Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu ngày càng chú trọng đến phát triển bền vững và chuyển đổi năng lượng sạch, vai trò của năng lượng tái tạo trong nền kinh tế ngày càng được quan tâm. Việt Nam, với tốc độ tăng trưởng GDP trung bình khoảng 6,92% giai đoạn 1991-2020, đang trong quá trình hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế thế giới. Tuy nhiên, mô hình tăng trưởng chủ yếu dựa vào tài nguyên và năng lượng truyền thống đã bộc lộ nhiều hạn chế về hiệu quả và chất lượng. Đặc biệt, đại dịch COVID-19 đã làm giảm tốc độ tăng trưởng GDP xuống còn khoảng 2% năm 2020, dù vẫn duy trì mức tăng trưởng dương hiếm hoi trong khu vực.

Tỷ giá hối đoái đóng vai trò trung tâm trong việc điều tiết thương mại quốc tế, kiểm soát lạm phát và ảnh hưởng đến chính sách tài khóa. Sự biến động của tỷ giá ảnh hưởng trực tiếp đến sức cạnh tranh của hàng xuất khẩu, giá cả hàng nhập khẩu và cán cân thương mại. Trong bối cảnh đó, nghiên cứu này tập trung phân tích các nhân tố quyết định tỷ giá hối đoái tại Việt Nam, đặc biệt nhấn mạnh vai trò của năng lượng tái tạo – một yếu tố phi tiền tệ chưa được khai thác đầy đủ trong các nghiên cứu trước đây.

Mục tiêu chính của luận văn là làm sáng tỏ ảnh hưởng của năng lượng tái tạo cùng các nhân tố kinh tế vĩ mô truyền thống như thu nhập, cung tiền, dự trữ ngoại hối, lạm phát, giá dầu Brent và lãi suất cho vay đến tỷ giá hối đoái Việt Nam trong giai đoạn từ 1990 đến 2022. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc đề xuất chính sách thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững, ổn định tỷ giá và tăng cường xuất khẩu.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên sự kết hợp các mô hình kinh tế tiền tệ và thị trường ngoại hối tiêu biểu như mô hình Dornbusch (1976) về tỷ giá hối đoái linh hoạt, mô hình Frenkel (1976) về giá cả linh hoạt, mô hình chênh lệch lãi suất của Frankel (1979) và công trình gần đây của Nghiem (2020). Các khái niệm chính bao gồm:

  • Tỷ giá hối đoái danh nghĩa (e): Số lượng đồng Việt Nam trên một đô la Mỹ, thể hiện dưới dạng logarit.
  • Thu nhập thực tế (y): Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) thực tế của Việt Nam, đo bằng logarit.
  • Cung tiền (m): Tổng cung tiền trong nền kinh tế, đo bằng logarit.
  • Dự trữ ngoại hối (fx): Tổng dự trữ ngoại hối của Việt Nam, bao gồm vàng, quyền rút vốn đặc biệt và ngoại tệ, đo bằng logarit.
  • Lạm phát kỳ vọng (π): Tỷ lệ thay đổi chỉ số giá tiêu dùng hàng năm.
  • Giá dầu Brent (oil): Giá dầu thô Brent, đo bằng logarit.
  • Lãi suất cho vay (l): Lãi suất cho vay trung bình tại Việt Nam (%).
  • Tỷ lệ tiêu thụ năng lượng tái tạo (RE): Tỷ trọng năng lượng tái tạo trong tổng tiêu thụ năng lượng cuối cùng (%).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng dữ liệu hàng năm từ năm 1990 đến 2022, thu thập từ các nguồn uy tín như IMF, Ngân hàng Thế giới và Cơ quan Thông tin Năng lượng Mỹ (EIA). Cỡ mẫu dao động khoảng 26-32 quan sát tùy biến số.

Phương pháp phân tích chính là hồi quy Robust Least Squares (RLS) nhằm giảm thiểu ảnh hưởng của ngoại lệ và sai số không chuẩn. Trước khi phân tích, các biến được kiểm định tính dừng bằng các kiểm định ADF và PP, kết quả cho thấy tất cả biến đều dừng tại bậc một (I(1)), do đó biến đầu vào được sử dụng dưới dạng sai phân bậc nhất để tránh hồi quy giả.

Mô hình hồi quy được xây dựng dựa trên công thức:

$$ e_t = \alpha_0 + \alpha_1 e_{t-1} + \alpha_2 y_t + \alpha_3 m_t + \alpha_4 fx_t + \alpha_5 \pi_t + \alpha_6 oil_t + \alpha_7 l_t + \alpha_8 RE_t + \varepsilon_t $$

Trong đó, $e_{t-1}$ là biến trễ một kỳ nhằm kiểm soát sai số nội sinh.

Ngoài ra, nghiên cứu còn sử dụng phân tích đồ thị để minh họa mối quan hệ giữa tỷ giá và các biến độc lập, giúp trực quan hóa xu hướng và tương quan.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Ảnh hưởng của năng lượng tái tạo: Biến tỷ lệ tiêu thụ năng lượng tái tạo có hệ số 0,00145 và ý nghĩa thống kê ở mức 1%, cho thấy mỗi 1% tăng tỷ trọng năng lượng tái tạo dẫn đến tỷ giá đồng Việt Nam so với USD giảm khoảng 0,145% (đồng VND mất giá). Điều này đồng nghĩa với việc tăng sử dụng năng lượng tái tạo góp phần làm giảm giá trị đồng nội tệ, từ đó thúc đẩy xuất khẩu và tăng trưởng GDP.

  2. Cung tiền (m): Hệ số 0,0418 với ý nghĩa 1% cho thấy tăng 1% cung tiền làm tỷ giá tăng 4,18%, tức đồng VND mất giá. Kết quả phù hợp với lý thuyết tiền tệ và các nghiên cứu trước đây.

  3. Dự trữ ngoại hối (fx): Hệ số -0,0592 và ý nghĩa 1% cho thấy tăng 1% dự trữ ngoại hối làm đồng VND tăng giá 5,92%, thể hiện vai trò của dự trữ ngoại hối trong ổn định tỷ giá.

  4. Lạm phát (π): Hệ số -0,0019 với ý nghĩa 1% cho thấy lạm phát tăng làm đồng nội tệ tăng giá nhẹ, có thể do chính sách tiền tệ kiểm soát lạm phát và tỷ giá.

  5. Giá dầu Brent (oil): Hệ số 0,0053 và ý nghĩa 1% cho thấy tăng giá dầu làm đồng VND mất giá, phù hợp với Việt Nam là nước nhập khẩu dầu.

  6. Lãi suất cho vay (l): Hệ số -0,0025 và ý nghĩa 1% cho thấy tăng lãi suất cho vay làm đồng VND tăng giá, do thu hút vốn đầu tư nước ngoài.

  7. Thu nhập (y): Biến này không có ý nghĩa thống kê trong mô hình ngắn hạn, cho thấy ảnh hưởng của GDP đến tỷ giá chưa rõ ràng trong ngắn hạn.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy các nhân tố tiền tệ truyền thống như cung tiền, dự trữ ngoại hối, lạm phát và lãi suất vẫn giữ vai trò quan trọng trong việc xác định tỷ giá hối đoái tại Việt Nam. Đặc biệt, phát hiện mới về tác động tích cực của năng lượng tái tạo đối với tỷ giá mở ra hướng nghiên cứu và chính sách mới nhằm thúc đẩy phát triển bền vững.

Việc tăng tỷ lệ tiêu thụ năng lượng tái tạo làm đồng nội tệ mất giá có thể được giải thích bởi sự gia tăng chi phí đầu tư và nhập khẩu công nghệ năng lượng sạch, đồng thời tạo ra hiệu ứng tích cực lên xuất khẩu nhờ giá trị đồng nội tệ thấp hơn. Kết quả này tương đồng với một số nghiên cứu quốc tế nhưng khác biệt với các nghiên cứu chỉ tập trung vào năng lượng truyền thống.

Biểu đồ phân tích mối quan hệ giữa các biến cho thấy xu hướng tương đồng giữa tỷ giá và cung tiền, dự trữ ngoại hối, cũng như xu hướng ngược chiều với tỷ lệ năng lượng tái tạo, củng cố kết quả hồi quy. So sánh với các nghiên cứu trong khu vực và thế giới, kết quả này góp phần làm rõ vai trò của năng lượng tái tạo trong bối cảnh kinh tế Việt Nam.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Khuyến khích phát triển năng lượng tái tạo: Chính phủ cần thúc đẩy các chính sách ưu đãi như giảm thuế, hỗ trợ tài chính, và đầu tư công vào nghiên cứu phát triển công nghệ năng lượng sạch nhằm tăng tỷ lệ tiêu thụ năng lượng tái tạo lên ít nhất 30% trong vòng 5 năm tới.

  2. Ổn định cung tiền và chính sách tiền tệ: Ngân hàng Nhà nước cần kiểm soát chặt chẽ cung tiền để tránh áp lực mất giá đồng nội tệ, duy trì lạm phát trong khoảng mục tiêu dưới 4% hàng năm, qua đó ổn định tỷ giá.

  3. Tăng cường dự trữ ngoại hối: Duy trì và nâng cao dự trữ ngoại hối nhằm tạo đệm chống lại các cú sốc thị trường, đảm bảo khả năng can thiệp hiệu quả khi tỷ giá biến động mạnh.

  4. Điều chỉnh lãi suất hợp lý: Chính sách lãi suất cần cân bằng giữa việc thu hút vốn đầu tư nước ngoài và hỗ trợ tăng trưởng kinh tế, tránh gây áp lực lên tỷ giá và lạm phát.

Các giải pháp trên nên được thực hiện đồng bộ trong vòng 3-5 năm, với sự phối hợp giữa Ngân hàng Nhà nước, Bộ Công Thương, Bộ Tài chính và các doanh nghiệp năng lượng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà hoạch định chính sách: Giúp xây dựng chiến lược phát triển năng lượng bền vững và ổn định tỷ giá, từ đó thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.

  2. Doanh nghiệp trong lĩnh vực năng lượng: Cung cấp cơ sở khoa học để đầu tư và phát triển các dự án năng lượng tái tạo phù hợp với xu hướng thị trường và chính sách.

  3. Các nhà nghiên cứu kinh tế và tài chính: Mở rộng hiểu biết về mối quan hệ giữa năng lượng tái tạo và tỷ giá, làm nền tảng cho các nghiên cứu sâu hơn về kinh tế môi trường.

  4. Nhà đầu tư và tổ chức tài chính: Hỗ trợ đánh giá rủi ro và cơ hội đầu tư trong lĩnh vực năng lượng và thị trường ngoại hối Việt Nam.

Câu hỏi thường gặp

  1. Năng lượng tái tạo ảnh hưởng thế nào đến tỷ giá hối đoái?
    Nghiên cứu cho thấy tăng tỷ lệ tiêu thụ năng lượng tái tạo làm đồng nội tệ mất giá nhẹ, giúp tăng sức cạnh tranh xuất khẩu và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.

  2. Tại sao cung tiền lại làm đồng nội tệ mất giá?
    Khi cung tiền tăng, lượng tiền trong lưu thông nhiều hơn, làm giảm giá trị đồng nội tệ so với ngoại tệ, dẫn đến tỷ giá tăng (đồng nội tệ mất giá).

  3. Dự trữ ngoại hối có vai trò gì trong ổn định tỷ giá?
    Dự trữ ngoại hối cao giúp Ngân hàng Nhà nước can thiệp thị trường ngoại hối hiệu quả, ngăn chặn biến động mạnh và duy trì giá trị đồng nội tệ ổn định.

  4. Lãi suất cho vay ảnh hưởng thế nào đến tỷ giá?
    Lãi suất cao thu hút vốn đầu tư nước ngoài, làm tăng cầu đồng nội tệ và dẫn đến đồng nội tệ tăng giá (tỷ giá giảm).

  5. Tại sao thu nhập (GDP) không ảnh hưởng rõ ràng đến tỷ giá trong nghiên cứu này?
    Ảnh hưởng của GDP đến tỷ giá có thể rõ hơn trong dài hạn, trong khi nghiên cứu này tập trung vào mô hình ngắn hạn với dữ liệu hàng năm.

Kết luận

  • Nghiên cứu xác nhận vai trò quan trọng của năng lượng tái tạo trong việc ảnh hưởng đến tỷ giá hối đoái Việt Nam, với tác động làm đồng nội tệ mất giá nhẹ.
  • Các nhân tố tiền tệ truyền thống như cung tiền, dự trữ ngoại hối, lạm phát và lãi suất cho vay cũng có ảnh hưởng đáng kể đến tỷ giá.
  • Thu nhập thực tế (GDP) chưa cho thấy tác động rõ ràng trong ngắn hạn, cần nghiên cứu thêm trong dài hạn.
  • Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho các chính sách thúc đẩy phát triển năng lượng tái tạo và ổn định tỷ giá.
  • Đề xuất các bước tiếp theo bao gồm mở rộng nghiên cứu với dữ liệu tần suất cao hơn và áp dụng các mô hình kinh tế lượng phức tạp hơn như ARDL, VECM để phân tích mối quan hệ dài hạn.

Chính phủ, nhà đầu tư và các nhà nghiên cứu được khuyến khích áp dụng kết quả này để thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững và ổn định thị trường ngoại hối Việt Nam.