Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh chuyển đổi số và xu hướng thanh toán không dùng tiền mặt ngày càng phát triển mạnh mẽ trên toàn cầu, hình thức thanh toán qua mã QR (Quick Response code) đã trở thành một giải pháp tiện lợi, an toàn và nhanh chóng trong các giao dịch tài chính. Theo số liệu của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, trong nửa đầu năm 2022, hoạt động thanh toán không tiền mặt tại Việt Nam tăng 69,7%, trong đó thanh toán qua điện thoại di động tăng 97,65% về số lượng giao dịch và 86,68% về giá trị, còn thanh toán qua mã QR tăng 56,52% về số lượng và 111,62% về giá trị so với cùng kỳ năm trước. Tuy nhiên, tại một số ngân hàng thương mại, trong đó có Vietinbank - Chi nhánh 4 TP. Hồ Chí Minh, tỷ lệ khách hàng sử dụng hình thức thanh toán này vẫn chưa đạt kỳ vọng, với chỉ 57,3% khách hàng Mobile Banking cài đặt và tạo mã QR trên ứng dụng ipay.

Nghiên cứu nhằm mục tiêu xác định các nhân tố tác động đến quyết định sử dụng hình thức thanh toán QR code của khách hàng cá nhân tại Vietinbank - Chi nhánh 4 TP. Hồ Chí Minh, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao tỷ lệ sử dụng dịch vụ này. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào khách hàng cá nhân sử dụng dịch vụ Mobile Banking tại chi nhánh trong giai đoạn từ tháng 10/2022 đến tháng 01/2023, với mẫu khảo sát gồm 368 khách hàng. Ý nghĩa nghiên cứu không chỉ giúp ngân hàng cải thiện hoạt động thanh toán, phát triển nguồn thu phí dịch vụ mà còn góp phần thúc đẩy xu hướng thanh toán không tiền mặt tại Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên sự kết hợp của các lý thuyết hành vi tiêu dùng và chấp nhận công nghệ nhằm giải thích quyết định sử dụng hình thức thanh toán QR code:

  • Thuyết hành động hợp lý (TRA): Nhấn mạnh vai trò của thái độ và chuẩn chủ quan trong việc hình thành ý định hành vi. Chuẩn chủ quan là áp lực xã hội từ gia đình, bạn bè ảnh hưởng đến quyết định sử dụng dịch vụ.
  • Thuyết hành vi dự định (TPB): Bổ sung yếu tố nhận thức kiểm soát hành vi, thể hiện sự tự đánh giá về khả năng và điều kiện thực hiện hành vi, ảnh hưởng đến ý định sử dụng.
  • Mô hình chấp nhận công nghệ (TAM): Tập trung vào nhận thức sự hữu ích và nhận thức dễ sử dụng của công nghệ, là các yếu tố chính ảnh hưởng đến việc chấp nhận sử dụng dịch vụ.
  • Lý thuyết hợp nhất về chấp nhận và sử dụng công nghệ (UTAUT): Tích hợp các yếu tố như hiệu quả kỳ vọng, nỗ lực kỳ vọng, ảnh hưởng xã hội và điều kiện thuận lợi, điều chỉnh bởi các biến ngoại vi như tuổi tác, giới tính.
  • Giá trị thương hiệu (Brand equity): Được xem là tài sản vô hình quan trọng, bao gồm nhận biết thương hiệu, chất lượng cảm nhận, hình ảnh và lòng trung thành, ảnh hưởng đến sự lựa chọn và quyết định sử dụng dịch vụ.

Các khái niệm chính trong mô hình nghiên cứu gồm: Nhận thức sự hữu ích, Nhận thức kiểm soát hành vi, Chuẩn chủ quan, Nhận thức bảo mật và Giá trị thương hiệu.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng:

  • Nghiên cứu định tính: Thảo luận nhóm nhằm hoàn thiện bảng câu hỏi, kiểm tra tính rõ ràng và phù hợp của các biến quan sát.
  • Nghiên cứu định lượng: Thu thập dữ liệu từ 368 khách hàng cá nhân sử dụng dịch vụ Mobile Banking tại Vietinbank - Chi nhánh 4 TP. Hồ Chí Minh trong giai đoạn từ tháng 10/2022 đến tháng 01/2023. Mẫu được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện.
  • Phân tích dữ liệu: Sử dụng phần mềm SPSS 22 để thực hiện kiểm định Cronbach’s Alpha đánh giá độ tin cậy thang đo, phân tích nhân tố khám phá (EFA) để xác định cấu trúc các biến, phân tích hồi quy đa biến để đo lường mức độ ảnh hưởng của các nhân tố đến quyết định sử dụng QR code.
  • Timeline nghiên cứu: Quá trình thu thập và phân tích dữ liệu diễn ra trong khoảng 4 tháng, từ tháng 10/2022 đến tháng 01/2023.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Giá trị thương hiệu là nhân tố có ảnh hưởng mạnh nhất đến quyết định sử dụng hình thức thanh toán QR code, với hệ số hồi quy cao nhất trong mô hình phân tích hồi quy đa biến. Điều này cho thấy khách hàng có xu hướng lựa chọn dịch vụ của ngân hàng có thương hiệu uy tín và được đánh giá cao.
  2. Nhận thức kiểm soát hành vi đứng thứ hai về mức độ ảnh hưởng, phản ánh sự tự tin và khả năng kiểm soát của khách hàng trong việc sử dụng công nghệ thanh toán QR code, chiếm tỷ lệ ảnh hưởng khoảng 20-25%.
  3. Nhận thức sự hữu ích cũng có tác động tích cực và đáng kể, cho thấy khách hàng đánh giá cao lợi ích và hiệu quả khi sử dụng hình thức thanh toán này.
  4. Nhận thức bảo mật là yếu tố quan trọng, ảnh hưởng đến quyết định sử dụng do liên quan trực tiếp đến sự an toàn thông tin và tài chính của khách hàng.
  5. Chuẩn chủ quan có tác động tích cực nhưng mức độ ảnh hưởng thấp hơn so với các yếu tố trên, cho thấy áp lực xã hội và sự ủng hộ từ người thân, bạn bè có vai trò hỗ trợ nhưng không quyết định chính.

Các số liệu phân tích cho thấy mô hình nghiên cứu giải thích được khoảng 65-70% biến thiên trong quyết định sử dụng QR code của khách hàng. Biểu đồ hệ số hồi quy và bảng phân tích phương sai minh họa rõ mức độ ảnh hưởng của từng nhân tố.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu trong và ngoài nước, khẳng định vai trò quan trọng của giá trị thương hiệu và nhận thức kiểm soát hành vi trong việc thúc đẩy khách hàng sử dụng công nghệ thanh toán mới. Sự tin tưởng vào thương hiệu ngân hàng tạo ra niềm tin và cam kết sử dụng dịch vụ lâu dài. Nhận thức kiểm soát hành vi phản ánh khả năng tiếp cận và sử dụng công nghệ của khách hàng, đặc biệt trong bối cảnh thanh toán QR code còn mới mẻ tại Việt Nam.

Nhận thức sự hữu ích và bảo mật cũng là những yếu tố then chốt, bởi khách hàng luôn ưu tiên các dịch vụ mang lại tiện ích rõ ràng và đảm bảo an toàn thông tin cá nhân. Chuẩn chủ quan tuy có ảnh hưởng thấp hơn nhưng vẫn đóng vai trò hỗ trợ trong việc hình thành ý định sử dụng, nhất là trong các nhóm khách hàng chịu ảnh hưởng từ môi trường xã hội.

So sánh với các nghiên cứu trước đây, mức độ ảnh hưởng của các yếu tố có sự khác biệt nhẹ do đặc thù địa phương và đối tượng nghiên cứu. Kết quả này cung cấp cơ sở khoa học để Vietinbank - Chi nhánh 4 TP. Hồ Chí Minh xây dựng chiến lược phát triển dịch vụ thanh toán QR code phù hợp với nhu cầu và tâm lý khách hàng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao giá trị thương hiệu: Tăng cường các hoạt động truyền thông, quảng bá hình ảnh ngân hàng và dịch vụ thanh toán QR code nhằm xây dựng niềm tin và nhận diện thương hiệu mạnh mẽ trong khách hàng cá nhân. Thời gian thực hiện: 6-12 tháng. Chủ thể: Ban marketing và truyền thông Vietinbank - Chi nhánh 4.

  2. Tăng cường đào tạo và hỗ trợ khách hàng: Cung cấp các khóa hướng dẫn sử dụng dịch vụ thanh toán QR code, hỗ trợ kỹ thuật và tư vấn trực tiếp để nâng cao nhận thức kiểm soát hành vi, giúp khách hàng tự tin sử dụng công nghệ. Thời gian: liên tục, ưu tiên 3 tháng đầu. Chủ thể: Bộ phận chăm sóc khách hàng và công nghệ thông tin.

  3. Cải tiến và hoàn thiện sản phẩm: Phát triển các tính năng mới trên ứng dụng Mobile Banking, nâng cao tính tiện lợi, tốc độ xử lý và bảo mật để tăng nhận thức sự hữu ích và bảo mật của khách hàng. Thời gian: 6 tháng. Chủ thể: Phòng phát triển sản phẩm và công nghệ.

  4. Khuyến khích sự ủng hộ xã hội: Tổ chức các chương trình khuyến mãi, ưu đãi dành cho nhóm khách hàng thân thiết và khuyến khích khách hàng giới thiệu dịch vụ cho người thân, bạn bè nhằm tăng chuẩn chủ quan tích cực. Thời gian: 3-6 tháng. Chủ thể: Phòng marketing và chăm sóc khách hàng.

  5. Đẩy mạnh công tác quảng bá và mở rộng điểm chấp nhận thanh toán QR: Hợp tác với các đối tác thương mại, cửa hàng để mở rộng mạng lưới chấp nhận thanh toán QR code, tạo điều kiện thuận lợi cho khách hàng sử dụng dịch vụ. Thời gian: 6-12 tháng. Chủ thể: Ban phát triển kinh doanh và đối tác.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban lãnh đạo và quản lý ngân hàng: Giúp hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định sử dụng dịch vụ thanh toán QR code, từ đó xây dựng chiến lược phát triển sản phẩm và dịch vụ phù hợp, nâng cao hiệu quả kinh doanh.

  2. Phòng marketing và truyền thông: Cung cấp cơ sở dữ liệu và phân tích để thiết kế các chiến dịch quảng bá, xây dựng thương hiệu và tăng cường nhận thức khách hàng về dịch vụ thanh toán QR code.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành Tài chính - Ngân hàng: Là tài liệu tham khảo quý giá về ứng dụng các lý thuyết hành vi tiêu dùng và chấp nhận công nghệ trong lĩnh vực thanh toán điện tử, đồng thời cung cấp phương pháp nghiên cứu thực tiễn.

  4. Các đơn vị phát triển công nghệ và sản phẩm ngân hàng điện tử: Giúp hiểu nhu cầu và tâm lý khách hàng, từ đó cải tiến sản phẩm, nâng cao tính năng và bảo mật nhằm thu hút người dùng.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao giá trị thương hiệu lại quan trọng trong quyết định sử dụng QR code?
    Giá trị thương hiệu tạo niềm tin và sự an tâm cho khách hàng khi sử dụng dịch vụ. Một thương hiệu uy tín giúp khách hàng cảm thấy an toàn và sẵn sàng trải nghiệm công nghệ mới, từ đó tăng tỷ lệ sử dụng.

  2. Nhận thức kiểm soát hành vi ảnh hưởng thế nào đến việc sử dụng thanh toán QR?
    Khách hàng có nhận thức kiểm soát hành vi cao sẽ cảm thấy dễ dàng và tự tin khi sử dụng dịch vụ, giảm bớt rào cản tâm lý và kỹ thuật, dẫn đến quyết định sử dụng cao hơn.

  3. Làm thế nào để nâng cao nhận thức bảo mật trong thanh toán QR code?
    Ngân hàng cần tăng cường các biện pháp bảo mật, truyền thông rõ ràng về chính sách bảo vệ thông tin, đồng thời cung cấp các lớp bảo mật như xác thực đa yếu tố để khách hàng yên tâm sử dụng.

  4. Chuẩn chủ quan có vai trò gì trong việc sử dụng dịch vụ?
    Chuẩn chủ quan thể hiện sự ảnh hưởng của môi trường xã hội như gia đình, bạn bè đến quyết định của khách hàng. Sự ủng hộ từ những người quan trọng giúp khách hàng dễ dàng chấp nhận và sử dụng dịch vụ hơn.

  5. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng để đánh giá các nhân tố tác động?
    Nghiên cứu sử dụng phương pháp phân tích hồi quy đa biến trên dữ liệu khảo sát 368 khách hàng, kết hợp kiểm định độ tin cậy Cronbach’s Alpha và phân tích nhân tố khám phá (EFA) để đảm bảo tính chính xác và phù hợp của mô hình.

Kết luận

  • Nghiên cứu xác định năm nhân tố chính ảnh hưởng đến quyết định sử dụng thanh toán QR code tại Vietinbank - Chi nhánh 4 TP. Hồ Chí Minh: Giá trị thương hiệu, Nhận thức kiểm soát hành vi, Nhận thức sự hữu ích, Nhận thức bảo mật và Chuẩn chủ quan.
  • Giá trị thương hiệu và nhận thức kiểm soát hành vi là hai yếu tố có ảnh hưởng mạnh nhất, đóng vai trò then chốt trong việc thúc đẩy khách hàng sử dụng dịch vụ.
  • Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để ngân hàng xây dựng các chiến lược phát triển dịch vụ thanh toán QR code hiệu quả, phù hợp với nhu cầu và tâm lý khách hàng.
  • Các đề xuất về nâng cao thương hiệu, cải tiến sản phẩm, đào tạo khách hàng và mở rộng mạng lưới chấp nhận thanh toán được đưa ra nhằm gia tăng tỷ lệ sử dụng dịch vụ trong thời gian tới.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi cho các nghiên cứu tiếp theo về ứng dụng công nghệ thanh toán không tiền mặt tại Việt Nam, góp phần thúc đẩy chuyển đổi số trong ngành ngân hàng.

Hành động tiếp theo: Các phòng ban liên quan tại Vietinbank - Chi nhánh 4 cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục thu thập phản hồi khách hàng để điều chỉnh và hoàn thiện dịch vụ thanh toán QR code, hướng tới mục tiêu phát triển bền vững và nâng cao lợi nhuận.