Tổng quan nghiên cứu
Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế, nhu cầu hiểu biết văn hóa và giao lưu quốc tế thông qua du lịch ngày càng gia tăng, đặc biệt tại Việt Nam. Theo ước tính, ngành du lịch Việt Nam thu hút hàng triệu lượt khách quốc tế mỗi năm, tạo ra nhu cầu lớn về hướng dẫn viên du lịch có khả năng sử dụng tiếng Anh thành thạo để giới thiệu văn hóa, lịch sử và các điểm đến. Tuy nhiên, nhiều sinh viên chuyên ngành Tiếng Anh Du lịch (ETG) tại Trường Đại học Ngoại ngữ, Đại học Huế gặp khó khăn trong thực tế thực tập và làm việc tại các công ty lữ hành do chương trình đào tạo chưa đáp ứng đúng nhu cầu thực tế của thị trường lao động. Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích nhu cầu sử dụng tiếng Anh trong ngành hướng dẫn du lịch từ góc nhìn của các chuyên gia hướng dẫn viên và sinh viên ETG, đồng thời đề xuất giải pháp cải thiện chương trình đào tạo phù hợp với yêu cầu thực tiễn tại thành phố Huế trong giai đoạn 2018-2019. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao chất lượng đào tạo, góp phần phát triển nguồn nhân lực du lịch có trình độ ngoại ngữ đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế, từ đó thúc đẩy sự phát triển bền vững của ngành du lịch địa phương và quốc gia.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:
English for Specific Purposes (ESP): Là phương pháp giảng dạy tiếng Anh dựa trên mục đích học tập cụ thể của người học, tập trung vào ngôn ngữ và kỹ năng cần thiết cho nghề nghiệp hoặc lĩnh vực chuyên môn (Hutchinson & Waters, 1987). ESP bao gồm hai nhánh chính là English for Academic Purposes (EAP) và English for Occupational Purposes (EOP), trong đó English for Tourism (ET) thuộc EOP.
English for Tourism specializing in English for Tour Guiding (ETG): Là sự tích hợp giữa tiếng Anh thương mại và tiếng Anh học thuật, nhằm trang bị kỹ năng ngôn ngữ chuyên biệt cho hướng dẫn viên du lịch, bao gồm từ vựng chuyên ngành, kỹ năng giao tiếp và kiến thức văn hóa, lịch sử, địa lý liên quan đến du lịch.
Needs Analysis (Phân tích nhu cầu): Là quá trình xác định khoảng cách giữa thực trạng và yêu cầu trong việc sử dụng tiếng Anh của người học trong môi trường làm việc thực tế, từ đó thiết kế chương trình đào tạo phù hợp (West, 1994; Widdowson, 1981).
Các khái niệm chính bao gồm: nhu cầu tiếng Anh trong hướng dẫn du lịch, kỹ năng ngôn ngữ (phát âm, ngữ pháp, từ vựng chuyên ngành), kỹ năng giao tiếp (nghe, nói, đọc, viết) và kiến thức hỗ trợ ngoài ngôn ngữ (văn hóa, lịch sử, địa lý, tâm lý học).
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng nhằm thu thập và phân tích dữ liệu một cách toàn diện. Cụ thể:
Nguồn dữ liệu: Bao gồm 25 chuyên gia hướng dẫn viên du lịch (TGPs) làm việc tại 10 công ty lữ hành quốc tế ở Huế và 31 sinh viên năm cuối chuyên ngành Tiếng Anh Du lịch (ETG) tại Trường Đại học Ngoại ngữ, Đại học Huế, đã có kinh nghiệm thực tập tại các công ty này.
Phương pháp chọn mẫu: Lựa chọn mẫu thuận tiện dựa trên sự sẵn sàng tham gia và kinh nghiệm thực tế của các đối tượng.
Công cụ thu thập dữ liệu: Hai bộ bảng hỏi được thiết kế tương đồng, gồm 25 câu hỏi đóng và mở, tập trung vào ba nội dung chính: nhu cầu tiếng Anh trong hướng dẫn du lịch, khó khăn gặp phải khi sử dụng tiếng Anh, và đề xuất giải pháp cải thiện.
Phân tích dữ liệu: Sử dụng phần mềm Excel và SPSS để phân tích thống kê tần suất, tỷ lệ phần trăm, đồng thời phân tích định tính các ý kiến mở nhằm làm rõ quan điểm và đề xuất của người tham gia.
Thời gian nghiên cứu: Thực hiện trong năm học 2018-2019, tập trung tại thành phố Huế.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Hoạt động bình thường của hướng dẫn viên: Hơn 80% chuyên gia và 100% sinh viên đồng thuận rằng các hoạt động chính gồm: giải thích giá trị di sản văn hóa và thiên nhiên, dẫn đoàn tham quan theo lịch trình, và hướng dẫn bằng ngôn ngữ yêu cầu. Cụ thể, 88% chuyên gia và 100% sinh viên nhấn mạnh vai trò giải thích giá trị văn hóa và thiên nhiên.
Nhu cầu kiến thức ngoài ngôn ngữ: 100% chuyên gia và sinh viên đều cho rằng kiến thức về văn hóa, lịch sử, địa lý và tâm lý học rất cần thiết cho hướng dẫn viên. Ví dụ, 100% chuyên gia và sinh viên đồng thuận về tầm quan trọng của văn hóa và lịch sử; trên 93% đánh giá cao kiến thức địa lý và trên 90% về tâm lý học.
Tầm quan trọng của tiếng Anh chuyên ngành (ETG) so với tiếng Anh tổng quát (GE): 52% chuyên gia và 77.4% sinh viên cho rằng ETG và GE có tầm quan trọng ngang nhau trong công việc hướng dẫn.
Kiến thức ngôn ngữ tiếng Anh quan trọng: 44% chuyên gia và 35.5% sinh viên đánh giá phát âm là yếu tố quan trọng nhất; từ vựng chuyên ngành được 20% chuyên gia và 25.8% sinh viên nhấn mạnh; ngữ pháp và từ vựng chung được đánh giá thấp hơn.
Kỹ năng tiếng Anh cần thiết: Cả hai nhóm đều đồng thuận về tầm quan trọng của bốn kỹ năng nghe, nói, đọc, viết, trong đó nghe và nói được đánh giá cao nhất (24% chuyên gia và 32.3% sinh viên).
Các kỹ năng con trong nghe và nói: 100% chuyên gia và sinh viên đồng ý rằng các kỹ năng con như nghe nhu cầu khách, nghe hội thoại trực tiếp, hỏi thông tin, đề xuất thông tin du lịch, thuyết trình về điểm tham quan là rất cần thiết với tỷ lệ đồng thuận từ 80% đến 100%.
Thảo luận kết quả
Kết quả cho thấy sự đồng thuận cao giữa chuyên gia hướng dẫn và sinh viên ETG về các nhu cầu tiếng Anh và kiến thức hỗ trợ trong ngành hướng dẫn du lịch. Sự nhấn mạnh vào kiến thức văn hóa, lịch sử và kỹ năng nghe-nói phản ánh tính chất công việc đòi hỏi giao tiếp trực tiếp và truyền tải thông tin chính xác, sinh động đến khách du lịch. Sự cân bằng giữa tiếng Anh chuyên ngành và tiếng Anh tổng quát cho thấy chương trình đào tạo cần tích hợp linh hoạt để đáp ứng đa dạng tình huống thực tế.
So với các nghiên cứu trước đây trong và ngoài nước, kết quả tương đồng về tầm quan trọng của kỹ năng nghe-nói và kiến thức chuyên ngành, đồng thời bổ sung thêm góc nhìn thực tiễn từ các chuyên gia hướng dẫn có kinh nghiệm lâu năm tại Huế. Việc phân tích chi tiết các kỹ năng con giúp xác định rõ các nội dung cần tập trung trong chương trình đào tạo, đặc biệt là phát âm và từ vựng chuyên ngành.
Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ phần trăm đồng thuận của từng nhóm đối tượng về các kỹ năng và kiến thức cần thiết, giúp minh họa rõ ràng sự tương đồng và khác biệt trong nhận thức.
Đề xuất và khuyến nghị
Cập nhật chương trình đào tạo ETG: Tích hợp kiến thức văn hóa, lịch sử, địa lý và tâm lý học vào nội dung giảng dạy, đồng thời cân bằng giữa tiếng Anh chuyên ngành và tiếng Anh tổng quát để đáp ứng nhu cầu thực tế. Thời gian thực hiện: 1 năm; Chủ thể: Khoa Tiếng Anh, Trường Đại học Ngoại ngữ, Đại học Huế.
Tăng cường kỹ năng phát âm và từ vựng chuyên ngành: Thiết kế các bài tập và hoạt động thực hành tập trung vào phát âm chuẩn và từ vựng chuyên ngành du lịch, giúp sinh viên nâng cao khả năng giao tiếp hiệu quả. Thời gian: 6 tháng; Chủ thể: Giảng viên ETG.
Phát triển kỹ năng nghe và nói qua thực hành thực tế: Tổ chức các buổi thực hành mô phỏng tình huống hướng dẫn, kết hợp với thực tập tại các công ty lữ hành để sinh viên làm quen với môi trường làm việc thực tế. Thời gian: Liên tục trong khóa học; Chủ thể: Nhà trường phối hợp doanh nghiệp.
Tổ chức hội thảo chia sẻ kinh nghiệm: Mời các chuyên gia hướng dẫn viên có kinh nghiệm chia sẻ thực tiễn và kỹ năng nghề nghiệp cho sinh viên, tạo điều kiện trao đổi và học hỏi. Thời gian: 2 lần/năm; Chủ thể: Khoa Tiếng Anh và các công ty lữ hành.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Giảng viên và nhà quản lý đào tạo ngành Tiếng Anh Du lịch: Nhận diện nhu cầu thực tế của thị trường lao động để thiết kế chương trình đào tạo phù hợp, nâng cao chất lượng giảng dạy.
Sinh viên chuyên ngành Tiếng Anh Du lịch: Hiểu rõ các kỹ năng và kiến thức cần thiết để chuẩn bị tốt cho nghề hướng dẫn viên, từ đó chủ động rèn luyện và phát triển bản thân.
Các công ty lữ hành và du lịch: Nắm bắt được yêu cầu về năng lực tiếng Anh và kỹ năng nghề nghiệp của hướng dẫn viên, từ đó phối hợp đào tạo và tuyển dụng hiệu quả.
Nhà nghiên cứu và chuyên gia trong lĩnh vực giáo dục ngoại ngữ và du lịch: Tham khảo phương pháp phân tích nhu cầu và kết quả nghiên cứu để phát triển các đề tài nghiên cứu liên quan.
Câu hỏi thường gặp
Tại sao cần phân tích nhu cầu tiếng Anh cho hướng dẫn viên du lịch?
Phân tích nhu cầu giúp xác định chính xác kỹ năng và kiến thức cần thiết, từ đó thiết kế chương trình đào tạo phù hợp, nâng cao hiệu quả học tập và đáp ứng yêu cầu thực tế của thị trường lao động.Kỹ năng tiếng Anh nào quan trọng nhất đối với hướng dẫn viên?
Nghe và nói được đánh giá là kỹ năng quan trọng nhất, giúp hướng dẫn viên giao tiếp hiệu quả với khách du lịch, truyền tải thông tin chính xác và tạo sự thân thiện.Kiến thức ngoài ngôn ngữ nào hỗ trợ tốt nhất cho hướng dẫn viên?
Văn hóa, lịch sử, địa lý và tâm lý học là những kiến thức thiết yếu giúp hướng dẫn viên hiểu và giải thích sâu sắc về điểm đến, đồng thời xử lý tình huống giao tiếp đa dạng.Làm thế nào để cải thiện kỹ năng phát âm và từ vựng chuyên ngành?
Sinh viên nên tham gia các khóa học chuyên sâu, luyện tập thường xuyên qua các hoạt động giao tiếp thực tế và sử dụng tài liệu chuyên ngành, đồng thời nhận phản hồi từ giảng viên và chuyên gia.Chương trình đào tạo hiện tại có đáp ứng được nhu cầu thực tế không?
Nghiên cứu cho thấy chương trình hiện tại chưa hoàn toàn đáp ứng nhu cầu thực tế, đặc biệt về kiến thức hỗ trợ và kỹ năng giao tiếp, do đó cần được điều chỉnh dựa trên phản hồi từ thị trường lao động và chuyên gia.
Kết luận
- Nhu cầu tiếng Anh trong ngành hướng dẫn du lịch tại Huế rất cao, đặc biệt về kỹ năng nghe, nói và kiến thức văn hóa, lịch sử, địa lý hỗ trợ.
- Sinh viên ETG và chuyên gia hướng dẫn có quan điểm tương đồng về các kỹ năng và kiến thức cần thiết, tạo cơ sở cho việc điều chỉnh chương trình đào tạo.
- Phát âm và từ vựng chuyên ngành là những yếu tố ngôn ngữ quan trọng cần được chú trọng trong giảng dạy.
- Các kỹ năng con trong nghe và nói như hỏi thông tin, đề xuất, thuyết trình được đánh giá cao và cần được rèn luyện bài bản.
- Đề xuất cải tiến chương trình đào tạo và tăng cường thực hành thực tế nhằm nâng cao chất lượng nguồn nhân lực hướng dẫn viên du lịch.
Hành động tiếp theo: Các đơn vị đào tạo cần phối hợp với doanh nghiệp du lịch để cập nhật chương trình, tổ chức các hoạt động thực hành và hội thảo chia sẻ kinh nghiệm nhằm nâng cao năng lực tiếng Anh và kỹ năng nghề cho sinh viên ETG.