Tổng quan nghiên cứu

Tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác là một trong những loại tội phạm phổ biến và có ảnh hưởng nghiêm trọng đến an ninh trật tự xã hội tại tỉnh Quảng Nam. Theo số liệu thống kê của TAND tỉnh Quảng Nam, trong giai đoạn 2015-2019, đã có 447 vụ án với 692 bị cáo bị xét xử về tội này, chiếm 12,1% số vụ án hình sự và 11,3% số bị cáo trong tổng số các vụ án hình sự được xét xử tại địa phương. Mức độ phổ biến và tính chất phức tạp của tội phạm này đặt ra yêu cầu cấp thiết về nghiên cứu toàn diện nhằm làm rõ tình hình, nguyên nhân, điều kiện phát sinh và đề xuất các giải pháp phòng ngừa hiệu quả.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung phân tích chi tiết tình hình tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác trên địa bàn tỉnh Quảng Nam trong giai đoạn 2015-2019, xác định các nguyên nhân và điều kiện khách quan, chủ quan tác động đến sự phát sinh tội phạm, đồng thời đề xuất hệ thống giải pháp phòng ngừa phù hợp với đặc thù địa phương. Phạm vi nghiên cứu bao gồm số liệu xét xử hình sự sơ thẩm, phúc thẩm và hồ sơ vụ án liên quan đến tội danh này trên toàn tỉnh Quảng Nam trong 5 năm. Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho công tác phòng chống tội phạm, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về an ninh trật tự, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên khung lý thuyết của tội phạm học và phòng ngừa tội phạm, trong đó tập trung vào:

  • Lý thuyết cơ chế hành vi phạm tội: Giải thích nguyên nhân và điều kiện phát sinh hành vi phạm tội thông qua sự tương tác giữa các yếu tố cá nhân và môi trường xã hội.
  • Mô hình tương tác xuyên thời gian: Phân tích quá trình hình thành hành vi phạm tội qua các giai đoạn tương tác nhập tâm và xuất tâm, từ đó xác định các yếu tố tác động trong từng giai đoạn.
  • Khái niệm về tội phạm ẩn: Phân loại tội phạm ẩn khách quan, chủ quan và thống kê nhằm đánh giá đầy đủ tình hình tội phạm thực tế.
  • Các khái niệm chính: Tội cố ý gây thương tích, điều kiện phạm tội, nguyên nhân tội phạm, phòng ngừa tội phạm, môi trường sống, nhân thân người phạm tội.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu kết hợp định lượng và định tính:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thống kê xét xử hình sự sơ thẩm, phúc thẩm của TAND tỉnh Quảng Nam giai đoạn 2015-2019; 400 hồ sơ vụ án cụ thể; báo cáo tổng kết của các cơ quan tư pháp; phỏng vấn chuyên gia và cán bộ công tác trong ngành tư pháp.
  • Phương pháp phân tích: Thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ, phân tích cơ cấu, động thái tội phạm; phương pháp tổng hợp, so sánh, dự báo; phân tích nhân thân người phạm tội và các yếu tố môi trường.
  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: 692 bị cáo xét xử HSST và 400 hồ sơ vụ án được chọn ngẫu nhiên đại diện cho toàn bộ vụ án trong giai đoạn nghiên cứu.
  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và phân tích dữ liệu từ năm 2019 đến 2020, tập trung đánh giá tình hình 5 năm trước đó (2015-2019).

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ và động thái tội phạm: Trung bình mỗi năm có khoảng 89 vụ án và 138 bị cáo phạm tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe được xét xử. Tỷ lệ này chiếm 12,1% số vụ án và 11,3% số bị cáo trong tổng số vụ án hình sự tại Quảng Nam. Động thái tội phạm có biến động tăng giảm qua các năm, năm 2016 tăng 12,1% số vụ và 21,7% số bị cáo so với năm 2015, năm 2018 giảm 19,7% số vụ và 5,4% số bị cáo, năm 2019 lại tăng nhẹ.

  2. Cơ cấu địa bàn phạm tội: Tội phạm tập trung chủ yếu tại các địa phương phát triển kinh tế như huyện Thăng Bình (14,8%), thị xã Điện Bàn (12,3%), thành phố Tam Kỳ (10,1%) và thành phố Hội An (8,5%). Các huyện miền núi có tỷ lệ thấp hơn nhiều, dưới 4%.

  3. Phương thức phạm tội và công cụ sử dụng: Phần lớn các vụ án phát sinh từ mâu thuẫn cá nhân, có hoặc không có giai đoạn chuẩn bị phạm tội. Công cụ gây án phổ biến là dao tự chế, mã tấu, ống tuýp sắt, chai bia vỡ, đá, gạch. Khoảng 79% vụ án sử dụng công cụ, phương tiện, 21% còn lại dùng sức mạnh thể lực.

  4. Đặc điểm nhân thân người phạm tội: Đa số là nam giới (98,6%), trong độ tuổi từ 30 đến dưới 75 chiếm 63%, trình độ học vấn chủ yếu từ tiểu học đến trung học phổ thông (87,4%), nghề nghiệp không ổn định chiếm 47%. Tỷ lệ tái phạm thấp (2,7%), phần lớn phạm tội lần đầu.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác là loại tội phạm phổ biến, có tính chất bạo lực và diễn biến phức tạp tại Quảng Nam. Sự tập trung cao ở các khu vực phát triển kinh tế, đô thị hóa nhanh cho thấy mối liên hệ giữa điều kiện kinh tế - xã hội và tội phạm. Việc sử dụng công cụ sắc nhọn và hung khí tự chế phản ánh tính manh động, liều lĩnh của đối tượng phạm tội.

Đặc điểm nhân thân cho thấy nhóm đối tượng phạm tội chủ yếu là nam giới trong độ tuổi lao động, có trình độ học vấn thấp và nghề nghiệp không ổn định, điều này phù hợp với các nghiên cứu trong lĩnh vực tội phạm học về mối liên hệ giữa điều kiện xã hội và hành vi phạm tội. Tỷ lệ tái phạm thấp cho thấy hiệu quả bước đầu của công tác giáo dục, cải tạo, nhưng vẫn cần tăng cường phòng ngừa tái phạm.

Phần ẩn của tội phạm được đánh giá cao, với nhiều vụ án không được phát hiện hoặc không được đưa ra xét xử, do nạn nhân không tố cáo, sợ trả thù hoặc các hạn chế trong công tác điều tra, thống kê. Điều này làm cho số liệu thống kê chưa phản ánh đầy đủ thực trạng tội phạm, đòi hỏi các cơ quan chức năng cần nâng cao hiệu quả công tác phát hiện, xử lý.

Các biểu đồ và bảng số liệu minh họa rõ ràng mức độ biến động tội phạm theo năm, cơ cấu địa bàn, đặc điểm nhân thân và phương thức phạm tội, giúp hình dung toàn diện về tình hình tội phạm tại địa phương.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục pháp luật: Đẩy mạnh các chương trình nâng cao nhận thức pháp luật cho người dân, đặc biệt là nhóm thanh niên và người lao động không ổn định, nhằm giảm thiểu mâu thuẫn và hành vi bạo lực. Chủ thể thực hiện: UBND tỉnh, Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch, các tổ chức xã hội. Thời gian: 2021-2025.

  2. Nâng cao hiệu quả công tác điều tra, xử lý tội phạm: Tăng cường đào tạo, trang bị kỹ năng cho cán bộ điều tra, cải thiện công tác thống kê tội phạm để giảm thiểu tội phạm ẩn, đảm bảo xử lý nghiêm minh các vụ án. Chủ thể: Công an tỉnh, Viện kiểm sát, TAND tỉnh. Thời gian: 2021-2023.

  3. Phát triển các chương trình hỗ trợ việc làm và ổn định đời sống: Tạo điều kiện việc làm ổn định cho nhóm đối tượng có nguy cơ phạm tội cao, đặc biệt là thanh niên, người lao động không ổn định, nhằm giảm thiểu nguyên nhân kinh tế xã hội dẫn đến phạm tội. Chủ thể: Sở Lao động - Thương binh và Xã hội, các doanh nghiệp, tổ chức xã hội. Thời gian: 2021-2026.

  4. Tăng cường phối hợp giữa gia đình, nhà trường và xã hội trong giáo dục đạo đức, kỹ năng sống: Xây dựng các mô hình phối hợp chặt chẽ nhằm phát hiện sớm và hỗ trợ thanh thiếu niên có nguy cơ vi phạm pháp luật, giảm thiểu tội phạm trong lứa tuổi học sinh, sinh viên. Chủ thể: Sở Giáo dục và Đào tạo, các trường học, gia đình, tổ chức xã hội. Thời gian: 2021-2024.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ công tác phòng chống tội phạm: Sử dụng luận văn làm tài liệu tham khảo để xây dựng kế hoạch, chính sách phòng ngừa tội phạm phù hợp với đặc điểm địa phương.

  2. Nhà nghiên cứu và giảng viên chuyên ngành luật, tội phạm học: Khai thác các số liệu, phân tích chuyên sâu về tội cố ý gây thương tích, phục vụ nghiên cứu và giảng dạy.

  3. Cơ quan tư pháp và điều tra: Áp dụng kết quả nghiên cứu để nâng cao hiệu quả công tác điều tra, xử lý và thống kê tội phạm.

  4. Các tổ chức xã hội và cộng đồng: Tham khảo để triển khai các chương trình tuyên truyền, giáo dục pháp luật và hỗ trợ người có nguy cơ phạm tội.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác là gì?
    Là hành vi cố ý gây tổn hại về thể chất hoặc sức khỏe cho người khác, được quy định tại Điều 134 Bộ luật Hình sự năm 2015, với các mức độ thương tích khác nhau tùy theo hậu quả.

  2. Tình hình tội phạm này tại Quảng Nam có đặc điểm gì nổi bật?
    Tội phạm tập trung chủ yếu ở các khu vực đô thị, có xu hướng tăng giảm theo năm, đối tượng phạm tội chủ yếu là nam giới trong độ tuổi lao động, trình độ học vấn thấp và nghề nghiệp không ổn định.

  3. Nguyên nhân chính dẫn đến tội phạm cố ý gây thương tích là gì?
    Bao gồm các yếu tố môi trường sống như gia đình không hoàn chỉnh, điều kiện kinh tế khó khăn, ảnh hưởng tiêu cực của đô thị hóa, tệ nạn xã hội và yếu tố cá nhân như trình độ học vấn thấp, thiếu việc làm.

  4. Phương thức phạm tội phổ biến là gì?
    Phần lớn các vụ án phát sinh từ mâu thuẫn cá nhân, sử dụng công cụ sắc nhọn hoặc hung khí tự chế, hành vi bạo lực diễn ra nhanh và manh động.

  5. Giải pháp phòng ngừa hiệu quả nhất là gì?
    Kết hợp tuyên truyền giáo dục pháp luật, nâng cao hiệu quả điều tra xử lý, hỗ trợ việc làm và ổn định đời sống, phối hợp chặt chẽ giữa gia đình, nhà trường và xã hội trong giáo dục đạo đức và kỹ năng sống.

Kết luận

  • Tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác tại Quảng Nam chiếm tỷ lệ cao trong tổng số tội phạm xâm phạm sức khỏe, diễn biến phức tạp và có xu hướng biến động theo thời gian.
  • Đối tượng phạm tội chủ yếu là nam giới trong độ tuổi lao động, trình độ học vấn thấp, nghề nghiệp không ổn định, phần lớn phạm tội lần đầu.
  • Nguyên nhân và điều kiện phát sinh tội phạm liên quan mật thiết đến môi trường sống, gia đình, nhà trường và các yếu tố xã hội khách quan.
  • Tội phạm ẩn tồn tại ở mức cao, đòi hỏi nâng cao hiệu quả công tác phát hiện, điều tra và xử lý.
  • Cần triển khai đồng bộ các giải pháp phòng ngừa, tập trung vào giáo dục pháp luật, hỗ trợ xã hội và tăng cường quản lý nhà nước để giảm thiểu tội phạm trong thời gian tới.

Luận văn cung cấp cơ sở khoa học quan trọng cho công tác phòng chống tội phạm tại Quảng Nam, đồng thời mở ra hướng nghiên cứu tiếp theo về các biện pháp phòng ngừa hiệu quả hơn. Các cơ quan chức năng và nhà nghiên cứu được khuyến khích áp dụng kết quả này để nâng cao hiệu quả công tác đấu tranh phòng chống tội phạm.