Áp Dụng Nguyên Tắc Hòa Bình Giải Quyết Tranh Chấp Quốc Tế và Vấn Đề Biển Đông

• Tác giả: Ngô Hải Hoàn
• Người hướng dẫn: PGS.TS Nguyễn Bá Diến
• Trường học: Đại học Quốc gia Hà Nội
• Chuyên ngành: Luật Quốc tế
• Đề tài: Nguyên Tắc Hòa Bình Giải Quyết Tranh Chấp Quốc Tế và Vấn Đề Biển Đông
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ luật học
• Năm xuất bản: 2014
• Địa điểm: Hà Nội

Mục lục chi tiết

• LỜI CAM ĐOAN
• MỞ ĐẦU
• 1. CHƯƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ NGUYÊN TẮC HÒA BÌNH GIẢI QUYẾT CÁC TRANH CHẤP QUỐC TẾ
• 1.1. Khái niệm cơ bản về nguyên tắc hòa bình giải quyết tranh chấp quốc tế
• 1.2. Lịch sử hình thành nguyên tắc hòa bình giải quyết tranh chấp quốc tế
• 1.3. Phân loại các biện pháp hòa bình giải quyết tranh chấp quốc tế
• 2. CHƯƠNG 2: CÁC PHƯƠNG THỨC CƠ BẢN GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP QUỐC TẾ BẰNG BIỆN PHÁP HÒA BÌNH
• 2.1. Giải quyết tranh chấp tại Đại hội đồng, Hội đồng Bảo an và Tổng Thư ký Liên hợp quốc
• 2.2. Giải quyết tranh chấp trước Tòa án Công lý Quốc tế Liên hợp quốc
• 2.2.1. Khái quát về Tòa án Công lý Quốc tế
• 2.2.2. Các phương thức xác lập thẩm quyền giải quyết tranh chấp của Tòa án
• 2.2.3. Thủ tục tố tụng trước Tòa án
• 2.2.4. Giá trị pháp lý của phán quyết của Tòa án
• 2.2.5. Thẩm quyền tư vấn pháp luật của Tòa án Công lý Quốc tế
• 2.3. Giải quyết tranh chấp theo Hiệp ước Thân thiện, Hợp tác Đông Nam Á (Hiệp ước Bali) ngày 24/2/1976
• 2.4. Giải quyết tranh chấp tại Tòa án Quốc tế về Luật biển
• 2.5. Giải quyết tranh chấp tại Tòa trọng tài thành lập theo Phụ lục VII Công ước Luật biển năm 1982
• 2.6. Giải quyết tranh chấp tại Tòa trọng tài đặc biệt thành lập theo Phụ lục VIII Công ước Luật biển năm 1982
• 2.7. Thực tiễn giải quyết một số tranh chấp quốc tế áp dụng nguyên tắc hòa bình giải quyết tranh chấp quốc tế
• 3. CHƯƠNG 3: ÁP DỤNG NGUYÊN TẮC HÒA BÌNH GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP Ở BIỂN ĐÔNG
• 3.1. Khái quát chung về tranh chấp Biển Đông
• 3.2. Xác định các đối tượng tranh chấp Biển Đông
• 3.2.1. Tranh chấp chủ quyền
• 3.2.2. Từ tranh chấp chủ quyền dẫn đến tranh chấp quyền chủ quyền
• 3.3. Đánh giá thực trạng giải quyết tranh chấp Biển Đông hiện nay
• 3.4. Áp dụng nguyên tắc hòa bình giải quyết các tranh chấp quốc tế trong giải quyết tranh chấp Biển Đông
• 3.4.1. Xác định các chế định giải quyết tranh chấp Biển Đông
• 3.4.2. Tuân thủ luật pháp quốc tế tác động tích cực tới giải quyết tranh chấp Biển Đông của Việt Nam
• 3.5. Đề xuất một số giải pháp giải quyết tranh chấp Biển Đông đối với Việt Nam
• 3.5.1. Áp dụng biện pháp đàm phán
• 3.5.2. Áp dụng biện pháp trung gian hòa giải
• 3.5.3. Biện pháp lấy ý kiến tư vấn của các tổ chức quốc tế
• 3.6. Giải quyết tranh chấp Biển Đông bằng biện pháp khởi kiện Trung Quốc ra Tòa trọng tài thành lập theo Phụ lục VII Công ước Luật biển 1982
• 3.6.1. Tìm hiểu vụ việc Philippin kiện Trung Quốc ra Tòa trọng tài
• 3.6.2. Vụ kiện của Philippin sẽ đem lại bài học gì cho ASEAN và Việt Nam trong việc giải quyết tranh chấp ở Biển Đông?
• 3.6.3. Trước tình hình Biển Đông hiện nay, Việt Nam học được gì từ vụ Philippines kiện Trung Quốc?
• DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

Tóm tắt

I. Tổng Quan Nguyên Tắc Hòa Bình Giải Quyết Tranh Chấp Quốc Tế

Trong quan hệ quốc tế, sự đan xen quyền và lợi ích giữa các quốc gia và chủ thể luật quốc tế là điều tất yếu. Điều này dẫn đến tranh chấp và bất đồng. Xu thế toàn cầu hóa làm gia tăng hợp tác, nhưng cũng làm tăng nguy cơ mâu thuẫn. Để bảo đảm lợi ích các bên và hòa bình, an ninh quốc tế, việc áp dụng nguyên tắc hòa bình giải quyết tranh chấp là rất quan trọng. Về lý luận, khi các quốc gia cấm sử dụng vũ lực, cần có nguyên tắc hòa bình giải quyết tranh chấp. Nguyên tắc này được ghi nhận trong Tuyên bố năm 1970 của Đại hội đồng Liên hợp quốc. Các nước thành viên có nghĩa vụ tuân thủ để giải quyết tranh chấp. Hiến chương Liên hợp quốc liệt kê nhiều biện pháp hòa bình để các chủ thể lựa chọn. Luận văn này sẽ trình bày lịch sử hình thành, nội dung cơ bản và phương thức giải quyết tranh chấp được ghi nhận trong luật quốc tế.

1.1. Khái Niệm Nguyên Tắc Hòa Bình Giải Quyết Tranh Chấp

Điều 33 Hiến chương Liên hợp quốc quy định các bên tranh chấp phải tìm giải pháp bằng đàm phán, điều tra, trung gian, hòa giải, trọng tài, tư pháp, hoặc các biện pháp hòa bình khác. Theo Hiến chương, hòa bình giải quyết tranh chấp quốc tế là một nguyên tắc cơ bản của luật quốc tế, là nghĩa vụ pháp lý của tất cả các quốc gia và chủ thể khác. Về phương diện khoa học luật quốc tế, hòa bình giải quyết tranh chấp quốc tế là những tư tưởng chính trị, pháp lý mang tính chỉ đạo, bao trùm, có giá trị bắt buộc chung đối với mọi chủ thể của luật quốc tế trong giải quyết các tranh chấp quốc tế, bao gồm những cơ chế, biện pháp hoặc phương thức được các chủ thể luật quốc tế sử dụng nhưng không sử dụng hoặc đe dọa sử dụng vũ lực.

1.2. Đặc Điểm Của Nguyên Tắc Hòa Bình Giải Quyết Tranh Chấp

Nguyên tắc hòa bình giải quyết tranh chấp quốc tế có tính mệnh lệnh bắt buộc chung, áp dụng cho mọi mối quan hệ quốc tế và mọi chủ thể của luật quốc tế. Tất cả các chủ thể của Luật quốc tế đều phải tuân thủ triệt để nguyên tắc hòa bình giải quyết tranh chấp quốc tế và bất cứ hành vi vi phạm nào đều là sự vi phạm nghiêm trọng Luật quốc tế. Nguyên tắc này là chuẩn mực, là cơ sở để xây dựng các biện pháp, cách thức giải quyết tranh chấp quốc tế bằng biện pháp hòa bình. Nguyên tắc hòa bình giải quyết tranh chấp quốc tế có mối quan hệ qua lại với nhau với các nguyên tắc cơ bản của luật quốc tế trong một chỉnh thể thống nhất, chỉ khi tồn tại trong sự tác động qua lại chúng mới có khả năng hoàn thành các chức năng của mình. Vì vậy, việc nghiên cứu, giải thích và áp dụng nguyên tắc hòa bình giải quyết tranh chấp quốc tế phải đặt trong mối quan hệ với các nguyên tắc khác. Nguyên tắc hòa bình giải quyết tranh chấp quốc tế được ghi nhận trong các văn kiện quốc tế trong đó đầu tiên và quan trọng nhất là Hiến chương Liên hiệp quốc năm 1945.

II. Lịch Sử Hình Thành Nguyên Tắc Hòa Bình Giải Quyết Tranh Chấp

Từ thời sơ khai, các biện pháp hòa bình như đàm phán, môi giới đã được sử dụng. Tuy nhiên, việc sử dụng các biện pháp không phải là nghĩa vụ bắt buộc đối với các chủ thể vì bên cạnh đó còn tồn tại nguyên tắc quyền chiến tranh, cho phép các chủ thể được sử dụng vũ lực như một phương thức hiệu quả để giải quyết các tranh chấp quốc tế. Năm 1899, Hội nghị Hòa bình LaHay đã ra đời Công ước LaHay I. Công ước Lahay I trù định việc thành lập một Toà trọng tài với mục đích “đảm bảo chắc chắn cho tất cả mọi người một nền hoà bình thật sự lâu dài và trên tất cả có thể ngăn chặn được sự phát triển các xung đột”. Hiệp ước Paris năm 1928 cấm chiến tranh xâm lược và nêu rõ trách nhiệm của các quốc gia chỉ giải quyết tranh chấp bằng phương pháp hòa bình. Năm 1945, Hiến chương Liên hợp quốc tuyên bố các thành viên giải quyết tranh chấp bằng biện pháp hòa bình. Ngày nay, nguyên tắc này được ghi nhận trong nhiều văn kiện quốc tế quan trọng.

2.1. Các Văn Kiện Quốc Tế Ghi Nhận Nguyên Tắc Hòa Bình

Nguyên tắc giải quyết hòa bình các tranh chấp quốc tế được ghi nhận trong nhiều văn kiện quốc tế quan trọng như Hiến chương Liên hợp quốc, trong bản Tuyên bố về các nguyên tắc của luật quốc tế điều chỉnh mối quan hệ hữu nghị và hợp tác giữa các quốc gia phù hợp với Hiến chương Liên hợp quốc năm 1970; trong văn kiện bế mạc của Hội nghị an ninh và hợp tác Châu Âu năm 1975; Định ước Henxiki năm 1975… Nguyên tắc giải quyết hòa bình các tranh chấp quốc tế nghiêm cấm các quốc gia sử dụng vũ lực để giải quyết các tranh chấp với nhau, một mặt xác lập nghĩa vụ của các bên trong tranh chấp giải quyết bằng các biện pháp hòa bình, mặt khác cũng quy định các bên tham gia vào tranh chấp có quyền lựa chọn các biện pháp hòa bình thích hợp để giải quyết.

2.2. Vai Trò Của Đàm Phán Trong Giải Quyết Tranh Chấp

Pháp luật quốc tế không quy định một công thức giải quyết bắt buộc, cứng nhắc cho mỗi loại hình tranh chấp nhất định, việc sử dụng một phương thức cụ thể nào hoàn toàn do các bên liên quan thỏa thuận lựa chọn, chỉ với điều kiện đó phải là những biện pháp hòa bình. Tại Điều 33 Khoản 2 Hiến chương Liên hợp quốc đã quy định cụ thể các biện pháp hòa bình mà các bên tranh chấp có thể lựa chọn như: đàm phán, trung gian, hòa giải, trọng tài, bằng con đường tài phán pháp, sử dụng những cơ quan hoặc những hiệp định khu vực, hay các biện pháp hòa bình khác do họ lựa chọn. Hòa bình giải quyết tranh chấp quốc tế là nghĩa vụ bắt buộc đối với mọi quốc gia, cần phải nỗ lực giải quyết tranh chấp một cách nhanh chóng và công bằng nhằm duy trì hòa bình và an ninh quốc tế.

III. Phân Loại Các Biện Pháp Hòa Bình Giải Quyết Tranh Chấp

Căn cứ vào bản chất, thẩm quyền và thủ tục giải quyết tranh chấp, các biện pháp hòa bình giải quyết tranh chấp quốc tế quy định tại Điều 33 Hiến chương Liên hợp quốc có thể được chia thanh hai nhóm cơ bản sau đây: Nhóm 1: Các biện pháp giải quyết tranh chấp mang tính ngoại giao, gồm các biện pháp đàm phán, điều tra, trung gian, hòa giải, giải quyết trước các tổ chức quốc tế bằng các hiệp định khu vực, với đặc điểm cơ bản là giải quyết tranh chấp bằng đối thoại, thương lượng thông qua các diễn đàn, Hội nghị quốc tế do các bên tranh chấp hoặc bên thứ ba tổ chức (có thể là các tổ chức quốc tế liên chính phủ như ASEAN, Liên minh châu Âu- EU, Liên minh châu Phi-AU hoặc các quốc gia khác…) kết quả giải quyết tranh chấp bằng các biện pháp ngoại giao thường là các nghị quyết, khuyến cáo của các tổ chức quốc tế hoặc các cam kết và các điều ước quốc tế được các bên tranh chấp ký kết.

3.1. Biện Pháp Ngoại Giao Đàm Phán Trung Gian Hòa Giải

Các biện pháp giải quyết tranh chấp mang tính ngoại giao, gồm các biện pháp đàm phán, điều tra, trung gian, hòa giải, giải quyết trước các tổ chức quốc tế bằng các hiệp định khu vực, với đặc điểm cơ bản là giải quyết tranh chấp bằng đối thoại, thương lượng thông qua các diễn đàn, Hội nghị quốc tế do các bên tranh chấp hoặc bên thứ ba tổ chức (có thể là các tổ chức quốc tế liên chính phủ như ASEAN, Liên minh châu Âu- EU, Liên minh châu Phi-AU hoặc các quốc gia khác…) kết quả giải quyết tranh chấp bằng các biện pháp ngoại giao thường là các nghị quyết, khuyến cáo của các tổ chức quốc tế hoặc các cam kết và các điều ước quốc tế được các bên tranh chấp ký kết.

3.2. Biện Pháp Tài Phán Tòa Án và Trọng Tài Quốc Tế

Nhóm 2: Các biện pháp giải quyết tranh chấp bằng tài phán (Tòa án công lý quốc tế và Trọng tài quốc tế) với đặc điểm cơ bản là giải quyết tranh chấp theo trình tự, thủ tục tố tụng tư pháp thông qua hoạt động xét xử với kết quả giải quyết tranh chấp là các phán quyết của Toàn án quốc tế hoặc Trọng tài quốc tế có giá trị pháp lý ràng buộc các bên tranh chấp.

IV. Thực Trạng Tranh Chấp Biển Đông Thách Thức và Giải Pháp

Trong nhiều năm qua, chủ quyền và quyền chủ quyền của Việt Nam trên Biển Đông bị vi phạm nghiêm trọng, đặc biệt là hai Quần Đảo Hoàng Sa và Trường Sa. Đáng lưu ý hơn là bên cạnh các tranh cãi vốn đã tồn tại về chủ quyền và lãnh thổ, đã xảy ra nhiều va chạm liên quan đến an ninh và an toàn hàng hải, và liên quan đến quản lý, khai thác tài nguyên biển. Vùng biển Đông có 7 quốc gia xung quanh gồm Trung Quốc, Philippines, Malaysia, Brunei, Indonesia, Singapore và Việt Nam. Đây là một khu vực có diện tích tương đối hẹp, là vùng biển nửa kín. Biển Đông là nơi có nguồn tài nguyên phong phú, đồng thời là con đường quan trọng nối liền Đông Á với Ấn Độ Dương và châu Âu, có vị trí chiến lược vô cùng quan trọng.

4.1. Các Bên Liên Quan Đến Tranh Chấp Biển Đông

Vùng biển Đông có 7 quốc gia xung quanh gồm Trung Quốc, Philippines, Malaysia, Brunei, Indonesia, Singapore và Việt Nam. Đây là một khu vực có diện tích tương đối hẹp, là vùng biển nửa kín. Biển Đông là nơi có nguồn tài nguyên phong phú, đồng thời là con đường quan trọng nối liền Đông Á với Ấn Độ Dương và châu Âu, có vị trí chiến lược vô cùng quan trọng.

4.2. Tầm Quan Trọng Chiến Lược Của Biển Đông

Do nhiều nguyên nhân khác nhau, giữa các quốc gia xung quanh biển Đông đã phát sinh nhiều xung đột. Bảo vệ cục diện an ninh ở biển Đông trở thành vấn đề được các nước xung quanh và thậm chí các nước khác trên thế giới cùng quan tâm. Điều này đặt ra một bối cảnh tranh chấp là chúng ta cần phải xây dựng một lộ trình giải quyết an toàn, vừa phải đảm bảo toàn vẹn lãnh thổ dựa trên pháp luật quốc tế, lại vừa phải đảm bảo mối quan hệ ổn định với các bên tranh chấp.

V. Áp Dụng Nguyên Tắc Hòa Bình Giải Quyết Tranh Chấp Biển Đông

Trong cuộc hội thảo khoa học quốc tế về Biển Đông được khai mạc ngày 11- 11-2010, GS Stein Tennesson của Viện nghiên cứu Hòa bình quốc tế (NaUy) cho rằng Biển Đông là một vấn đề luật pháp chứ không chỉ là một vấn đề chính trị, nên giải quyết chính đáng nhất là Luật pháp. Trong pháp luật quốc tế, hòa bình giải quyết tranh chấp quốc tế là một khái niệm bao gồm những biện pháp và các cách thức để tiến hành. Nghiên cứu tất cả những cách thức để lựa chọn và áp dụng một biện pháp hữu hiệu nhất để giải quyết tranh chấp trên Biển Đông, hay là tiến hành đồng bộ nhiều biện pháp? Lộ trình áp dụng những cách thức để giải quyết vấn đề tranh chấp Biển Đông sẽ được xây dựng ra sao ?

5.1. Giải Quyết Tranh Chấp Biển Đông Bằng Luật Pháp Quốc Tế

Trong cuộc hội thảo khoa học quốc tế về Biển Đông được khai mạc ngày 11- 11-2010, GS Stein Tennesson của Viện nghiên cứu Hòa bình quốc tế (NaUy) cho rằng Biển Đông là một vấn đề luật pháp chứ không chỉ là một vấn đề chính trị, nên giải quyết chính đáng nhất là Luật pháp.

5.2. Lựa Chọn Biện Pháp Hòa Bình Phù Hợp Cho Biển Đông

Trong pháp luật quốc tế, hòa bình giải quyết tranh chấp quốc tế là một khái niệm bao gồm những biện pháp và các cách thức để tiến hành. Nghiên cứu tất cả những cách thức để lựa chọn và áp dụng một biện pháp hữu hiệu nhất để giải quyết tranh chấp trên Biển Đông, hay là tiến hành đồng bộ nhiều biện pháp? Lộ trình áp dụng những cách thức để giải quyết vấn đề tranh chấp Biển Đông sẽ được xây dựng ra sao ?

VI. Giải Pháp Cho Vấn Đề Biển Đông Đề Xuất và Kiến Nghị

Dưới góc độ nghiên cứu lý luận về nguyên tắc hòa bình giải quyết tranh chấp quốc tế và tiếp thu có chọn lọc những công trình nghiên cứu, bài viết của các học giả trong nước và quốc tế, học viên chọn đề tài “ Áp dụng nguyên tắc hòa bình giải quyết tranh chấp quốc tế và vấn đề tranh chấp ở Biển Đông” trong khuôn khổ một luận văn thạc sỹ luật học của mình. Luận văn nghiên cứu những vấn đề hòa bình giải quyết tranh chấp quốc tế, là cơ sở lý luận để nghiên cứu các biện pháp hòa bình giải quyết tranh chấp quốc tế trong pháp luật quốc tế, trong đó đặt vấn đề giải quyết tranh chấp Biển Đông trong những biện pháp này.

6.1. Nghiên Cứu Lý Luận Về Giải Quyết Tranh Chấp Biển Đông

Dưới góc độ nghiên cứu lý luận về nguyên tắc hòa bình giải quyết tranh chấp quốc tế và tiếp thu có chọn lọc những công trình nghiên cứu, bài viết của các học giả trong nước và quốc tế, học viên chọn đề tài “ Áp dụng nguyên tắc hòa bình giải quyết tranh chấp quốc tế và vấn đề tranh chấp ở Biển Đông” trong khuôn khổ một luận văn thạc sỹ luật học của mình.

6.2. Đề Xuất Giải Pháp Hòa Bình Cho Tranh Chấp Biển Đông

Luận văn nghiên cứu những vấn đề hòa bình giải quyết tranh chấp quốc tế, là cơ sở lý luận để nghiên cứu các biện pháp hòa bình giải quyết tranh chấp quốc tế trong pháp luật quốc tế, trong đó đặt vấn đề giải quyết tranh chấp Biển Đông trong những biện pháp này.