Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh nền kinh tế Việt Nam ngày càng hội nhập sâu rộng với kinh tế thế giới, số lượng doanh nghiệp thành lập mới tăng nhanh, đóng góp quan trọng vào GDP và tạo việc làm cho xã hội. Tuy nhiên, theo báo cáo của Tổng cục Thống kê, trong 5 tháng đầu năm 2021, có khoảng 31.800 doanh nghiệp tạm ngừng kinh doanh có thời hạn, tăng 22,3% so với cùng kỳ năm trước; 20.000 doanh nghiệp ngừng hoạt động chờ làm thủ tục giải thể, tăng 20,7%; và 3.000 doanh nghiệp hoàn tất thủ tục giải thể, tăng 3,3%. Trung bình mỗi tháng có gần 12.000 doanh nghiệp rút lui khỏi thị trường. Trong khi đó, số doanh nghiệp thành lập mới trong tháng 5/2021 là 11.600 doanh nghiệp, giảm 20% so với tháng trước. Những con số này phản ánh sự biến động mạnh mẽ của môi trường kinh doanh, đặc biệt chịu ảnh hưởng bởi đại dịch Covid-19.

Luật Doanh nghiệp năm 2020 được Quốc hội thông qua và có hiệu lực từ ngày 01/01/2021 nhằm khắc phục những hạn chế của Luật Doanh nghiệp 2014, tạo thuận lợi hơn cho doanh nghiệp trong quá trình thành lập, tổ chức lại và hoạt động. Luận văn tập trung nghiên cứu những điểm mới của Luật Doanh nghiệp 2020 so với Luật Doanh nghiệp 2014, đánh giá tác động của các quy định mới đến hoạt động doanh nghiệp tại Việt Nam trong bối cảnh kinh tế hiện nay. Phạm vi nghiên cứu bao gồm các quy định về điều kiện thành lập, thủ tục đăng ký, tổ chức lại doanh nghiệp, cũng như các loại hình doanh nghiệp cụ thể. Mục tiêu là đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật doanh nghiệp, góp phần cải thiện môi trường kinh doanh và thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết pháp luật doanh nghiệp và mô hình quản trị doanh nghiệp hiện đại. Lý thuyết pháp luật doanh nghiệp cung cấp cơ sở để hiểu về khái niệm, đặc điểm, quyền và nghĩa vụ của doanh nghiệp trong hệ thống pháp luật Việt Nam, đồng thời làm rõ vai trò của pháp luật trong việc điều chỉnh hoạt động kinh doanh và bảo vệ quyền lợi các bên liên quan. Mô hình quản trị doanh nghiệp hiện đại tập trung vào cơ cấu tổ chức, quản lý nội bộ, bảo vệ cổ đông và minh bạch thông tin, giúp doanh nghiệp vận hành hiệu quả và nâng cao năng lực cạnh tranh.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: doanh nghiệp (tổ chức có tên riêng, tài sản, trụ sở giao dịch, hoạt động kinh doanh nhằm mục đích lợi nhuận), pháp luật doanh nghiệp (hệ thống các quy định điều chỉnh tổ chức và hoạt động doanh nghiệp), tổ chức lại doanh nghiệp (chia, tách, hợp nhất, sáp nhập, chuyển đổi loại hình doanh nghiệp), và doanh nghiệp nhà nước (do Nhà nước nắm giữ trên 50% vốn điều lệ hoặc cổ phần có quyền biểu quyết).

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu kết hợp định tính và định lượng. Phương pháp phân tích, so sánh và bình luận được áp dụng để làm rõ những điểm mới của Luật Doanh nghiệp 2020 so với Luật Doanh nghiệp 2014, đồng thời đánh giá tác động của các quy định mới đến hoạt động doanh nghiệp. Phương pháp thống kê được sử dụng để tổng hợp số liệu thực tế về số lượng doanh nghiệp thành lập, giải thể, tạm ngừng hoạt động trong giai đoạn 2019-2021, đặc biệt trong bối cảnh đại dịch Covid-19.

Nguồn dữ liệu chính bao gồm các văn bản pháp luật (Luật Doanh nghiệp 2014, Luật Doanh nghiệp 2020, các nghị định và thông tư hướng dẫn), báo cáo của Tổng cục Thống kê, các nghiên cứu khoa học và bài viết chuyên ngành về pháp luật doanh nghiệp. Cỡ mẫu nghiên cứu là toàn bộ các quy định pháp luật liên quan và số liệu thống kê doanh nghiệp trong giai đoạn từ 2014 đến 2021. Thời gian nghiên cứu tập trung vào giai đoạn từ khi Luật Doanh nghiệp 2020 có hiệu lực (2021) đến thời điểm hiện tại.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mở rộng phạm vi đối tượng không được thành lập doanh nghiệp: Luật Doanh nghiệp 2020 bổ sung thêm các đối tượng không có quyền thành lập và quản lý doanh nghiệp như người có khó khăn trong nhận thức và làm chủ hành vi, công nhân công an trong các cơ quan thuộc Công an Nhân dân, người bị tạm giam, và tổ chức pháp nhân thương mại bị cấm kinh doanh. Quy định này giúp nâng cao tính minh bạch và an toàn trong hoạt động doanh nghiệp.

  2. Đa dạng hóa phương thức đăng ký doanh nghiệp: Luật 2020 quy định rõ ba phương thức đăng ký doanh nghiệp gồm đăng ký trực tiếp, đăng ký qua dịch vụ bưu chính và đăng ký qua mạng thông tin điện tử. Việc đăng ký qua mạng có giá trị pháp lý tương đương hồ sơ giấy, giúp tiết kiệm thời gian, chi phí và công sức cho doanh nghiệp, đồng thời thúc đẩy ứng dụng công nghệ thông tin trong thủ tục hành chính.

  3. Bãi bỏ thủ tục thông báo mẫu dấu và báo cáo thay đổi thông tin người quản lý doanh nghiệp: Luật Doanh nghiệp 2020 trao quyền cho doanh nghiệp tự quyết định về con dấu, không bắt buộc phải thông báo mẫu dấu cho cơ quan đăng ký kinh doanh, đồng thời lược bỏ thủ tục báo cáo thay đổi thông tin người quản lý doanh nghiệp. Điều này giảm chi phí, thủ tục hành chính và hạn chế tranh chấp nội bộ liên quan đến con dấu.

  4. Cải tiến quy định về tổ chức lại doanh nghiệp: Luật 2020 quy định rõ hơn về căn cứ, điều kiện và phương thức tổ chức lại doanh nghiệp như chia, tách, hợp nhất, sáp nhập và chuyển đổi loại hình doanh nghiệp. Đặc biệt, cho phép doanh nghiệp tư nhân chuyển đổi trực tiếp thành công ty cổ phần hoặc công ty hợp danh, tạo thuận lợi cho việc cơ cấu lại doanh nghiệp, giảm chi phí và thời gian.

  5. Nhận diện doanh nghiệp nhà nước theo hướng mở rộng: Luật Doanh nghiệp 2020 mở rộng khái niệm doanh nghiệp nhà nước bao gồm cả doanh nghiệp do Nhà nước nắm giữ trên 50% vốn điều lệ hoặc cổ phần có quyền biểu quyết, không chỉ giới hạn ở doanh nghiệp do Nhà nước nắm giữ 100% vốn điều lệ như Luật 2014. Quy định này phù hợp với thực tiễn và các cam kết quốc tế, đồng thời tăng cường trách nhiệm quản lý nhà nước.

Thảo luận kết quả

Việc mở rộng đối tượng không được thành lập doanh nghiệp phù hợp với quy định của Bộ luật Dân sự 2015, đảm bảo doanh nghiệp được thành lập và quản lý bởi các cá nhân, tổ chức có năng lực hành vi dân sự đầy đủ, góp phần nâng cao chất lượng doanh nghiệp. Sự đa dạng hóa phương thức đăng ký doanh nghiệp, đặc biệt là đăng ký qua mạng điện tử, phản ánh xu hướng hiện đại hóa thủ tục hành chính, giúp cải thiện chỉ số môi trường kinh doanh của Việt Nam theo đánh giá của Ngân hàng Thế giới.

Bãi bỏ thủ tục thông báo mẫu dấu và báo cáo thay đổi thông tin người quản lý doanh nghiệp là bước tiến lớn trong cải cách hành chính, giảm gánh nặng chi phí và thời gian cho doanh nghiệp, đồng thời hạn chế các rủi ro pháp lý liên quan đến con dấu. Điều này cũng phù hợp với thông lệ quốc tế, nơi nhiều quốc gia không bắt buộc doanh nghiệp phải có con dấu trong giao dịch.

Quy định mới về tổ chức lại doanh nghiệp giúp doanh nghiệp linh hoạt hơn trong việc điều chỉnh mô hình hoạt động, thích ứng với biến động thị trường và các rủi ro kinh tế, đặc biệt trong bối cảnh đại dịch Covid-19. Việc cho phép chuyển đổi trực tiếp từ doanh nghiệp tư nhân sang công ty cổ phần hoặc công ty hợp danh giúp giảm thủ tục trung gian, tiết kiệm chi phí và thời gian, tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp phát triển bền vững.

Nhận diện doanh nghiệp nhà nước theo hướng mở rộng giúp quản lý hiệu quả hơn các doanh nghiệp có vốn nhà nước, đồng thời phù hợp với các cam kết quốc tế như CPTPP và EVFTA. Điều này cũng tạo cơ sở pháp lý rõ ràng cho việc cơ cấu lại, đổi mới và nâng cao hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp nhà nước.

Các kết quả trên có thể được minh họa qua biểu đồ so sánh số lượng doanh nghiệp thành lập mới, giải thể và tạm ngừng hoạt động trước và sau khi Luật Doanh nghiệp 2020 có hiệu lực, cũng như bảng tổng hợp các điểm mới và tác động tương ứng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong thủ tục đăng ký doanh nghiệp: Cơ quan đăng ký kinh doanh cần hoàn thiện hệ thống đăng ký trực tuyến, đảm bảo tính bảo mật, minh bạch và thuận tiện cho doanh nghiệp, nhằm tăng tỷ lệ đăng ký qua mạng lên ít nhất 70% trong vòng 2 năm tới.

  2. Tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật doanh nghiệp: Bộ Kế hoạch và Đầu tư phối hợp với các sở ngành tổ chức các chương trình đào tạo, hội thảo, hướng dẫn thực hiện Luật Doanh nghiệp 2020 cho doanh nghiệp và cán bộ quản lý nhà nước, nhằm nâng cao nhận thức và tuân thủ pháp luật trong vòng 1 năm.

  3. Hoàn thiện khung pháp lý về quản trị doanh nghiệp nhà nước: Cần sửa đổi, bổ sung các quy định liên quan đến tiêu chuẩn, điều kiện của thành viên Hội đồng thành viên, Ban Kiểm soát và kiểm soát viên doanh nghiệp nhà nước để nâng cao hiệu quả quản lý, minh bạch và trách nhiệm giải trình trong vòng 18 tháng.

  4. Hỗ trợ doanh nghiệp trong tổ chức lại và chuyển đổi loại hình: Chính phủ và các cơ quan liên quan cần xây dựng các chính sách hỗ trợ kỹ thuật, tài chính cho doanh nghiệp thực hiện tổ chức lại, chuyển đổi mô hình kinh doanh, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa, nhằm giảm thiểu rủi ro và tăng khả năng cạnh tranh trong vòng 2 năm.

  5. Tăng cường giám sát, đánh giá tác động của Luật Doanh nghiệp 2020: Thiết lập cơ chế thu thập phản hồi, đánh giá định kỳ về hiệu quả thực thi Luật, từ đó đề xuất điều chỉnh, bổ sung phù hợp nhằm đảm bảo luật phát huy tối đa tác động tích cực đến hoạt động doanh nghiệp và môi trường kinh doanh.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản lý nhà nước về doanh nghiệp: Luận văn cung cấp cái nhìn toàn diện về các điểm mới của Luật Doanh nghiệp 2020, giúp các cán bộ quản lý hiểu rõ hơn về chính sách pháp luật, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý và xây dựng chính sách phù hợp.

  2. Doanh nghiệp và nhà đầu tư: Các doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa, cùng các nhà đầu tư trong và ngoài nước có thể nắm bắt các quy định mới về thành lập, tổ chức lại và quản trị doanh nghiệp, giúp tối ưu hóa hoạt động kinh doanh và giảm thiểu rủi ro pháp lý.

  3. Chuyên gia pháp lý và nghiên cứu khoa học: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá cho các chuyên gia pháp lý, giảng viên, sinh viên ngành luật kinh tế trong việc nghiên cứu, giảng dạy và phát triển các đề tài liên quan đến pháp luật doanh nghiệp.

  4. Cơ quan hỗ trợ phát triển doanh nghiệp: Các tổ chức hỗ trợ doanh nghiệp, hiệp hội doanh nghiệp có thể sử dụng luận văn để xây dựng các chương trình đào tạo, tư vấn pháp lý, hỗ trợ doanh nghiệp áp dụng hiệu quả Luật Doanh nghiệp 2020.

Câu hỏi thường gặp

  1. Luật Doanh nghiệp 2020 có điểm mới nào nổi bật so với Luật 2014?
    Luật 2020 mở rộng đối tượng không được thành lập doanh nghiệp, đa dạng hóa phương thức đăng ký doanh nghiệp, bãi bỏ thủ tục thông báo mẫu dấu và báo cáo thay đổi thông tin người quản lý, đồng thời cải tiến quy định về tổ chức lại doanh nghiệp và nhận diện doanh nghiệp nhà nước.

  2. Việc đăng ký doanh nghiệp qua mạng có lợi ích gì?
    Đăng ký qua mạng giúp tiết kiệm thời gian, chi phí đi lại, giảm thủ tục hành chính, thuận tiện cho doanh nghiệp chủ động thời gian nộp hồ sơ, đồng thời tăng tính minh bạch và hiệu quả quản lý nhà nước.

  3. Tại sao Luật Doanh nghiệp 2020 bãi bỏ thủ tục thông báo mẫu dấu?
    Thủ tục này không còn cần thiết, gây tốn kém chi phí và thời gian, đồng thời tạo ra rủi ro tranh chấp nội bộ và lạm dụng con dấu. Việc bãi bỏ giúp doanh nghiệp tự chủ hơn và giảm gánh nặng hành chính.

  4. Luật mới có hỗ trợ gì cho doanh nghiệp tư nhân muốn chuyển đổi loại hình?
    Luật 2020 cho phép doanh nghiệp tư nhân chuyển đổi trực tiếp thành công ty cổ phần hoặc công ty hợp danh nếu đáp ứng điều kiện, giảm thủ tục trung gian, tiết kiệm chi phí và thời gian, tạo thuận lợi cho cơ cấu lại doanh nghiệp.

  5. Nhận diện doanh nghiệp nhà nước theo Luật 2020 có gì khác biệt?
    Luật 2020 mở rộng khái niệm doanh nghiệp nhà nước bao gồm cả doanh nghiệp do Nhà nước nắm giữ trên 50% vốn điều lệ hoặc cổ phần có quyền biểu quyết, phù hợp với thực tiễn và cam kết quốc tế, tăng cường trách nhiệm quản lý nhà nước.

Kết luận

  • Luật Doanh nghiệp 2020 có nhiều điểm mới quan trọng, tạo thuận lợi cho doanh nghiệp trong thành lập, tổ chức lại và hoạt động kinh doanh.
  • Việc đa dạng hóa phương thức đăng ký doanh nghiệp và bãi bỏ thủ tục không cần thiết giúp giảm chi phí, thời gian và nâng cao hiệu quả quản lý.
  • Quy định mới về tổ chức lại doanh nghiệp và chuyển đổi loại hình phù hợp với thực tiễn, hỗ trợ doanh nghiệp thích ứng với biến động thị trường.
  • Nhận diện doanh nghiệp nhà nước được mở rộng, phù hợp với chủ trương đổi mới và cam kết quốc tế, tăng cường hiệu quả quản lý.
  • Các giải pháp đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả thực thi Luật Doanh nghiệp 2020 cần được triển khai đồng bộ để thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững.

Tiếp theo, các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và chuyên gia pháp lý cần phối hợp triển khai các khuyến nghị, đồng thời theo dõi, đánh giá tác động của Luật để kịp thời điều chỉnh, hoàn thiện khung pháp lý doanh nghiệp tại Việt Nam.