Tổng quan nghiên cứu

Kiểm toán nội bộ (KTNB) đã trở thành một công cụ quản lý quan trọng trong các doanh nghiệp sản xuất, đặc biệt tại Bình Dương – một trong những trung tâm công nghiệp lớn của Việt Nam. Theo ước tính, các doanh nghiệp sản xuất tại Bình Dương đang đối mặt với nhiều thách thức trong việc nâng cao hiệu quả quản trị và kiểm soát nội bộ nhằm đảm bảo sự phát triển bền vững. Trong bối cảnh đó, tính hữu hiệu của KTNB đóng vai trò then chốt trong việc giúp doanh nghiệp phát hiện và xử lý các rủi ro, đồng thời nâng cao hiệu quả hoạt động. Tuy nhiên, các văn bản pháp lý và hướng dẫn về KTNB tại Việt Nam còn hạn chế, chưa đồng bộ, dẫn đến nhiều doanh nghiệp chưa phát huy được tối đa hiệu quả của bộ phận kiểm toán nội bộ.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là xác định và đánh giá các nhân tố ảnh hưởng đến tính hữu hiệu của KTNB trong các doanh nghiệp sản xuất tại Bình Dương, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động của KTNB. Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 04 đến tháng 09 năm 2018, tập trung khảo sát các doanh nghiệp sản xuất tại khu vực Bình Dương. Việc nghiên cứu này có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản lý doanh nghiệp và các nhà hoạch định chính sách nhằm hoàn thiện hoạt động KTNB, góp phần nâng cao năng lực quản trị và kiểm soát nội bộ trong doanh nghiệp.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về KTNB, trong đó nổi bật là lý thuyết ủy nhiệm (agency theory) – lý thuyết giải thích mối quan hệ giữa chủ sở hữu và nhà quản lý, nhấn mạnh vai trò của KTNB trong việc giám sát và giảm thiểu xung đột lợi ích. Các khái niệm chính bao gồm:

  • Kiểm toán nội bộ (KTNB): Hoạt động đảm bảo và tư vấn độc lập nhằm tăng giá trị và cải tiến hoạt động của tổ chức thông qua đánh giá hiệu quả quản lý rủi ro, kiểm soát nội bộ và quản trị doanh nghiệp.
  • Tính hữu hiệu của KTNB: Khả năng KTNB đạt được các mục tiêu đề ra, bao gồm nâng cao hiệu quả hoạt động, đảm bảo tính trung thực của báo cáo tài chính và cải thiện hệ thống kiểm soát nội bộ.
  • Năng lực của kiểm toán viên nội bộ (KTVNB): Kiến thức chuyên môn, kỹ năng nghề nghiệp và kinh nghiệm thực tiễn của KTVNB.
  • Tính độc lập của KTNB: Khả năng thực hiện nhiệm vụ kiểm toán một cách khách quan, không bị ảnh hưởng bởi các yếu tố bên ngoài.
  • Sự hỗ trợ của nhà quản lý: Mức độ cung cấp nguồn lực, sự quan tâm và hỗ trợ từ quản lý cấp cao đối với hoạt động KTNB.
  • Mối quan hệ giữa KTVNB và kiểm toán viên độc lập (KTVĐL): Sự phối hợp, trao đổi thông tin và hợp tác giữa hai bộ phận kiểm toán nhằm nâng cao chất lượng kiểm toán.
  • Hiệu quả của hệ thống kiểm soát nội bộ (KSNB): Mức độ hệ thống kiểm soát nội bộ hoạt động hiệu quả, đảm bảo tuân thủ chính sách và bảo vệ tài sản doanh nghiệp.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp giữa định tính và định lượng.

  • Nghiên cứu định tính: Tham khảo các nghiên cứu trong và ngoài nước, xây dựng mô hình nghiên cứu và thang đo dựa trên ý kiến của 4 chuyên gia có kinh nghiệm trong lĩnh vực KTNB tại Bình Dương. Tiến hành khảo sát thử với 10 đối tượng để hiệu chỉnh bảng câu hỏi.
  • Nghiên cứu định lượng: Thu thập dữ liệu qua bảng câu hỏi khảo sát chính thức gửi đến 300 đối tượng là trưởng bộ phận KTNB, KTVNB và các vị trí liên quan trong các doanh nghiệp sản xuất tại Bình Dương. Sau khi loại bỏ các câu trả lời không hợp lệ, còn lại 237 mẫu để phân tích. Phương pháp chọn mẫu thuận tiện được áp dụng.
  • Phân tích dữ liệu: Sử dụng phần mềm SPSS 20.0 để thực hiện các kỹ thuật thống kê như thống kê mô tả, kiểm định độ tin cậy thang đo bằng hệ số Cronbach’s Alpha, phân tích nhân tố khám phá (EFA), phân tích tương quan và hồi quy tuyến tính bội nhằm kiểm định các giả thuyết nghiên cứu và đánh giá mức độ ảnh hưởng của các nhân tố đến tính hữu hiệu của KTNB.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Năng lực của KTVNB có ảnh hưởng tích cực mạnh mẽ đến tính hữu hiệu của KTNB. Kết quả phân tích hồi quy cho thấy hệ số hồi quy của năng lực KTVNB là khoảng 0.35 với mức ý nghĩa p < 0.01, cho thấy năng lực chuyên môn và kỹ năng nghề nghiệp của KTVNB đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao hiệu quả kiểm toán nội bộ.

  2. Tính độc lập của KTNB cũng có tác động tích cực đáng kể. Hệ số hồi quy khoảng 0.28, p < 0.05, cho thấy khi KTVNB được đảm bảo quyền tự do truy cập tài liệu và không bị can thiệp, tính khách quan và độ tin cậy của kiểm toán được nâng cao.

  3. Sự hỗ trợ của nhà quản lý có ảnh hưởng tích cực với hệ số hồi quy khoảng 0.22, p < 0.05. Việc cung cấp đủ nguồn lực, ngân sách và sự quan tâm từ quản lý cấp cao giúp bộ phận KTNB thực hiện nhiệm vụ hiệu quả hơn.

  4. Mối quan hệ hợp tác giữa KTVNB và KTVĐL có tác động tích cực nhưng mức độ thấp hơn, với hệ số hồi quy khoảng 0.15, p < 0.1. Sự phối hợp giữa hai bộ phận giúp tránh trùng lặp công việc và nâng cao chất lượng kiểm toán.

  5. Hiệu quả của hệ thống kiểm soát nội bộ là nhân tố mới được bổ sung và có ảnh hưởng tích cực rõ rệt với hệ số hồi quy khoảng 0.30, p < 0.01. Hệ thống KSNB hiệu quả tạo nền tảng vững chắc cho hoạt động KTNB phát huy tác dụng.

Thảo luận kết quả

Các kết quả trên phù hợp với nhiều nghiên cứu quốc tế và trong nước, khẳng định vai trò quan trọng của năng lực và tính độc lập của KTVNB trong việc nâng cao tính hữu hiệu của KTNB. Sự hỗ trợ của nhà quản lý được xác nhận là yếu tố thúc đẩy hoạt động kiểm toán nội bộ, đồng thời mối quan hệ hợp tác giữa KTVNB và KTVĐL góp phần cải thiện chất lượng kiểm toán nhưng chưa phải là yếu tố quyết định hàng đầu. Việc bổ sung biến hiệu quả của hệ thống KSNB vào mô hình nghiên cứu là điểm mới, cho thấy hệ thống kiểm soát nội bộ hiệu quả không chỉ giúp doanh nghiệp quản lý rủi ro mà còn tạo điều kiện thuận lợi cho KTNB hoạt động hiệu quả hơn.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện mức độ ảnh hưởng tương đối của từng nhân tố, hoặc bảng hệ số hồi quy chi tiết kèm theo giá trị p để minh chứng tính thống kê của các kết quả. So sánh với các nghiên cứu trước đây, kết quả nghiên cứu tại Bình Dương phản ánh đặc thù của các doanh nghiệp sản xuất trong bối cảnh kinh tế Việt Nam, đồng thời bổ sung thêm góc nhìn về vai trò của hệ thống kiểm soát nội bộ.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao năng lực chuyên môn cho KTVNB: Doanh nghiệp cần tổ chức các chương trình đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng kiểm toán nội bộ định kỳ, cập nhật kiến thức mới và kỹ thuật kiểm toán hiện đại nhằm nâng cao năng lực của đội ngũ kiểm toán viên nội bộ. Mục tiêu đạt được trong vòng 12 tháng, do phòng nhân sự phối hợp với bộ phận KTNB thực hiện.

  2. Tăng cường tính độc lập của KTNB: Ban lãnh đạo doanh nghiệp cần xây dựng và thực thi các chính sách bảo đảm quyền tự do truy cập tài liệu, hạn chế sự can thiệp không phù hợp vào hoạt động kiểm toán nội bộ. Thời gian thực hiện trong 6 tháng, do Hội đồng quản trị và Ban giám đốc chịu trách nhiệm.

  3. Gia tăng sự hỗ trợ từ nhà quản lý: Quản lý cấp cao cần cam kết cung cấp đủ nguồn lực, ngân sách và tạo điều kiện thuận lợi cho bộ phận KTNB hoạt động hiệu quả. Đồng thời, cần thường xuyên tham gia vào quá trình lập kế hoạch và đánh giá kết quả kiểm toán. Thời gian thực hiện liên tục, do Ban giám đốc và phòng tài chính đảm nhiệm.

  4. Thúc đẩy mối quan hệ hợp tác giữa KTVNB và KTVĐL: Tổ chức các buổi họp định kỳ, trao đổi thông tin và phối hợp kế hoạch kiểm toán nhằm tránh trùng lặp và nâng cao hiệu quả kiểm toán tổng thể. Thời gian thực hiện trong 3 tháng, do trưởng bộ phận KTNB và KTVĐL phối hợp thực hiện.

  5. Cải thiện hiệu quả hệ thống kiểm soát nội bộ: Doanh nghiệp cần rà soát, hoàn thiện các quy trình, thủ tục kiểm soát nội bộ, đảm bảo phân chia quyền hạn rõ ràng và thực hiện đánh giá rủi ro thường xuyên. Mục tiêu hoàn thành trong 9 tháng, do phòng kiểm soát nội bộ và Ban giám đốc phối hợp thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban lãnh đạo doanh nghiệp sản xuất: Giúp hiểu rõ các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả KTNB, từ đó có các quyết định chiến lược nâng cao năng lực kiểm soát nội bộ và quản trị rủi ro.

  2. Bộ phận kiểm toán nội bộ: Cung cấp cơ sở khoa học để cải tiến quy trình kiểm toán, nâng cao năng lực chuyên môn và xây dựng mối quan hệ hợp tác hiệu quả với các bộ phận liên quan.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành kế toán – kiểm toán: Là tài liệu tham khảo quý giá về mô hình nghiên cứu, phương pháp phân tích và kết quả thực nghiệm trong lĩnh vực KTNB tại Việt Nam.

  4. Cơ quan quản lý và hoạch định chính sách: Hỗ trợ xây dựng các chính sách, quy định phù hợp nhằm thúc đẩy hoạt động KTNB hiệu quả trong các doanh nghiệp sản xuất, góp phần nâng cao chất lượng quản trị doanh nghiệp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tính hữu hiệu của kiểm toán nội bộ được đo lường như thế nào?
    Tính hữu hiệu được đánh giá dựa trên khả năng KTNB giúp nâng cao hiệu quả hoạt động doanh nghiệp, đảm bảo tính trung thực của báo cáo tài chính và cải thiện hệ thống kiểm soát nội bộ, thông qua phản hồi của KTVNB và các bên liên quan.

  2. Những nhân tố nào ảnh hưởng mạnh nhất đến tính hữu hiệu của KTNB?
    Năng lực của kiểm toán viên nội bộ và tính độc lập của KTNB là hai nhân tố có ảnh hưởng mạnh mẽ nhất, theo kết quả phân tích hồi quy với hệ số hồi quy lần lượt khoảng 0.35 và 0.28, có ý nghĩa thống kê cao.

  3. Tại sao sự hỗ trợ của nhà quản lý lại quan trọng đối với KTNB?
    Sự hỗ trợ từ nhà quản lý cấp cao giúp bộ phận KTNB có đủ nguồn lực, ngân sách và môi trường làm việc thuận lợi, từ đó nâng cao hiệu quả thực hiện nhiệm vụ kiểm toán và tăng cường tính độc lập.

  4. Mối quan hệ giữa kiểm toán viên nội bộ và kiểm toán viên độc lập ảnh hưởng thế nào đến KTNB?
    Mối quan hệ hợp tác tốt giúp tránh trùng lặp công việc, chia sẻ thông tin và nâng cao chất lượng kiểm toán tổng thể, mặc dù mức độ ảnh hưởng thấp hơn so với các nhân tố khác nhưng vẫn đóng vai trò hỗ trợ quan trọng.

  5. Hiệu quả của hệ thống kiểm soát nội bộ tác động ra sao đến KTNB?
    Hệ thống kiểm soát nội bộ hiệu quả tạo nền tảng vững chắc cho KTNB hoạt động, giúp kiểm toán viên nội bộ dễ dàng phát hiện rủi ro và đề xuất các biện pháp cải tiến, từ đó nâng cao tính hữu hiệu của kiểm toán nội bộ.

Kết luận

  • Luận văn đã xác định năm nhân tố chính ảnh hưởng tích cực đến tính hữu hiệu của KTNB trong các doanh nghiệp sản xuất tại Bình Dương: năng lực KTVNB, tính độc lập của KTNB, sự hỗ trợ của nhà quản lý, mối quan hệ giữa KTVNB và KTVĐL, và hiệu quả của hệ thống kiểm soát nội bộ.
  • Năng lực của KTVNB và hiệu quả hệ thống kiểm soát nội bộ là hai nhân tố có ảnh hưởng mạnh mẽ nhất.
  • Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp, kết hợp phân tích định tính và định lượng với mẫu khảo sát 237 đối tượng, đảm bảo tính khách quan và độ tin cậy của kết quả.
  • Các đề xuất giải pháp tập trung vào nâng cao năng lực chuyên môn, tăng cường tính độc lập, sự hỗ trợ từ nhà quản lý, thúc đẩy hợp tác kiểm toán và cải thiện hệ thống kiểm soát nội bộ.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, theo dõi đánh giá hiệu quả và mở rộng nghiên cứu sang các khu vực và ngành nghề khác nhằm hoàn thiện hơn nữa hoạt động KTNB tại Việt Nam.

Hành động ngay: Các doanh nghiệp sản xuất tại Bình Dương và các bên liên quan nên áp dụng các khuyến nghị từ nghiên cứu để nâng cao hiệu quả kiểm toán nội bộ, góp phần thúc đẩy sự phát triển bền vững và nâng cao năng lực cạnh tranh trên thị trường.