Nguyên Tắc Xử Lý Đối Với Người Dưới 18 Tuổi Phạm Tội Theo Quy Định Của Bộ Luật Hình Sự Năm 2015

Theo Bộ luật Hình sự 2015 sửa đổi bổ sung, "người dưới 18 tuổi phạm tội" là người từ đủ 14 tuổi đến dưới 18 tuổi thực hiện hành vi phạm tội được quy định trong luật. Đặc điểm của nhóm đối tượng này là chưa phát triển đầy đủ về thể chất và tinh thần, dễ bị tác động tiêu cực từ môi trường xung quanh. Điều 1 Công ước quốc tế về quyền trẻ em năm 1989 nêu rõ: “Trẻ em có nghĩa là người dưới 18 tuổi, trừ trường hợp luật pháp áp dụng với trẻ em đó quy định tuổi thành niên sớm hơn”. Việc xác định đúng đối tượng là tiền đề quan trọng để áp dụng các biện pháp xử lý phù hợp.

Việc quy định các nguyên tắc xử lý hình sự người chưa thành niên có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người dưới 18 tuổi phạm tội. Mục đích chính của các nguyên tắc này là giáo dục, cảm hóa, giúp người chưa thành niên phạm tội nhận thức được sai lầm và sửa chữa, thay vì chỉ trừng phạt. Ngoài ra, việc này còn góp phần phòng ngừa tội phạm vị thành niên, xây dựng một xã hội an toàn và lành mạnh.

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng gia tăng tội phạm trẻ em. Một số nguyên nhân chính bao gồm: ảnh hưởng tiêu cực từ môi trường gia đình, bạn bè, xã hội; thiếu sự quan tâm, giáo dục từ gia đình và nhà trường; sự phát triển của công nghệ thông tin và các tệ nạn xã hội; khó khăn về kinh tế, xã hội. “Trong thời gian gần đây, tình trạng người dưới 18 tuổi phạm tội đang gia tăng một cách đáng báo động với nhiều hành vi mang tính chất táo bạo, liều lĩnh do thiếu sự hiểu biết, bị ảnh hưởng từ những mặt tiêu cực của nền kinh tế thị trường”. Cần có những giải pháp đồng bộ để giải quyết triệt để các nguyên nhân này.

Tội phạm trẻ em gây ra những hậu quả nghiêm trọng đối với xã hội. Nó làm suy giảm trật tự an toàn xã hội, ảnh hưởng đến sự phát triển kinh tế, văn hóa. Ngoài ra, nó còn tạo ra những gánh nặng cho hệ thống tư pháp và các cơ quan chức năng. Về lâu dài, nó có thể dẫn đến sự gia tăng của tội phạm vị thành niên trong tương lai.

Nguyên tắc này yêu cầu mọi quyết định liên quan đến người dưới 18 tuổi phạm tội phải dựa trên cơ sở đảm bảo lợi ích tốt nhất cho họ. Lợi ích tốt nhất bao gồm: quyền được học tập, phát triển, bảo vệ khỏi mọi hình thức bạo lực, xâm hại. Các cơ quan chức năng phải xem xét kỹ lưỡng các yếu tố như tuổi tác, hoàn cảnh gia đình, mức độ phạm tội để đưa ra quyết định phù hợp. “Thế nhưng, các biện pháp xử lý khi áp dụng vào thực tiễn hầu như chưa đem lại hiệu quả cao khi nhìn vào thực trạng người dưới 18 tuổi phạm tội vẫn chưa thuyên giảm, thậm chí, tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi ngày càng tăng lên”.

Nguyên tắc này nhấn mạnh rằng mục đích chính của việc xử lý người chưa thành niên phạm tội là giáo dục, cảm hóa, giúp họ nhận thức được sai lầm và sửa chữa. Các biện pháp trừng phạt chỉ nên được áp dụng khi cần thiết và phải đảm bảo tính nhân đạo. Cần tạo điều kiện cho người chưa thành niên phạm tội tham gia các chương trình giáo dục, dạy nghề, tư vấn tâm lý để họ có thể tái hòa nhập cộng đồng.

Nguyên tắc này yêu cầu các cơ quan chức năng phải bảo vệ quyền riêng tư của người dưới 18 tuổi phạm tội. Thông tin về vụ án, lý lịch cá nhân của họ không được tiết lộ cho công chúng, trừ trường hợp pháp luật có quy định khác. Điều này nhằm tránh gây ảnh hưởng tiêu cực đến quá trình tái hòa nhập cộng đồng của người chưa thành niên phạm tội.

Theo luật hình sự về người dưới 18 tuổi, các hình phạt có thể được áp dụng bao gồm: cảnh cáo, phạt tiền, cải tạo không giam giữ, phạt tù có thời hạn. Mức hình phạt đối với người dưới 18 tuổi phạm tội thường nhẹ hơn so với người lớn phạm tội cùng hành vi. Tòa án phải xem xét kỹ lưỡng các yếu tố giảm nhẹ trách nhiệm hình sự để đưa ra quyết định phù hợp.

Các biện pháp thay thế hình phạt tù bao gồm: miễn trách nhiệm hình sự cho người dưới 18 tuổi, giao cho gia đình, cơ quan, tổ chức giám sát, giáo dục, hoặc đưa vào trường giáo dưỡng. Các biện pháp này chỉ được áp dụng khi người dưới 18 tuổi phạm tội có nhiều tình tiết giảm nhẹ, ăn năn hối cải và có khả năng tự sửa chữa sai lầm. “Mục đích chính là cải tạo, giáo dục người dưới 18 tuổi phạm tội thành những công dân tốt cho xã hội”.

Người đại diện hợp pháp (cha, mẹ, người giám hộ) có vai trò quan trọng trong việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người dưới 18 tuổi phạm tội. Họ có quyền tham gia tố tụng, cung cấp chứng cứ, trình bày ý kiến, kháng cáo bản án. Các cơ quan chức năng phải tạo điều kiện cho người đại diện hợp pháp thực hiện đầy đủ vai trò của mình.

Việc xét xử người dưới 18 tuổi phạm tội thường được thực hiện kín nhằm bảo vệ quyền riêng tư của họ. Thông tin về vụ án, lý lịch cá nhân không được tiết lộ cho công chúng, trừ trường hợp pháp luật có quy định khác. Mục đích là để tránh gây ảnh hưởng tiêu cực đến quá trình tái hòa nhập cộng đồng của người chưa thành niên phạm tội.

Cần xem xét sửa đổi, bổ sung các quy định về giảm nhẹ hình phạt cho người dưới 18 tuổi, mở rộng phạm vi áp dụng các biện pháp thay thế hình phạt tù. Đồng thời, cần có hướng dẫn cụ thể về việc áp dụng các biện pháp hòa giải trong xử lý người dưới 18 tuổi phạm tội, phục hồi nhân phẩm cho người dưới 18 tuổi phạm tội để đảm bảo tính thống nhất trong áp dụng pháp luật.

Cần tăng cường sự phối hợp giữa các cơ quan tư pháp, cơ quan giáo dục tại trường giáo dưỡng, cơ quan lao động, thương binh và xã hội, chính quyền địa phương, tổ chức xã hội trong việc bảo vệ quyền lợi người dưới 18 tuổi phạm tội và giúp họ tái hòa nhập cộng đồng. Cần có cơ chế giám sát, đánh giá hiệu quả của các chương trình hỗ trợ tái hòa nhập cộng đồng.