Các Nhân Tố Ảnh Hưởng Đến Chất Lượng Kiểm Toán Ước Tính Kế Toán Của Các Công Ty Kiểm Toán Độc Lập Tại TP. HCM

• Tác giả: Đỗ Lệ Trinh
• Người hướng dẫn: TS. Nguyễn Thị Thu Hiền
• Trường học: Trường Đại Học Kinh Tế TP. Hồ Chí Minh
• Chuyên ngành: Kế Toán
• Đề tài: Các Nhân Tố Ảnh Hưởng Đến Chất Lượng Kiểm Toán Ước Tính Kế Toán Tại TP. HCM
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2018
• Địa điểm: TP. Hồ Chí Minh

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. PHẦN MỞ ĐẦU
• 1.1. Lý do chọn đề tài
• 1.2. Mục tiêu nghiên cứu và câu hỏi nghiên cứu
• 1.2.1. Mục tiêu nghiên cứu
• 1.2.2. Câu hỏi nghiên cứu
• 1.3. Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu
• 1.3.1. Đối tượng nghiên cứu
• 1.3.2. Phạm vi nghiên cứu
• 1.4. Phương pháp nghiên cứu
• 1.5. Những nhân tố ảnh hưởng đến CLKT ƯTKT
• 1.6. Mức độ ảnh hưởng của các nhân tố đến CLKT ƯTKT
• 1.7. Đóng góp mới của nghiên cứu
• 1.7.1. Về mặt lý thuyết
• 1.7.2. Về mặt thực tiễn
• 1.8. Kết cấu của nghiên cứu
• 2. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU
• 2.1. Nghiên cứu nước ngoài
• 2.2. Nghiên cứu trong nước
• 2.3. Khe hổng nghiên cứu
• 3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 3.1. Quy trình nghiên cứu
• 3.2. Mô hình và giả thuyết nghiên cứu
• 3.2.1. Mô hình nghiên cứu
• 3.2.2. Giả thuyết nghiên cứu
• 3.3. Thiết kế thang đo nháp
• 3.4. Nghiên cứu định tính
• 3.4.1. Khảo sát ý kiến chuyên gia
• 3.4.2. Phỏng vấn bán cấu trúc chuyên gia
• 3.5. Thiết kế thang đo chính thức
• 3.5.1. Chuyên gia thứ 1
• 3.5.2. Chuyên gia thứ 2
• 3.5.3. Chuyên gia thứ 3
• 3.5.4. Chuyên gia thứ 4
• 3.6. Xây dựng bảng câu hỏi
• 3.7. Mẫu và phương pháp chọn mẫu
• 3.8. Nghiên cứu định lượng
• 3.8.1. Quy trình nghiên cứu định lượng
• 3.8.2. Phương pháp kiểm định mô hình nghiên cứu
• 3.8.3. Phân tích độ tin cậy của thang đo
• 3.8.4. Phân tích nhân tố khám phá EFA
• 3.8.5. Phân tích tương quan
• 3.8.6. Phân tích hồi quy đa biến
• 3.8.7. Kiểm định sự khác biệt
• 4. KẾT QUẢ VÀ BÀN LUẬN
• 4.1. Kết quả nghiên cứu định tính
• 4.2. Kết quả nghiên cứu định lượng
• 4.2.1. Thống kê mô tả đặc điểm mẫu
• 4.2.2. Thống kê mô tả thang đo
• 4.2.3. Phân tích và đánh giá thang đo
• 4.2.4. Kiểm định mô hình và giả thuyết nghiên cứu
• 4.2.5. Phân tích tương quan Pearson
• 4.2.6. Phân tích hồi quy tuyến tính bội
• 4.2.7. Kiểm định giả thuyết nghiên cứu
• 4.2.8. Dò tìm sự vi phạm các giả định cần thiết trong phân tích hồi quy
• 4.2.9. Kết quả nghiên cứu định lượng và bàn luận
• 4.2.9.1. Phân tích sự ảnh hưởng của đối tượng khảo sát đến CLKT ƯTKT
• 4.2.9.2. Phân tích ảnh hưởng thông qua Giới tính
• 4.2.9.3. Phân tích ảnh hưởng thông qua Chức vụ
• 4.2.9.4. Phân tích ảnh hưởng thông qua Kinh nghiệm làm việc
• 4.2.9.5. Phân tích ảnh hưởng thông qua Trình độ học vấn
• 4.2.9.6. Phân tích ảnh hưởng thông qua Chứng chỉ nghề nghiệp
• 4.2.9.7. Phân tích ảnh hưởng thông qua Số lượng KTV đăng ý hành nghề
• 4.2.9.8. Phân tích ảnh hưởng qua thành viên hãng kiểm toán
• 5. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
• 5.1. Các kiến nghị nhằm nâng cao chất lượng kiểm toán ước tính kế toán
• 5.1.1. Năng lực chuyên môn của KTV
• 5.1.2. Thái độ hoài nghi nghề nghiệp của KTV
• 5.1.3. Tính hữu hiệu của KSNB liên quan ƯTKT
• 5.2. Giới hạn đề tài và định hướng nghiên cứu trong tương lai
• 5.2.1. Hướng nghiên cứu trong tương lai
• DANH MỤC TỪ NGỮ VIẾT TẮT
• DANH MỤC BẢNG BIỂU
• DANH MỤC HÌNH VẼ

I. Tổng Quan Về Kiểm Toán Ước Tính Kế Toán Tại TP

Sự hội nhập kinh tế sâu rộng đặt ra yêu cầu cao về năng lực cạnh tranh cho doanh nghiệp tại TP. HCM. Áp lực lợi nhuận thúc đẩy nhà quản lý tìm cách làm đẹp báo cáo tài chính, trong đó ước tính kế toán (ƯTKT) đóng vai trò quan trọng. VSA 540 định nghĩa ƯTKT là giá trị tiền tệ gần đúng khi không có phương pháp đo lường chính xác. Bản chất không chắc chắn của ƯTKT có thể dẫn đến sai sót, ảnh hưởng lớn đến báo cáo tài chính. Mặc dù ƯTKT giúp báo cáo tài chính trung thực hơn, nhưng tiềm ẩn nhiều rủi ro kiểm toán do sự phức tạp, chủ quan và chịu ảnh hưởng từ dữ liệu đầu vào, phương pháp và giả định. Thống kê cho thấy sai sót liên quan đến ƯTKT chiếm tỷ lệ đáng kể trong các ý kiến kiểm toán không chấp nhận toàn phần. Do đó, tính trung thực và hợp lý của báo cáo tài chính là vấn đề được quan tâm. Kiểm toán độc lập đóng vai trò then chốt trong việc đảm bảo tính minh bạch, tạo niềm tin cho nhà đầu tư. Điều này đặt ra thách thức cho kiểm toán viên (KTV) trong việc đảm bảo chất lượng kiểm toán (CLKT) BCTC nói chung và CLKT ƯTKT nói riêng.

1.1. Vai trò của Ước Tính Kế Toán trong Báo Cáo Tài Chính

Ước tính kế toán là một phần không thể thiếu trong việc lập báo cáo tài chính hiện đại. Chúng cho phép các doanh nghiệp ghi nhận các giao dịch và sự kiện mà giá trị chính xác không thể xác định ngay lập tức. Điều này đặc biệt quan trọng trong các ngành công nghiệp có tính chất dài hạn hoặc chịu ảnh hưởng lớn bởi các yếu tố bên ngoài. Tuy nhiên, việc sử dụng ƯTKT cũng đi kèm với những thách thức, đặc biệt là trong bối cảnh môi trường kinh doanh TP. HCM năng động và phức tạp. Việc đảm bảo tính hợp lý và độ tin cậy của ước tính kế toán trở thành một yếu tố then chốt để duy trì tính minh bạch và độ tin cậy của thông tin tài chính.

1.2. Tầm Quan Trọng của Kiểm Toán Ước Tính Kế Toán Độc Lập

Trong bối cảnh mà ước tính kế toán đóng vai trò ngày càng quan trọng, vai trò của kiểm toán độc lập trở nên then chốt. Kiểm toán viên phải có khả năng đánh giá một cách khách quan và chuyên nghiệp các phương pháp ước tính kế toán được sử dụng, cũng như các giả định cơ bản được đưa ra bởi ban quản lý doanh nghiệp. Điều này đòi hỏi năng lực kiểm toán viên cao, kinh nghiệm kiểm toán viên phong phú và sự am hiểu sâu sắc về các quy định pháp luật kế toán kiểm toán hiện hành. Việc thẩm định ước tính kế toán một cách kỹ lưỡng giúp đảm bảo rằng báo cáo tài chính phản ánh trung thực và hợp lý tình hình tài chính của doanh nghiệp.

II. Thách Thức và Rủi Ro Kiểm Toán ƯTKT Tại TP

Bản chất chủ quan và phức tạp của ƯTKT tạo ra nhiều thách thức và rủi ro kiểm toán. Kiểm toán viên phải đối mặt với áp lực thời gian, hạn chế về thông tin, và nguy cơ gian lận kế toán. Việc đánh giá độ tin cậy của ước tính kế toán đòi hỏi KTV phải có chuyên môn sâu rộng và khả năng xét đoán nghề nghiệp cao. Sự ảnh hưởng từ phía nhà quản lý cũng có thể làm sai lệch đánh giá của KTV. Các nghiên cứu cho thấy KTV thường chịu ảnh hưởng bởi thông tin ban đầu, gây khó khăn trong việc đánh giá khách quan. Do đó, việc nhận diện và kiểm soát các nhân tố ảnh hưởng kiểm toán là vô cùng quan trọng để đảm bảo chất lượng kiểm toán ước tính kế toán.

2.1. Các Loại Ước Tính Kế Toán Phổ Biến và Rủi Ro Liên Quan

Các loại ước tính kế toán rất đa dạng, từ dự phòng nợ phải trả khó đòi đến chi phí bảo hành sản phẩm, và mỗi loại đều mang những rủi ro kiểm toán riêng. Ví dụ, việc ước tính giá trị tài sản vô hình đòi hỏi KTV phải đánh giá các giả định về doanh thu và chi phí trong tương lai, trong khi việc ước tính nợ phải trả đòi hỏi đánh giá khả năng xảy ra một sự kiện bất lợi. Việc hiểu rõ bản chất và đặc điểm của từng loại ƯTKT là điều kiện tiên quyết để KTV có thể thực hiện các thủ tục kiểm toán ước tính kế toán phù hợp và hiệu quả. Sự thiếu hiểu biết về phương pháp ước tính kế toán có thể dẫn đến bỏ sót các sai sót trọng yếu.

2.2. Áp Lực Thời Gian và Hạn Chế Thông Tin Ảnh Hưởng Kiểm Toán

Áp lực thời gian là một trong những thách thức lớn nhất mà kiểm toán viên phải đối mặt khi thực hiện kiểm toán ước tính kế toán. Doanh nghiệp thường yêu cầu kiểm toán viên hoàn thành công việc trong thời gian ngắn, khiến KTV không có đủ thời gian để thu thập và đánh giá đầy đủ các bằng chứng liên quan. Bên cạnh đó, hạn chế thông tin cũng là một vấn đề nan giải, đặc biệt là khi ước tính kế toán dựa trên các giả định và dự báo trong tương lai. KTV cần phải có khả năng thu thập và phân tích thông tin từ nhiều nguồn khác nhau để đưa ra đánh giá chính xác và khách quan. Phí kiểm toán thấp cũng có thể tạo áp lực, ảnh hưởng đến chất lượng kiểm toán.

III. Năng Lực Kiểm Toán Viên Yếu Tố Quyết Định CLKT ƯTKT

Năng lực kiểm toán viên (KTV) đóng vai trò then chốt trong việc đảm bảo chất lượng kiểm toán ước tính kế toán. KTV cần có kiến thức chuyên môn sâu rộng về chuẩn mực kế toán, chuẩn mực kiểm toán, và các quy định pháp luật. Kinh nghiệm kiểm toán viên cũng rất quan trọng, giúp KTV nhận diện và đánh giá rủi ro kiểm toán hiệu quả hơn. Ngoài ra, tính độc lập của kiểm toán viên và đạo đức nghề nghiệp là yếu tố không thể thiếu để đảm bảo tính khách quan và trung thực trong quá trình kiểm toán. Các DNKT cần đầu tư vào đào tạo và phát triển năng lực kiểm toán cho đội ngũ KTV để nâng cao chất lượng kiểm toán.

3.1. Ảnh Hưởng của Kinh Nghiệm Kiểm Toán Viên Đến CLKT ƯTKT

Kinh nghiệm kiểm toán viên (KTV) có tác động đáng kể đến chất lượng kiểm toán ước tính kế toán (CLKT ƯTKT). KTV có nhiều kinh nghiệm thường có khả năng nhận diện và đánh giá rủi ro kiểm toán một cách chính xác hơn, đồng thời đưa ra các thủ tục kiểm toán phù hợp và hiệu quả. Họ cũng có khả năng nhận biết các dấu hiệu gian lận kế toán và các hành vi vi phạm chuẩn mực kiểm toán tốt hơn. Do đó, việc ưu tiên sử dụng KTV có kinh nghiệm kiểm toán viên phong phú là một trong những biện pháp quan trọng để nâng cao CLKT ƯTKT.

3.2. Đạo Đức Nghề Nghiệp và Tính Độc Lập của KTV Ảnh Hưởng CLKT

Đạo đức nghề nghiệp và tính độc lập của kiểm toán viên (KTV) là những yếu tố then chốt ảnh hưởng đến chất lượng kiểm toán ước tính kế toán (CLKT ƯTKT). KTV cần phải tuân thủ nghiêm ngặt các nguyên tắc đạo đức nghề nghiệp, bao gồm tính trung thực, khách quan, bảo mật và thận trọng. Họ cũng phải đảm bảo tính độc lập của kiểm toán viên cả về hình thức lẫn bản chất, tránh mọi xung đột lợi ích có thể ảnh hưởng đến kết quả kiểm toán. Sự vi phạm đạo đức nghề nghiệp hoặc thiếu tính độc lập của kiểm toán viên có thể dẫn đến sai sót trọng yếu trong quá trình kiểm toán và làm giảm CLKT ƯTKT.

IV. Kiểm Soát Nội Bộ Nền Tảng Đảm Bảo CLKT ƯTKT

Kiểm soát nội bộ (KSNB) hiệu quả là nền tảng để đảm bảo chất lượng kiểm toán ước tính kế toán. Hệ thống KSNB tốt giúp doanh nghiệp quản lý rủi ro và đảm bảo tính chính xác của thông tin tài chính. Kiểm toán viên cần đánh giá tính hữu hiệu của KSNB liên quan đến ƯTKT để xác định phạm vi và mức độ thủ tục kiểm toán cần thiết. Các DNKT cần khuyến khích doanh nghiệp tăng cường KSNB, đặc biệt là trong lĩnh vực ƯTKT, để giảm thiểu rủi ro kiểm toán và nâng cao chất lượng báo cáo tài chính.

4.1. Đánh Giá Tính Hữu Hiệu Của KSNB Liên Quan ƯTKT

Việc đánh giá tính hữu hiệu của kiểm soát nội bộ (KSNB) liên quan đến ước tính kế toán (ƯTKT) là một bước quan trọng trong quá trình kiểm toán. Kiểm toán viên cần phải xem xét các thủ tục KSNB được thiết kế và thực hiện để đảm bảo tính chính xác và đáng tin cậy của ƯTKT. Điều này bao gồm việc đánh giá các chính sách và quy trình liên quan đến việc lập, phê duyệt và giám sát ƯTKT, cũng như việc kiểm tra các tài liệu và bằng chứng hỗ trợ cho ƯTKT. Kết quả đánh giá tính hữu hiệu của KSNB sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến phạm vi và mức độ của các thủ tục kiểm toán khác.

4.2. Tăng Cường KSNB Để Giảm Thiểu Rủi Ro Sai Sót Trong ƯTKT

Để giảm thiểu rủi ro sai sót trong ước tính kế toán (ƯTKT), doanh nghiệp cần tăng cường kiểm soát nội bộ (KSNB) một cách toàn diện. Điều này bao gồm việc thiết lập các chính sách và quy trình rõ ràng về việc lập và phê duyệt ƯTKT, đào tạo nhân viên về các chuẩn mực kế toán và chuẩn mực kiểm toán liên quan, và thực hiện các hoạt động giám sát thường xuyên để đảm bảo rằng KSNB hoạt động hiệu quả. Ngoài ra, doanh nghiệp cũng nên sử dụng các công cụ và kỹ thuật hiện đại để hỗ trợ việc lập và kiểm soát ƯTKT, chẳng hạn như phần mềm kế toán và hệ thống phân tích dữ liệu.

V. Môi Trường và Quy Định Pháp Luật Ảnh Hưởng Đến Kiểm Toán

Môi trường kinh doanh TP. HCM năng động và phức tạp tạo ra nhiều thách thức cho kiểm toán ước tính kế toán. Sự thay đổi nhanh chóng của quy định pháp luật và chuẩn mực kế toán đòi hỏi KTV phải liên tục cập nhật kiến thức. Bên cạnh đó, áp lực cạnh tranh và yêu cầu về tuân thủ pháp luật cũng ảnh hưởng đến quyết định của nhà quản lý trong việc lập ƯTKT. Các DNKT cần theo dõi sát sao môi trường kinh doanh và quy định pháp luật để đưa ra đánh giá chính xác và khách quan về ước tính kế toán.

5.1. Cập Nhật Liên Tục Quy Định Pháp Luật Kế Toán Kiểm Toán

Quy định pháp luật kế toán kiểm toán Việt Nam liên tục thay đổi, đòi hỏi kiểm toán viên phải cập nhật kiến thức thường xuyên. Việc nắm vững các thay đổi này là cần thiết để đảm bảo quá trình kiểm toán ước tính kế toán tuân thủ đúng quy định. Các DNKT cần tạo điều kiện để kiểm toán viên tham gia các khóa đào tạo, hội thảo chuyên ngành nhằm nâng cao trình độ chuyên môn và cập nhật kiến thức mới nhất.

5.2. Ảnh Hưởng của Môi Trường Kinh Doanh TP. HCM Đến ƯTKT

Môi trường kinh doanh TP. HCM với sự cạnh tranh gay gắt và biến động không ngừng tạo ra áp lực lên các doanh nghiệp, có thể ảnh hưởng đến cách họ lập ước tính kế toán. Để đối phó với những thách thức này, kiểm toán viên cần hiểu rõ đặc điểm của từng ngành nghề, phân tích các yếu tố kinh tế vĩ mô và vi mô, từ đó đánh giá tính hợp lý của các giả định và phương pháp ước tính kế toán được sử dụng.

VI. Kết Luận và Định Hướng Nghiên Cứu Kiểm Toán ƯTKT Tương Lai

Nghiên cứu về các nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng kiểm toán ước tính kế toán tại TP. HCM có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao tính minh bạch và tin cậy của báo cáo tài chính. Kết quả nghiên cứu này cung cấp thông tin hữu ích cho các DNKT, KTV, nhà quản lý doanh nghiệp và cơ quan quản lý nhà nước trong việc cải thiện chất lượng kiểm toán. Các nghiên cứu trong tương lai có thể tập trung vào ảnh hưởng của công nghệ đến kiểm toán, hoặc xem xét các yếu tố khác như văn hóa doanh nghiệp và vai trò của hội đồng quản trị trong việc giám sát quy trình ƯTKT.

6.1. Ảnh Hưởng Của Công Nghệ Đến Quy Trình Kiểm Toán ƯTKT

Sự phát triển của công nghệ, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo (AI) và phân tích dữ liệu lớn (Big Data), đang tạo ra những thay đổi lớn trong lĩnh vực kiểm toán. Các công cụ này có thể giúp kiểm toán viên thu thập và phân tích dữ liệu một cách nhanh chóng và hiệu quả hơn, từ đó nâng cao chất lượng kiểm toán ước tính kế toán. Tuy nhiên, việc áp dụng công nghệ cũng đặt ra những thách thức mới, chẳng hạn như vấn đề bảo mật dữ liệu và cần có năng lực kiểm toán viên phù hợp để vận hành các công cụ này.

6.2. Nghiên Cứu Về Văn Hóa Doanh Nghiệp và Giám Sát Quy Trình ƯTKT

Văn hóa doanh nghiệp và vai trò của hội đồng quản trị trong việc giám sát quy trình ước tính kế toán cũng là những lĩnh vực cần được nghiên cứu thêm. Một môi trường doanh nghiệp khuyến khích sự trung thực và minh bạch có thể giúp giảm thiểu rủi ro gian lận kế toán và nâng cao chất lượng ước tính kế toán. Hội đồng quản trị có trách nhiệm giám sát quy trình lập và phê duyệt ước tính kế toán, đảm bảo rằng chúng được thực hiện một cách khách quan và tuân thủ các chuẩn mực kế toán hiện hành. Nghiên cứu về các yếu tố này sẽ cung cấp những thông tin quan trọng để cải thiện chất lượng kiểm toán ước tính kế toán một cách toàn diện.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng, các doanh nghiệp Việt Nam đối mặt với áp lực cạnh tranh và yêu cầu minh bạch thông tin tài chính. Ước tính kế toán (ƯTKT) là một công cụ quan trọng trong lập báo cáo tài chính (BCTC), giúp phản ánh giá trị gần đúng của các khoản mục không thể đo lường chính xác. Tuy nhiên, bản chất không chắc chắn và tính chủ quan cao của ƯTKT tiềm ẩn nhiều rủi ro, ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng kiểm toán (CLKT) BCTC. Theo báo cáo ngành, trong giai đoạn 2011-2015, các ý kiến kiểm toán ngoại trừ liên quan đến ƯTKT chiếm tỷ lệ lần lượt 31% và 24% trong các trường hợp phạm vi kiểm toán bị giới hạn và sai sót trọng yếu chưa được điều chỉnh. Nghiên cứu này tập trung vào các công ty kiểm toán độc lập tại TP. Hồ Chí Minh trong khoảng thời gian từ tháng 6 đến tháng 9 năm 2018, nhằm nhận diện và đánh giá mức độ ảnh hưởng của các nhân tố đến CLKT ƯTKT. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao tính trung thực, hợp lý của BCTC, củng cố niềm tin của nhà đầu tư và các bên liên quan, đồng thời góp phần phát triển nghề kiểm toán tại Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và chuẩn mực kiểm toán quốc tế (ISA 540) và Việt Nam (VSA 540) về ƯTKT, cùng khuôn mẫu chất lượng kiểm toán của Ủy ban Chuẩn mực Kiểm toán Quốc tế (IAASB). Các khái niệm chính bao gồm:

• Ước tính kế toán (ƯTKT): Giá trị tiền tệ gần đúng trong trường hợp không có phương pháp đo lường chính xác, chịu ảnh hưởng bởi tính không chắc chắn và chủ quan của người lập ước tính.
• Chất lượng kiểm toán (CLKT): Mức độ thỏa mãn của người sử dụng đối với tính khách quan, độ tin cậy và sự tuân thủ chuẩn mực trong quá trình kiểm toán.
• Năng lực chuyên môn và thái độ hoài nghi nghề nghiệp của kiểm toán viên (KTV): Yếu tố quyết định khả năng phát hiện và xử lý sai sót trong ƯTKT.
• Tính hữu hiệu của hệ thống kiểm soát nội bộ (KSNB): Đánh giá mức độ kiểm soát và ngăn ngừa sai sót trong quá trình lập ƯTKT.
• Sự hỗ trợ của chuyên gia và môi trường pháp lý: Các yếu tố bên ngoài ảnh hưởng đến quá trình kiểm toán ƯTKT.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp định tính và định lượng. Giai đoạn định tính gồm khảo sát và phỏng vấn chuyên gia trong lĩnh vực kiểm toán nhằm hiệu chỉnh thang đo và bổ sung biến quan sát phù hợp với thực tiễn Việt Nam. Giai đoạn định lượng tiến hành khảo sát 50 kiểm toán viên và trợ lý kiểm toán tại các công ty kiểm toán độc lập ở TP. Hồ Chí Minh bằng bảng câu hỏi chính thức. Mẫu được chọn theo phương pháp thuận tiện với tỷ lệ biến quan sát/biến đo lường là 5:1. Dữ liệu được phân tích bằng phần mềm SPSS 20.0 qua các kỹ thuật: thống kê mô tả, kiểm định độ tin cậy Cronbach’s Alpha, phân tích nhân tố khám phá (EFA), phân tích tương quan Pearson và hồi quy tuyến tính bội để kiểm định các giả thuyết nghiên cứu. Thời gian thực hiện nghiên cứu từ tháng 6 đến tháng 9 năm 2018.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Năng lực chuyên môn của KTV ảnh hưởng tích cực đến CLKT ƯTKT: Kết quả hồi quy cho thấy hệ số ảnh hưởng dương và có ý nghĩa thống kê, với khoảng 60% KTV đồng ý rằng năng lực chuyên môn, đặc biệt kiến thức về định giá và mô hình tài chính, là yếu tố then chốt nâng cao chất lượng kiểm toán ƯTKT.

2. Thái độ hoài nghi nghề nghiệp của KTV đóng vai trò quan trọng: Khoảng 70% KTV nhấn mạnh thái độ hoài nghi nghề nghiệp giúp phát hiện các sai sót tiềm ẩn trong ƯTKT. Phân tích hồi quy xác nhận mối quan hệ tích cực giữa thái độ hoài nghi và CLKT ƯTKT.

3. Sự không chắc chắn của dữ liệu, giả định, mô hình lập ƯTKT có ảnh hưởng tiêu cực: Hơn 42% KTV cho biết mức độ không chắc chắn của dữ liệu đầu vào và giả định làm giảm độ tin cậy của ƯTKT, ảnh hưởng xấu đến chất lượng kiểm toán. Hệ số hồi quy cho thấy tác động âm và có ý nghĩa.

4. Tính hữu hiệu của hệ thống kiểm soát nội bộ liên quan đến ƯTKT có ảnh hưởng tích cực: KTV đánh giá cao vai trò của KSNB trong việc giảm thiểu sai sót, với khoảng 65% cho rằng hệ thống kiểm soát tốt giúp nâng cao độ tin cậy của ƯTKT và kết quả kiểm toán.

5. Sự hỗ trợ của chuyên gia góp phần nâng cao CLKT ƯTKT: Khoảng 55% KTV sử dụng chuyên gia trong các ước tính phức tạp, tuy nhiên cũng cảnh báo về việc phụ thuộc quá mức có thể làm giảm tính độc lập trong đánh giá.

6. Môi trường pháp lý còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến CLKT ƯTKT: Các quy định pháp luật chưa rõ ràng và chưa đồng bộ giữa các lĩnh vực kế toán và thuế, gây khó khăn cho KTV trong việc áp dụng chuẩn mực kiểm toán, ảnh hưởng tiêu cực đến chất lượng kiểm toán.

Thảo luận kết quả

Các kết quả trên phù hợp với các nghiên cứu quốc tế và trong nước, đồng thời làm rõ hơn các nhân tố ảnh hưởng trong bối cảnh Việt Nam. Năng lực chuyên môn và thái độ hoài nghi nghề nghiệp của KTV là hai yếu tố chủ chốt, thể hiện qua việc KTV cần có kiến thức chuyên sâu và tư duy phản biện để xử lý các ƯTKT phức tạp. Tính không chắc chắn của dữ liệu và giả định là thách thức lớn, đòi hỏi KTV phải áp dụng các thủ tục kiểm toán phù hợp và sử dụng chuyên gia một cách hiệu quả. Hệ thống kiểm soát nội bộ được xem là công cụ hỗ trợ quan trọng giúp giảm thiểu rủi ro sai sót. Môi trường pháp lý chưa hoàn thiện làm hạn chế khả năng áp dụng chuẩn mực kiểm toán một cách nhất quán, cần được cải thiện để tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động kiểm toán. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ hồi quy thể hiện mức độ ảnh hưởng của từng nhân tố, bảng thống kê mô tả phản ánh nhận thức của KTV về các yếu tố này.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Nâng cao năng lực chuyên môn của kiểm toán viên: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về kỹ thuật định giá, mô hình tài chính và các chuẩn mực kiểm toán mới, nhằm cải thiện kiến thức và kỹ năng chuyên môn. Thời gian thực hiện trong 12 tháng, do các công ty kiểm toán phối hợp với các trường đại học và hiệp hội nghề nghiệp tổ chức.

2. Thúc đẩy thái độ hoài nghi nghề nghiệp: Xây dựng chương trình đào tạo và đánh giá định kỳ về thái độ hoài nghi nghề nghiệp, khuyến khích KTV duy trì tư duy phản biện trong suốt quá trình kiểm toán. Chủ thể thực hiện là các công ty kiểm toán và tổ chức đào tạo nghề nghiệp, trong vòng 6-12 tháng.

3. Cải thiện tính hữu hiệu của hệ thống kiểm soát nội bộ: Doanh nghiệp cần hoàn thiện quy trình kiểm soát liên quan đến ƯTKT, tăng cường giám sát và phê duyệt các ước tính kế toán. Các công ty kiểm toán cần đánh giá và đề xuất cải tiến KSNB trong quá trình kiểm toán. Thời gian thực hiện 12 tháng, do doanh nghiệp phối hợp với kiểm toán viên.

4. Tăng cường sự hỗ trợ của chuyên gia một cách hợp lý: Khuyến khích KTV sử dụng chuyên gia trong các ƯTKT phức tạp nhưng đồng thời phải kiểm tra, đánh giá độc lập các kết quả chuyên gia cung cấp để đảm bảo tính khách quan. Các công ty kiểm toán cần xây dựng quy trình phối hợp rõ ràng với chuyên gia. Thời gian thực hiện 6 tháng.

5. Hoàn thiện môi trường pháp lý: Đề nghị cơ quan quản lý nhà nước rà soát, cập nhật và đồng bộ các quy định pháp luật liên quan đến ƯTKT, đảm bảo phù hợp với chuẩn mực quốc tế và thực tiễn Việt Nam. Thời gian thực hiện dài hạn, phối hợp giữa Bộ Tài chính, các hiệp hội nghề nghiệp và các cơ quan liên quan.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Kiểm toán viên và các công ty kiểm toán độc lập: Giúp nhận diện các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng kiểm toán ƯTKT, từ đó nâng cao năng lực chuyên môn và áp dụng các thủ tục kiểm toán phù hợp.

2. Ban Giám đốc và bộ phận kế toán doanh nghiệp: Hiểu rõ vai trò của hệ thống kiểm soát nội bộ và các yếu tố ảnh hưởng đến ƯTKT, cải thiện quy trình lập ước tính kế toán nhằm nâng cao tính chính xác và minh bạch của BCTC.

3. Cơ quan quản lý nhà nước và các tổ chức nghề nghiệp: Cung cấp cơ sở khoa học để hoàn thiện chính sách, quy định pháp luật và chuẩn mực kiểm toán, đồng thời xây dựng chương trình đào tạo và giám sát chất lượng kiểm toán.

4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành kế toán – kiểm toán: Là tài liệu tham khảo quý giá về mô hình nghiên cứu, phương pháp luận và kết quả nghiên cứu thực tiễn liên quan đến kiểm toán ƯTKT tại Việt Nam.

Câu hỏi thường gặp

1. Ước tính kế toán là gì và tại sao nó quan trọng trong kiểm toán?
   Ước tính kế toán là giá trị gần đúng của các khoản mục không thể đo lường chính xác, giúp phản ánh trung thực tình hình tài chính doanh nghiệp. Trong kiểm toán, ƯTKT là khoản mục tiềm ẩn rủi ro cao do tính không chắc chắn và chủ quan, ảnh hưởng đến chất lượng kiểm toán BCTC.

2. Những nhân tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến chất lượng kiểm toán ƯTKT?
   Năng lực chuyên môn và thái độ hoài nghi nghề nghiệp của kiểm toán viên là hai nhân tố quan trọng nhất, tiếp theo là tính hữu hiệu của hệ thống kiểm soát nội bộ và sự không chắc chắn của dữ liệu, giả định lập ƯTKT.

3. Làm thế nào để kiểm toán viên duy trì thái độ hoài nghi nghề nghiệp trong kiểm toán ƯTKT?
   Kiểm toán viên cần luôn cảnh giác với các dấu hiệu sai sót, đánh giá cẩn trọng các bằng chứng kiểm toán, không chấp nhận thông tin một cách máy móc và thường xuyên cập nhật kiến thức, kỹ năng chuyên môn.

4. Vai trò của chuyên gia trong kiểm toán ƯTKT là gì?
   Chuyên gia cung cấp kiến thức chuyên sâu và hỗ trợ đánh giá các ƯTKT phức tạp. Tuy nhiên, kiểm toán viên phải kiểm tra và đánh giá độc lập các kết quả chuyên gia để đảm bảo tính khách quan và chính xác.

5. Môi trường pháp lý hiện nay ảnh hưởng thế nào đến kiểm toán ƯTKT tại Việt Nam?
   Các quy định pháp luật còn chưa rõ ràng và chưa đồng bộ, gây khó khăn cho việc áp dụng chuẩn mực kiểm toán và thực hiện kiểm toán ƯTKT một cách hiệu quả, từ đó ảnh hưởng tiêu cực đến chất lượng kiểm toán.

Kết luận

• Nghiên cứu đã xác định sáu nhân tố chính ảnh hưởng đến chất lượng kiểm toán ƯTKT tại các công ty kiểm toán độc lập ở TP. Hồ Chí Minh, bao gồm năng lực chuyên môn, thái độ hoài nghi nghề nghiệp, sự không chắc chắn của dữ liệu, tính hữu hiệu của hệ thống kiểm soát nội bộ, sự hỗ trợ của chuyên gia và môi trường pháp lý.
• Kết quả phân tích định lượng cho thấy năng lực chuyên môn và thái độ hoài nghi nghề nghiệp của kiểm toán viên có ảnh hưởng tích cực và mạnh mẽ nhất đến chất lượng kiểm toán ƯTKT.
• Tính không chắc chắn của dữ liệu và môi trường pháp lý chưa hoàn thiện là những thách thức lớn cần được khắc phục để nâng cao chất lượng kiểm toán.
• Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao năng lực kiểm toán viên, cải thiện hệ thống kiểm soát nội bộ, sử dụng chuyên gia hợp lý và hoàn thiện khung pháp lý liên quan đến ƯTKT.
• Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các chương trình đào tạo, hoàn thiện quy trình kiểm soát nội bộ và phối hợp với cơ quan quản lý để cập nhật chính sách pháp luật, nhằm nâng cao chất lượng kiểm toán ƯTKT và BCTC nói chung.

Hành động ngay hôm nay: Các công ty kiểm toán và cơ quan quản lý cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất để nâng cao chất lượng kiểm toán, góp phần xây dựng môi trường kinh doanh minh bạch và bền vững.