Pháp Luật Thương Mại Điện Tử Ở Việt Nam: Thực Trạng và Giải Pháp Hoàn Thiện

Luật Thương mại Điện Tử điều chỉnh các hoạt động mua bán hàng hóa, cung ứng dịch vụ được thực hiện thông qua phương tiện điện tử, mạng Internet và các mạng mở khác. Phạm vi điều chỉnh bao gồm các giao dịch B2B, B2C, C2C và các hình thức TMĐT khác. Giao dịch điện tử phải tuân thủ các quy định về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, an ninh mạng và các quy định khác liên quan. Theo Luật Giao dịch điện tử, các văn bản điện tử có giá trị pháp lý tương đương văn bản giấy nếu đáp ứng các điều kiện nhất định.

Hành lang pháp lý tạo niềm tin cho doanh nghiệp và người tiêu dùng khi tham gia vào các hoạt động TMĐT. Nó cũng giúp bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, ngăn chặn các hành vi gian lận thương mại và đảm bảo cạnh tranh lành mạnh. Một hệ thống pháp luật hoàn thiện sẽ thu hút đầu tư vào lĩnh vực TMĐT và thúc đẩy sự đổi mới sáng tạo. Theo Luận án của Lê Văn Thiệp, "Việc xây dựng và hoàn thiện khuôn khổ pháp lý được coi là yếu tố rất quan trọng". Nhà nước đóng vai trò quan trọng trong xây dựng chính sách và tạo môi trường thuận lợi cho phát triển TMĐT.

Hệ thống pháp luật về TMĐT ở Việt Nam bao gồm nhiều văn bản quy phạm pháp luật khác nhau. Luật Giao dịch điện tử năm 2005, Luật Thương mại năm 2005 và Luật Công nghệ thông tin năm 2006 là những văn bản nền tảng. Nghị định số 52/2013/NĐ-CP về Thương mại điện tử quy định chi tiết về các hoạt động TMĐT. Ngoài ra còn có các văn bản hướng dẫn thi hành và các quy định liên quan đến thanh toán điện tử, bảo vệ dữ liệu cá nhân và an ninh mạng. Các bộ luật Dân sự năm 2015 và Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015 cũng có ảnh hưởng đến việc giải quyết tranh chấp trong lĩnh vực TMĐT.

Các quy định hiện hành chưa bao quát đầy đủ các vấn đề pháp lý liên quan đến giao dịch TMĐT xuyên biên giới, như xác định thẩm quyền xét xử, áp dụng pháp luật và thực thi phán quyết. Việc hợp tác quốc tế trong giải quyết tranh chấp TMĐT còn hạn chế. Chính sách thương mại điện tử cần được điều chỉnh để phù hợp với xu hướng toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế. Các Hiệp định Thương mại tự do (FTA) cũng cần được xem xét để đảm bảo lợi ích của Việt Nam trong lĩnh vực TMĐT.

Tình trạng tấn công mạng, lừa đảo trực tuyến và vi phạm dữ liệu cá nhân đang gia tăng, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín của doanh nghiệp và niềm tin của người tiêu dùng. An ninh mạng trong thương mại điện tử cần được tăng cường thông qua các biện pháp kỹ thuật và pháp lý. Pháp luật cần có các quy định chặt chẽ về bảo vệ dữ liệu cá nhân, đảm bảo quyền riêng tư của người dùng. Nghị định số 13/2023/NĐ-CP về Bảo vệ dữ liệu cá nhân là một bước tiến quan trọng, nhưng cần được thực thi hiệu quả.

Việc giải quyết tranh chấp TMĐT còn gặp nhiều khó khăn do thiếu quy định cụ thể về thủ tục, chứng cứ điện tử và thẩm quyền giải quyết. Các phương thức giải quyết tranh chấp thay thế (ADR), như hòa giải và trọng tài, chưa được phát triển mạnh mẽ. Cần có cơ chế giải quyết tranh chấp trực tuyến hiệu quả, nhanh chóng và tiết kiệm chi phí. Việc công nhận và thực thi phán quyết của tòa án nước ngoài trong các vụ tranh chấp TMĐT xuyên biên giới cũng là một thách thức.

Việc ban hành một Luật Thương mại điện tử riêng biệt sẽ tạo ra một khung pháp lý thống nhất và toàn diện cho hoạt động TMĐT. Luật này cần quy định chi tiết về các vấn đề như giao dịch điện tử, hợp đồng điện tử, thanh toán điện tử, bảo vệ người tiêu dùng, an ninh mạng và giải quyết tranh chấp. Luật cần được xây dựng trên cơ sở tham khảo kinh nghiệm quốc tế và phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội của Việt Nam. Tham khảo Luật mẫu về Thương mại điện tử (UNCITRAL) là một hướng đi đúng đắn.

Cần tăng cường năng lực cho các cơ quan quản lý nhà nước trong việc giám sát, kiểm tra và xử lý vi phạm trong lĩnh vực TMĐT. Đào tạo và bồi dưỡng đội ngũ cán bộ có chuyên môn về TMĐT và pháp luật liên quan. Xây dựng hệ thống thông tin và cơ sở dữ liệu về các hoạt động TMĐT. Hợp tác với các tổ chức quốc tế và khu vực trong việc chia sẻ thông tin và kinh nghiệm thực thi pháp luật. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ, ngành và địa phương trong việc quản lý TMĐT.

Cần tăng cường giáo dục và nâng cao nhận thức pháp luật cho doanh nghiệp và người tiêu dùng về các quy định liên quan đến TMĐT. Tổ chức các khóa đào tạo, hội thảo và chương trình truyền thông về TMĐT. Xây dựng các tài liệu hướng dẫn pháp luật dễ hiểu và dễ tiếp cận. Khuyến khích doanh nghiệp xây dựng và thực hiện các quy tắc ứng xử và chính sách bảo vệ người tiêu dùng. Tạo ra một môi trường TMĐT minh bạch, an toàn và tin cậy.

Blockchain có thể được sử dụng để tạo ra một hệ thống xác thực danh tính phi tập trung và an toàn, giúp người mua và người bán xác minh thông tin của nhau trước khi thực hiện giao dịch. Điều này giúp giảm thiểu rủi ro lừa đảo và gian lận. Blockchain cũng có thể được sử dụng để theo dõi nguồn gốc và lịch sử của hàng hóa, giúp người tiêu dùng xác định hàng thật và hàng giả. Việc chống hàng giả là một vấn đề nhức nhối trong TMĐT, và blockchain có thể đóng vai trò quan trọng trong việc giải quyết vấn đề này.

Blockchain có thể được sử dụng để quản lý chuỗi cung ứng một cách minh bạch và hiệu quả. Thông tin về nguồn gốc, vận chuyển và lưu trữ hàng hóa có thể được ghi lại trên blockchain, giúp các bên liên quan theo dõi quá trình di chuyển của hàng hóa từ nhà sản xuất đến người tiêu dùng. Điều này giúp giảm thiểu rủi ro mất mát, hư hỏng và gian lận trong chuỗi cung ứng. Quản lý chuỗi cung ứng là một yếu tố quan trọng để đảm bảo chất lượng sản phẩm và dịch vụ trong TMĐT.

Blockchain có thể được sử dụng để thực hiện thanh toán an toàn và hiệu quả trong TMĐT. Các giao dịch thanh toán có thể được thực hiện trực tiếp giữa người mua và người bán mà không cần thông qua bên trung gian, giúp giảm thiểu chi phí và thời gian thanh toán. Blockchain cũng có thể được sử dụng để tạo ra các hệ thống thanh toán phi tập trung, giúp người tiêu dùng thanh toán bằng tiền điện tử. Thanh toán trực tuyến là một yếu tố then chốt trong TMĐT, và blockchain có thể cải thiện đáng kể trải nghiệm thanh toán cho người dùng.

Các nền tảng TMĐT lớn có thể sử dụng vị trí thống lĩnh của mình để áp đặt các điều kiện bất lợi cho người bán và người mua, hoặc để loại bỏ đối thủ cạnh tranh. Cần có các quy định để ngăn chặn các hành vi này và đảm bảo cạnh tranh công bằng. Pháp luật cạnh tranh cần được áp dụng một cách nghiêm túc và hiệu quả để bảo vệ quyền lợi của các doanh nghiệp nhỏ và vừa, cũng như người tiêu dùng.

Các hành vi cạnh tranh không lành mạnh, như quảng cáo sai sự thật, bán hàng giả, và lừa đảo trực tuyến, gây thiệt hại cho người tiêu dùng và làm suy yếu niềm tin vào TMĐT. Cần có các quy định để ngăn chặn các hành vi này và xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý nhà nước và các tổ chức xã hội trong việc chống lại các hành vi cạnh tranh không lành mạnh.

Các cơ quan quản lý cạnh tranh đóng vai trò quan trọng trong việc giám sát, điều tra và xử lý các hành vi vi phạm pháp luật cạnh tranh trong lĩnh vực TMĐT. Cần tăng cường năng lực cho các cơ quan này để họ có thể thực hiện hiệu quả vai trò của mình. Cần có sự hợp tác quốc tế trong việc chia sẻ thông tin và kinh nghiệm về áp dụng pháp luật cạnh tranh trong TMĐT.

Các công nghệ mới nổi, như trí tuệ nhân tạo (AI), Internet of Things (IoT), và thực tế ảo (VR), đang thay đổi cách thức hoạt động của TMĐT. Cần có các quy định pháp lý để điều chỉnh việc sử dụng các công nghệ này và đảm bảo chúng được sử dụng một cách có trách nhiệm và an toàn. Cần khuyến khích sự đổi mới sáng tạo trong lĩnh vực TMĐT, đồng thời bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng và doanh nghiệp.

Pháp luật về TMĐT cần được xây dựng một cách linh hoạt và có khả năng thích ứng với sự thay đổi nhanh chóng của thị trường và công nghệ. Cần tránh các quy định quá cứng nhắc và chi tiết, có thể cản trở sự phát triển của TMĐT. Cần có cơ chế để thường xuyên rà soát và cập nhật pháp luật, đảm bảo chúng luôn phù hợp với thực tiễn.

Cần tăng cường hợp tác quốc tế trong xây dựng pháp luật về TMĐT, chia sẻ thông tin và kinh nghiệm với các quốc gia khác. Cần tham gia vào các diễn đàn và tổ chức quốc tế để đóng góp vào việc xây dựng các tiêu chuẩn và quy tắc chung về TMĐT. Việc hài hòa hóa pháp luật về TMĐT với các quốc gia khác sẽ giúp tạo ra một môi trường kinh doanh quốc tế thuận lợi và thúc đẩy sự phát triển của TMĐT xuyên biên giới.