Tổng quan nghiên cứu
Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế, tiếng Anh ngày càng trở thành ngôn ngữ quan trọng trong giáo dục và giao tiếp quốc tế. Tại Việt Nam, tiếng Anh được đưa vào chương trình giáo dục phổ thông với vai trò then chốt, đặc biệt trong dự án quốc gia về dạy và học ngoại ngữ giai đoạn 2008-2020. Tuy nhiên, chất lượng giảng dạy tiếng Anh phụ thuộc rất lớn vào năng lực và sự phát triển chuyên môn liên tục của giáo viên. Việc phát triển chuyên môn giáo viên (Professional Development - PD) được xem là yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả giảng dạy và đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục.
Luận văn tập trung nghiên cứu việc thực hiện viết nhật ký dạy học (Teaching Journals - TJ) như một công cụ phát triển nghiệp vụ chuyên môn của giáo viên tiếng Anh tại các trường trung học phổ thông ở tỉnh Quảng Bình. Nghiên cứu được tiến hành trên 30 giáo viên tiếng Anh thuộc 5 trường THPT khác nhau trong tỉnh, sử dụng phương pháp kết hợp định lượng và định tính qua bảng hỏi và phỏng vấn. Mục tiêu chính là khảo sát nhận thức, thái độ và thực trạng việc sử dụng nhật ký dạy học trong phát triển chuyên môn, đồng thời xác định những khó khăn và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả công cụ này.
Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao nhận thức của giáo viên về vai trò của việc tự phản ánh qua nhật ký dạy học, góp phần thúc đẩy đổi mới phương pháp giảng dạy tiếng Anh tại các trường phổ thông. Thời gian nghiên cứu tập trung vào năm 2013, tại địa bàn tỉnh Quảng Bình, nơi có đặc thù về điều kiện giáo dục và nhu cầu phát triển giáo viên tiếng Anh.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về phát triển chuyên môn giáo viên và phản ánh nghề nghiệp. Theo Lange (1990) và Glatthorn (1995), phát triển chuyên môn là quá trình liên tục về tăng trưởng trí tuệ, kinh nghiệm và thái độ của giáo viên nhằm nâng cao năng lực giảng dạy. Diaz-Maggioli (2004) nhấn mạnh PD là quá trình suốt đời, giúp giáo viên chuyển hóa lý thuyết thành thực hành tốt nhất thông qua tự phản ánh và tự đánh giá.
Về nhật ký dạy học, theo Richards và Lockhart (1996), đây là công cụ giúp giáo viên tự phản ánh, ghi chép và phân tích các hoạt động giảng dạy một cách có hệ thống. Khác với nhật ký cá nhân, nhật ký dạy học tập trung vào việc phản ánh chuyên môn, giúp giáo viên nhận diện vấn đề, chia sẻ kinh nghiệm và phát triển kỹ năng nghề nghiệp. Các khái niệm chính bao gồm: phản ánh nghề nghiệp (reflective teaching), nhật ký dạy học (teaching journal), phát triển chuyên môn liên tục (continuous professional development), và chia sẻ đồng nghiệp (peer sharing).
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng thiết kế mô tả kết hợp phương pháp định lượng và định tính nhằm tận dụng ưu điểm và giảm thiểu hạn chế của từng phương pháp. Cỡ mẫu gồm 30 giáo viên tiếng Anh từ 5 trường THPT tại Quảng Bình, được chọn theo phương pháp thuận tiện và tự nguyện.
Dữ liệu định lượng được thu thập qua bảng hỏi gồm 35 câu hỏi Likert 5 mức, tập trung vào nhận thức, thái độ, thực trạng và khó khăn trong việc sử dụng nhật ký dạy học. Dữ liệu định tính được thu thập qua phỏng vấn bán cấu trúc với 10 giáo viên và 3 cán bộ quản lý nhằm làm rõ và bổ sung thông tin.
Quá trình thu thập dữ liệu diễn ra trong tháng 3 năm 2013. Dữ liệu định lượng được xử lý bằng phần mềm SPSS 17.0 với phân tích thống kê mô tả và kiểm định độ tin cậy Cronbach’s Alpha đạt 0.753, đảm bảo tính nhất quán nội tại. Dữ liệu phỏng vấn được mã hóa và phân tích nội dung nhằm rút ra các chủ đề chính liên quan đến nhận thức và thực hành viết nhật ký dạy học.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Nhận thức về sự cần thiết và lợi ích của nhật ký dạy học:
- 100% giáo viên đồng ý rằng việc chú trọng phát triển chuyên môn giúp nâng cao kiến thức và kỹ năng (điểm trung bình 4.57/5).
- Giáo viên nhận thức rõ nhật ký dạy học là công cụ hữu ích để phản ánh và cải thiện phương pháp giảng dạy (điểm trung bình 4.47/5).
- 63.3% giáo viên đồng ý và 36.7% hoàn toàn đồng ý việc thực hành phản ánh qua nhật ký giúp phát triển nghề nghiệp liên tục.
- Lợi ích nổi bật gồm chia sẻ khó khăn với đồng nghiệp (điểm trung bình 4.37/5), nâng cao nhận thức về bản thân trong giảng dạy (4.40/5), và cải thiện kỹ năng viết tiếng Anh (4.47/5).
Thực trạng việc thực hiện nhật ký dạy học:
- Giáo viên viết nhật ký ít nhất hai lần mỗi tuần và thường chia sẻ tại các buổi họp chuyên môn.
- Nội dung nhật ký tập trung vào điểm mạnh, điểm yếu trong giảng dạy và các vấn đề gặp phải trong lớp học.
- 86.7% giáo viên có trình độ cử nhân, phần lớn có kinh nghiệm giảng dạy từ 11-20 năm, độ tuổi chủ yếu từ 35-44.
Khó khăn trong việc duy trì nhật ký dạy học:
- Một số giáo viên cho rằng việc viết nhật ký tốn thời gian và chưa quen với hình thức này.
- Có ý kiến cho rằng nhật ký là tài liệu cá nhân nên hạn chế chia sẻ, dẫn đến cảm giác cô lập và thiếu sự hỗ trợ từ đồng nghiệp.
- Một số giáo viên chưa rõ cách thức viết và nội dung cần tập trung trong nhật ký.
Thảo luận kết quả
Kết quả cho thấy giáo viên tiếng Anh tại Quảng Bình có nhận thức tích cực về vai trò của nhật ký dạy học trong phát triển chuyên môn, phù hợp với các nghiên cứu trước đây về phản ánh nghề nghiệp và phát triển giáo viên. Việc viết nhật ký giúp giáo viên tự đánh giá, nhận diện vấn đề và chia sẻ kinh nghiệm, từ đó nâng cao chất lượng giảng dạy.
Tuy nhiên, khó khăn về thời gian và thói quen viết nhật ký là rào cản phổ biến, tương tự các nghiên cứu trong bối cảnh giáo dục Việt Nam và quốc tế. Việc chia sẻ nhật ký với đồng nghiệp được xem là giải pháp giúp giảm cảm giác cô lập và tăng hiệu quả phản ánh, đồng thời tạo môi trường học tập cộng đồng.
Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thanh thể hiện mức độ đồng thuận của giáo viên với các phát biểu về lợi ích và khó khăn khi sử dụng nhật ký dạy học, cũng như bảng phân bố tần suất viết nhật ký theo tuần.
Đề xuất và khuyến nghị
Tổ chức tập huấn và hướng dẫn cụ thể về viết nhật ký dạy học:
- Động từ hành động: Tổ chức, hướng dẫn
- Mục tiêu: Nâng cao kỹ năng và hiểu biết về cách viết nhật ký hiệu quả
- Thời gian: Triển khai trong 6 tháng đầu năm học
- Chủ thể: Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường THPT
Khuyến khích chia sẻ và thảo luận nhật ký trong các buổi họp chuyên môn:
- Động từ hành động: Khuyến khích, tổ chức
- Mục tiêu: Tăng cường giao lưu, học hỏi và hỗ trợ lẫn nhau giữa giáo viên
- Thời gian: Hàng tháng
- Chủ thể: Ban giám hiệu các trường THPT
Xây dựng mẫu nhật ký dạy học chuẩn và tài liệu tham khảo:
- Động từ hành động: Xây dựng, phát hành
- Mục tiêu: Giúp giáo viên dễ dàng áp dụng và duy trì việc viết nhật ký
- Thời gian: Trong quý 3 năm học
- Chủ thể: Bộ môn tiếng Anh các trường đại học, trung tâm bồi dưỡng giáo viên
Tạo điều kiện về thời gian và không gian viết nhật ký trong lịch làm việc của giáo viên:
- Động từ hành động: Sắp xếp, ưu tiên
- Mục tiêu: Giảm áp lực thời gian, tạo thói quen viết nhật ký thường xuyên
- Thời gian: Liên tục trong năm học
- Chủ thể: Ban giám hiệu các trường THPT
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Giáo viên tiếng Anh các trường trung học phổ thông:
- Lợi ích: Hiểu rõ vai trò và cách thức sử dụng nhật ký dạy học để phát triển chuyên môn, cải thiện phương pháp giảng dạy.
- Use case: Áp dụng nhật ký dạy học trong việc tự đánh giá và chia sẻ kinh nghiệm với đồng nghiệp.
Cán bộ quản lý giáo dục và hiệu trưởng các trường THPT:
- Lợi ích: Nắm bắt thực trạng và đề xuất giải pháp hỗ trợ giáo viên phát triển chuyên môn qua nhật ký dạy học.
- Use case: Xây dựng chính sách, tổ chức các hoạt động bồi dưỡng và tạo môi trường thuận lợi cho giáo viên.
Nhà nghiên cứu và giảng viên đào tạo giáo viên:
- Lợi ích: Tham khảo dữ liệu thực tiễn về việc áp dụng công cụ phát triển chuyên môn trong bối cảnh Việt Nam.
- Use case: Phát triển chương trình đào tạo, nghiên cứu sâu về phương pháp phản ánh nghề nghiệp.
Các tổ chức, dự án phát triển giáo dục và ngoại ngữ:
- Lợi ích: Đánh giá hiệu quả các công cụ phát triển chuyên môn, thiết kế chương trình hỗ trợ giáo viên.
- Use case: Triển khai các dự án nâng cao năng lực giáo viên tiếng Anh tại địa phương.
Câu hỏi thường gặp
Nhật ký dạy học là gì và khác gì so với nhật ký cá nhân?
Nhật ký dạy học là công cụ ghi chép có hệ thống các hoạt động, suy nghĩ và phản ánh của giáo viên về quá trình giảng dạy nhằm phát triển chuyên môn. Khác với nhật ký cá nhân chỉ ghi lại các sự kiện đời sống, nhật ký dạy học tập trung vào nội dung chuyên môn và tự đánh giá.Việc viết nhật ký dạy học có thực sự giúp nâng cao năng lực giáo viên không?
Có. Việc viết nhật ký giúp giáo viên nhận diện điểm mạnh, điểm yếu, từ đó điều chỉnh phương pháp giảng dạy phù hợp hơn. Nghiên cứu cho thấy giáo viên viết nhật ký thường xuyên có ý thức phản ánh và cải tiến nghề nghiệp cao hơn.Làm thế nào để duy trì thói quen viết nhật ký dạy học đều đặn?
Giáo viên nên dành thời gian cố định sau mỗi buổi dạy để ghi chép, tập trung vào các vấn đề nổi bật trong lớp. Việc chia sẻ nhật ký với đồng nghiệp cũng tạo động lực duy trì thói quen này.Những khó khăn phổ biến khi giáo viên viết nhật ký dạy học là gì?
Thời gian hạn chế, chưa quen với hình thức viết, cảm giác nhật ký là tài liệu cá nhân nên ngại chia sẻ, và chưa rõ nội dung cần tập trung là những khó khăn thường gặp.Làm sao để sử dụng nhật ký dạy học hiệu quả trong phát triển chuyên môn?
Giáo viên cần xác định mục tiêu viết nhật ký rõ ràng, tập trung vào phản ánh các vấn đề giảng dạy, thường xuyên xem lại và chia sẻ với đồng nghiệp để nhận phản hồi và hỗ trợ cải tiến.
Kết luận
- Giáo viên tiếng Anh tại Quảng Bình nhận thức tích cực về vai trò của nhật ký dạy học trong phát triển chuyên môn.
- Việc viết nhật ký giúp giáo viên tự phản ánh, nhận diện vấn đề và chia sẻ kinh nghiệm, góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy.
- Thực tế, giáo viên duy trì viết nhật ký ít nhất hai lần mỗi tuần và thường chia sẻ tại các buổi họp chuyên môn.
- Khó khăn chính gồm thời gian hạn chế, chưa quen với hình thức viết và ngại chia sẻ nội dung nhật ký.
- Đề xuất các giải pháp tập huấn, hướng dẫn, khuyến khích chia sẻ và tạo điều kiện về thời gian nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng nhật ký dạy học.
Tiếp theo, các trường THPT và Sở Giáo dục nên triển khai các chương trình tập huấn và hỗ trợ giáo viên trong việc áp dụng nhật ký dạy học. Giáo viên được khuyến khích bắt đầu thực hành viết nhật ký và chia sẻ kinh nghiệm để phát triển nghề nghiệp bền vững.
Hành động ngay hôm nay: Giáo viên tiếng Anh hãy thử viết nhật ký dạy học sau mỗi buổi dạy để tự đánh giá và cải tiến phương pháp giảng dạy, đồng thời tham gia các buổi họp chuyên môn để chia sẻ và học hỏi từ đồng nghiệp.