước tiến đáng kể, phù hợp với xu hướng phát triển chung của cả nước. Sự tăng trưởng số lượng người tham gia phản ánh hiệu quả của các biện pháp tuyên truyền, vận động và chính sách hỗ trợ tài chính. Tuy nhiên, tỷ lệ bao phủ còn thấp so với tiềm năng, do nhiều yếu tố khách quan và chủ quan.

Nguyên nhân thu nhập thấp và nhận thức hạn chế là những rào cản lớn, đồng thời sự cạnh tranh từ bảo hiểm thương mại khiến người dân phân vân lựa chọn. So với nghiên cứu tại huyện Đoan Hùng và tỉnh Phú Yên, Long Biên có lợi thế về điều kiện kinh tế và hạ tầng thông tin, nhưng vẫn cần cải thiện hơn nữa công tác truyền thông và hỗ trợ người tham gia.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng số người tham gia BHXH, BHYT tự nguyện qua các năm và bảng so sánh tỷ lệ bao phủ giữa các quận, huyện để minh họa rõ nét hiệu quả và hạn chế hiện tại.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác tuyên truyền, vận động: Sử dụng đa dạng hình thức truyền thông như điểm tư vấn trực tiếp, phát thanh, mạng xã hội để nâng cao nhận thức về quyền lợi và lợi ích của BHXH, BHYT tự nguyện. Mục tiêu tăng 20% số người tiếp cận thông tin trong vòng 1 năm. Chủ thể: BHXH Quận phối hợp UBND, các tổ chức xã hội.

  2. Mở rộng chính sách hỗ trợ tài chính: Đề xuất tăng mức hỗ trợ tiền đóng BHXH tự nguyện cho nhóm thu nhập thấp, tạo điều kiện thuận lợi hơn cho người lao động phi chính thức tham gia. Thời gian thực hiện: 2024-2025. Chủ thể: Bộ Lao động Thương binh và Xã hội, BHXH Việt Nam.

  3. Phát triển hệ thống điểm tư vấn và hỗ trợ trực tiếp: Tăng số lượng điểm tư vấn tại các khu vực dân cư đông đúc, tổ chức các buổi đối thoại, tư vấn tại cơ sở để giải đáp thắc mắc, hỗ trợ đăng ký tham gia. Mục tiêu: thiết lập ít nhất 10 điểm tư vấn mới trong năm 2024. Chủ thể: BHXH Quận Long Biên.

  4. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý và dịch vụ: Nâng cấp hệ thống quản lý dữ liệu, phát triển ứng dụng di động hỗ trợ người tham gia theo dõi quyền lợi, đóng phí và nhận thông báo. Thời gian: 2024-2025. Chủ thể: BHXH Quận, BHXH Thành phố Hà Nội.

  5. Tăng cường phối hợp liên ngành: Liên kết với các cơ quan thuế, lao động, công đoàn để rà soát, vận động người lao động phi chính thức tham gia BHXH, BHYT tự nguyện. Chủ thể: BHXH Quận, UBND Quận, các tổ chức chính trị xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý BHXH, BHYT các cấp: Nghiên cứu giúp hiểu rõ thực trạng, các nhân tố ảnh hưởng và giải pháp phát triển đối tượng BHXH, BHYT tự nguyện, từ đó nâng cao hiệu quả công tác quản lý và vận động.

  2. Nhà hoạch định chính sách: Cung cấp cơ sở khoa học để điều chỉnh, hoàn thiện chính sách hỗ trợ, mở rộng diện bao phủ BHXH, BHYT tự nguyện phù hợp với điều kiện thực tế.

  3. Các tổ chức nghiên cứu, học thuật: Tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu tiếp theo về an sinh xã hội, bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, đặc biệt trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội hiện nay.

  4. Người lao động và cộng đồng dân cư: Hiểu rõ quyền lợi, nghĩa vụ khi tham gia BHXH, BHYT tự nguyện, từ đó nâng cao nhận thức và chủ động tham gia bảo hiểm để bảo vệ quyền lợi bản thân.

Câu hỏi thường gặp

  1. BHXH tự nguyện khác gì so với BHXH bắt buộc?
    BHXH tự nguyện cho phép người lao động tự do lựa chọn mức đóng và phương thức đóng phù hợp với thu nhập, trong khi BHXH bắt buộc áp dụng cho người lao động có hợp đồng lao động và mức đóng do pháp luật quy định bắt buộc. Ví dụ, người làm nghề tự do có thể tham gia BHXH tự nguyện để được hưởng lương hưu và trợ cấp tử tuất.

  2. Ai có thể tham gia BHYT tự nguyện?
    Tất cả người dân chưa tham gia BHYT bắt buộc và từ đủ 6 tuổi trở lên đều có thể mua BHYT tự nguyện. Người tham gia được hưởng mức chi trả 80% chi phí khám chữa bệnh theo quy định, giúp giảm gánh nặng tài chính khi ốm đau.

  3. Mức đóng BHXH tự nguyện được tính như thế nào?
    Mức đóng hàng tháng bằng 22% mức thu nhập do người tham gia lựa chọn, thấp nhất bằng mức chuẩn hộ nghèo khu vực nông thôn và cao nhất bằng 20 lần mức lương cơ sở. Người tham gia có thể đóng theo tháng, quý, hoặc một lần cho nhiều năm.

  4. Làm thế nào để đăng ký tham gia BHXH, BHYT tự nguyện tại Quận Long Biên?
    Người dân có thể đến trực tiếp cơ quan BHXH Quận Long Biên hoặc các điểm tư vấn trên địa bàn để đăng ký, được cán bộ hướng dẫn thủ tục và lựa chọn phương thức đóng phù hợp. Ngoài ra, có thể sử dụng ứng dụng VssID để đăng ký và quản lý thông tin.

  5. Chính sách hỗ trợ tiền đóng BHXH tự nguyện như thế nào?
    Nhà nước hỗ trợ một phần tiền đóng BHXH tự nguyện cho người tham gia, đặc biệt là nhóm thu nhập thấp, nhằm giảm bớt gánh nặng tài chính và khuyến khích mở rộng diện bao phủ. Ví dụ, từ năm 2018, chính sách hỗ trợ đã giúp tăng số người tham gia đáng kể.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực trạng phát triển đối tượng BHXH, BHYT tự nguyện tại Quận Long Biên giai đoạn 2018-2022, làm rõ các nhân tố ảnh hưởng và hạn chế hiện tại.
  • Số lượng người tham gia BHXH, BHYT tự nguyện tăng trưởng tích cực nhưng tỷ lệ bao phủ còn thấp so với tiềm năng.
  • Các giải pháp đề xuất tập trung vào tăng cường tuyên truyền, mở rộng chính sách hỗ trợ, phát triển điểm tư vấn và ứng dụng công nghệ thông tin.
  • Nghiên cứu góp phần cung cấp cơ sở khoa học cho cơ quan quản lý và chính quyền địa phương trong việc hoàn thiện chính sách và nâng cao hiệu quả công tác phát triển đối tượng.
  • Đề xuất các bước tiếp theo gồm triển khai các giải pháp đề xuất, đánh giá hiệu quả định kỳ và mở rộng nghiên cứu sang các quận, huyện khác để lan tỏa chính sách BHXH, BHYT tự nguyện trên toàn thành phố Hà Nội.

Hành động ngay hôm nay để tham gia BHXH, BHYT tự nguyện không chỉ bảo vệ quyền lợi cá nhân mà còn góp phần xây dựng hệ thống an sinh xã hội bền vững cho cộng đồng.