Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn 2011-2015, tỉnh Quảng Nam đã trải qua nhiều biến động kinh tế - xã hội với mức tăng trưởng GDP đạt khoảng 6,68% năm 2015, cao hơn mức tăng trưởng các năm trước đó (6,24% năm 2011, 5,25% năm 2012). Quảng Nam là tỉnh ven biển thuộc vùng kinh tế trọng điểm miền Trung, có vị trí địa lý thuận lợi với hơn 125 km bờ biển, tiếp giáp thành phố Đà Nẵng và các tỉnh Tây Nguyên, Quảng Ngãi. Tỉnh có 18 đơn vị hành chính cấp huyện, trong đó có 2 thành phố, 1 thị xã và 15 huyện với tổng dân số khoảng 1,5 triệu người.

Phân cấp quản lý ngân sách nhà nước cho các huyện, thị, thành phố trực thuộc tỉnh Quảng Nam là một nội dung quan trọng nhằm nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công, đảm bảo sự chủ động và linh hoạt trong việc phân bổ nguồn lực tài chính phục vụ phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Tuy nhiên, trong giai đoạn này, việc phân cấp vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế như mức độ chủ động ngân sách địa phương chưa cao, quy trình phê duyệt ngân sách phức tạp và thời gian kéo dài, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý ngân sách.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng phân cấp quản lý ngân sách cho các huyện, thị, thành phố trực thuộc tỉnh Quảng Nam giai đoạn 2011-2015, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện phân cấp quản lý ngân sách trong giai đoạn 2017-2020. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các nội dung phân cấp thẩm quyền ban hành định mức phân bổ ngân sách, phân cấp nguồn thu và nhiệm vụ chi ngân sách, cũng như phân cấp quy trình ngân sách từ cấp tỉnh đến cấp huyện. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách địa phương, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội tỉnh Quảng Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, tập trung vào ba khái niệm chính:

  • Ngân sách nhà nước: Được hiểu là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước đã được cơ quan có thẩm quyền quyết định trong một năm nhằm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. Bản chất ngân sách là hệ thống các mối quan hệ kinh tế - xã hội giữa Nhà nước và xã hội trong quá trình huy động và sử dụng nguồn lực tài chính.

  • Phân cấp quản lý ngân sách nhà nước: Là việc xác định phạm vi, trách nhiệm và quyền hạn của các cấp chính quyền trong quản lý ngân sách, nhằm đảm bảo sự chủ động, linh hoạt và hiệu quả trong việc phân bổ và sử dụng ngân sách.

  • Nguyên tắc phân cấp quản lý ngân sách: Bao gồm nguyên tắc phù hợp với phân cấp quản lý kinh tế - xã hội, ngân sách trung ương giữ vai trò chủ đạo, đảm bảo công bằng và ổn định trong phân chia nguồn thu, nhiệm vụ chi giữa các cấp ngân sách.

Ngoài ra, luận văn tham khảo kinh nghiệm phân cấp ngân sách từ các quốc gia như Nhật Bản, Malaysia và một số tỉnh thành tại Việt Nam để làm cơ sở so sánh và đề xuất giải pháp phù hợp với đặc thù tỉnh Quảng Nam.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau:

  • Phương pháp phân tích, tổng hợp: Thu thập và tổng hợp số liệu từ các báo cáo tài chính, văn bản pháp luật, các nghiên cứu trước đây để đánh giá thực trạng phân cấp quản lý ngân sách.

  • Phương pháp so sánh: So sánh số liệu thu, chi ngân sách giữa các năm trong giai đoạn 2011-2015 và giữa các cấp ngân sách tỉnh và huyện nhằm nhận diện sự khác biệt, tồn tại.

  • Phương pháp dự báo: Dự báo xu hướng phân cấp quản lý ngân sách trong giai đoạn 2017-2020 dựa trên các chính sách mới như Luật Ngân sách 2015 và tình hình phát triển kinh tế - xã hội tỉnh Quảng Nam.

  • Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia: Thu thập ý kiến từ các cán bộ quản lý ngân sách, chuyên gia tài chính nhằm hoàn thiện các đề xuất giải pháp.

Nguồn dữ liệu chính bao gồm số liệu thu chi ngân sách của tỉnh Quảng Nam và các huyện, thị, thành phố trực thuộc trong giai đoạn 2011-2015, các văn bản pháp luật liên quan như Luật Ngân sách Nhà nước 2002 và 2015, các báo cáo của Sở Tài chính tỉnh Quảng Nam. Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ các huyện, thị, thành phố trực thuộc tỉnh với tổng số 18 đơn vị hành chính cấp huyện. Phương pháp chọn mẫu là toàn bộ đơn vị hành chính cấp huyện nhằm đảm bảo tính đại diện và toàn diện cho nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Phân cấp thẩm quyền ban hành định mức phân bổ ngân sách còn hạn chế: Hầu hết các chính sách, chế độ ngân sách vẫn do Trung ương ban hành, chỉ một số ít được giao cho Hội đồng nhân dân cấp tỉnh quyết định. Việc này làm giảm tính chủ động của địa phương trong việc điều chỉnh ngân sách phù hợp với đặc thù địa bàn. Ví dụ, định mức phân bổ dự toán chi thường xuyên được điều chỉnh theo hệ số vùng, nhưng tỷ lệ điều chỉnh còn chưa phản ánh đầy đủ sự khác biệt về điều kiện kinh tế - xã hội giữa các huyện.

  2. Phân cấp nguồn thu và nhiệm vụ chi chưa cân đối hợp lý: Trong giai đoạn 2011-2015, ngân sách địa phương chủ yếu dựa vào nguồn bổ sung từ ngân sách cấp trên, tỷ lệ tự cân đối ngân sách còn thấp, khoảng dưới 50% tổng thu ngân sách địa phương. Nguồn thu chủ yếu của ngân sách trung ương tập trung vào các khoản thuế lớn như thuế giá trị gia tăng, thuế xuất nhập khẩu, trong khi ngân sách địa phương chủ yếu thu từ các khoản phí, lệ phí và thuế thu nhập doanh nghiệp địa phương. Nhiệm vụ chi của ngân sách địa phương tập trung vào chi thường xuyên và đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng địa phương, tuy nhiên tỷ lệ chi đầu tư phát triển còn thấp so với nhu cầu.

  3. Quy trình phân cấp quản lý ngân sách còn phức tạp và kéo dài: Việc lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách giữa các cấp còn nhiều vướng mắc, thời gian phê duyệt ngân sách kéo dài ảnh hưởng đến tiến độ thực hiện các dự án đầu tư công. Việc phối hợp giữa các cơ quan tài chính, kế hoạch và các đơn vị dự toán chưa đồng bộ, dẫn đến hiệu quả quản lý ngân sách chưa cao.

  4. Hiệu quả quản lý ngân sách địa phương chưa đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội: Mức độ chủ động về ngân sách của các huyện, thị, thành phố trực thuộc tỉnh Quảng Nam chưa cao, dẫn đến khó khăn trong việc thực hiện các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội địa phương. So sánh với một số tỉnh khác như Lâm Đồng và Tiền Giang, Quảng Nam còn nhiều hạn chế trong việc ủy nhiệm thu và phân cấp chi đầu tư phát triển cho các cấp xã, phường.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên xuất phát từ cơ chế phân cấp quản lý ngân sách chưa thực sự phù hợp với đặc điểm kinh tế - xã hội và mức độ phát triển của từng địa phương trong tỉnh. Việc phân cấp thẩm quyền ban hành định mức phân bổ ngân sách còn tập trung ở Trung ương làm giảm tính linh hoạt và chủ động của địa phương trong việc điều chỉnh ngân sách theo nhu cầu thực tế. Điều này cũng phù hợp với nhận định trong các nghiên cứu trước đây về phân cấp ngân sách tại Việt Nam, cho thấy sự mất cân đối tài khóa theo chiều dọc và chiều ngang vẫn còn tồn tại.

So sánh với kinh nghiệm quốc tế, như Nhật Bản và Malaysia, việc phân cấp ngân sách được thực hiện rõ ràng với ngân sách trung ương giữ vai trò chủ đạo nhưng đồng thời tạo điều kiện cho ngân sách địa phương tự chủ trong phạm vi nhất định. Các địa phương có thể tự lập, duyệt và thực hiện ngân sách của mình, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công.

Việc quy trình phân cấp ngân sách còn phức tạp và kéo dài cũng ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng ngân sách, làm giảm khả năng đáp ứng kịp thời các nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội. Điều này đòi hỏi cần có sự cải cách quy trình, tăng cường phối hợp giữa các cơ quan liên quan và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách.

Kết quả nghiên cứu có thể được trình bày qua các biểu đồ so sánh tỷ lệ thu ngân sách tự chủ của các huyện, tỷ lệ chi đầu tư phát triển so với chi thường xuyên, cũng như bảng tổng hợp thời gian phê duyệt ngân sách qua các năm để minh họa rõ hơn các tồn tại và xu hướng cải thiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện phân cấp thẩm quyền ban hành định mức phân bổ ngân sách: Giao thêm quyền cho Hội đồng nhân dân cấp tỉnh và các huyện, thị, thành phố trong việc quyết định định mức phân bổ ngân sách phù hợp với đặc thù địa phương. Thời gian thực hiện đề xuất trong giai đoạn 2017-2020, do Ủy ban nhân dân tỉnh chủ trì phối hợp với Sở Tài chính và các cơ quan liên quan.

  2. Tăng cường phân cấp nguồn thu và nhiệm vụ chi ngân sách địa phương: Khuyến khích các huyện, thị, thành phố nâng cao tỷ lệ tự cân đối ngân sách, giảm dần sự phụ thuộc vào ngân sách cấp trên. Đồng thời, phân bổ nguồn thu hợp lý giữa các cấp ngân sách, ưu tiên nguồn lực cho các dự án phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Thời gian thực hiện từ 2017 đến 2020, do Sở Tài chính và các huyện phối hợp thực hiện.

  3. Đơn giản hóa và chuẩn hóa quy trình phân cấp quản lý ngân sách: Rút ngắn thời gian phê duyệt dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách bằng cách tăng cường phối hợp liên ngành, ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách. Chủ thể thực hiện là Sở Tài chính, Kho bạc Nhà nước và các đơn vị dự toán cấp huyện, thời gian thực hiện trong năm 2017-2018.

  4. Nâng cao năng lực quản lý ngân sách cho cán bộ địa phương: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng chuyên sâu về quản lý ngân sách, kỹ năng lập dự toán và kiểm soát chi tiêu cho cán bộ tài chính các cấp huyện, thị, thành phố. Thời gian triển khai liên tục trong giai đoạn 2017-2020, do Sở Tài chính phối hợp với các cơ sở đào tạo thực hiện.

  5. Tăng cường công khai, minh bạch và giám sát ngân sách địa phương: Đẩy mạnh công khai các khoản thu, chi ngân sách tại các cấp để nâng cao trách nhiệm giải trình và sự tham gia của cộng đồng. Chủ thể thực hiện là Ủy ban nhân dân các cấp phối hợp với Hội đồng nhân dân và các tổ chức xã hội, thời gian thực hiện từ 2017 trở đi.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách địa phương: Giúp nâng cao hiểu biết về cơ chế phân cấp ngân sách, từ đó áp dụng hiệu quả trong công tác lập dự toán, phân bổ và quản lý ngân sách tại các huyện, thị, thành phố.

  2. Các nhà hoạch định chính sách tài chính công: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng và hoàn thiện chính sách phân cấp quản lý ngân sách phù hợp với đặc thù địa phương, góp phần cải cách tài chính công hiệu quả.

  3. Giảng viên và sinh viên ngành Tài chính - Ngân hàng: Là tài liệu tham khảo thực tiễn về phân cấp quản lý ngân sách nhà nước, giúp nâng cao kiến thức chuyên môn và kỹ năng nghiên cứu khoa học.

  4. Các tổ chức nghiên cứu và tư vấn tài chính công: Hỗ trợ trong việc đánh giá, phân tích và đề xuất các giải pháp cải thiện quản lý ngân sách nhà nước ở cấp địa phương, đặc biệt trong bối cảnh đổi mới chính sách tài chính.

Câu hỏi thường gặp

  1. Phân cấp quản lý ngân sách là gì và tại sao lại quan trọng?
    Phân cấp quản lý ngân sách là việc xác định phạm vi, trách nhiệm và quyền hạn của các cấp chính quyền trong quản lý ngân sách nhà nước. Nó quan trọng vì giúp tăng tính chủ động, linh hoạt và hiệu quả trong việc phân bổ và sử dụng nguồn lực tài chính, phù hợp với đặc thù và nhu cầu phát triển của từng địa phương.

  2. Tình hình phân cấp ngân sách tại Quảng Nam giai đoạn 2011-2015 ra sao?
    Trong giai đoạn này, phân cấp ngân sách tại Quảng Nam đã có những bước tiến nhưng vẫn còn nhiều hạn chế như tỷ lệ tự cân đối ngân sách địa phương thấp, quy trình phê duyệt ngân sách phức tạp và thời gian kéo dài, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý ngân sách.

  3. Luật Ngân sách 2015 có ảnh hưởng thế nào đến phân cấp quản lý ngân sách?
    Luật Ngân sách 2015 quy định rõ hơn về phân cấp quản lý ngân sách, tăng cường quyền tự chủ cho các cấp chính quyền địa phương, đồng thời yêu cầu minh bạch và trách nhiệm giải trình trong quản lý ngân sách, tạo cơ sở pháp lý để hoàn thiện phân cấp ngân sách hiệu quả hơn.

  4. Các giải pháp chính để hoàn thiện phân cấp quản lý ngân sách tại Quảng Nam là gì?
    Bao gồm hoàn thiện thẩm quyền ban hành định mức phân bổ ngân sách, tăng cường phân cấp nguồn thu và nhiệm vụ chi, đơn giản hóa quy trình quản lý ngân sách, nâng cao năng lực cán bộ và tăng cường công khai, minh bạch ngân sách.

  5. Ai nên sử dụng kết quả nghiên cứu này?
    Kết quả nghiên cứu phù hợp cho cán bộ quản lý ngân sách địa phương, nhà hoạch định chính sách tài chính công, giảng viên và sinh viên ngành tài chính - ngân hàng, cũng như các tổ chức nghiên cứu và tư vấn tài chính công.

Kết luận

  • Luận văn đã đánh giá toàn diện thực trạng phân cấp quản lý ngân sách cho các huyện, thị, thành phố trực thuộc tỉnh Quảng Nam giai đoạn 2011-2015, chỉ ra những tồn tại về thẩm quyền, nguồn thu, nhiệm vụ chi và quy trình quản lý ngân sách.
  • Phân cấp quản lý ngân sách là công cụ quan trọng để nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương.
  • Các giải pháp đề xuất tập trung vào hoàn thiện cơ chế phân cấp, nâng cao năng lực quản lý và minh bạch ngân sách nhằm tăng cường tính chủ động và hiệu quả sử dụng ngân sách địa phương.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn và khoa học, hỗ trợ các cấp chính quyền và nhà hoạch định chính sách trong việc cải cách quản lý ngân sách nhà nước.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất trong giai đoạn 2017-2020, đồng thời tiếp tục theo dõi, đánh giá và điều chỉnh chính sách phân cấp ngân sách phù hợp với tình hình phát triển kinh tế - xã hội tỉnh Quảng Nam.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách địa phương và góp phần phát triển bền vững tỉnh Quảng Nam!