Tổng quan nghiên cứu

Nghiên cứu này, thuộc lĩnh vực Nhân học, tập trung phân tích mối quan hệ giữa Nhà nước và Xã hội trong quá trình kiến tạo không gian công cộng tại Khu phố đi bộ Hồ Gươm, Hà Nội. Khu phố đi bộ, một không gian mang đậm giá trị lịch sử, văn hóa và chính trị của Thủ đô, đồng thời là nơi diễn ra các hoạt động kinh tế, văn hóa, nghệ thuật và vui chơi giải trí đa dạng. Nghiên cứu nhằm làm rõ vai trò, tương tác và sự thương lượng giữa Nhà nước và Xã hội trong quá trình kiến tạo, quản lý và sử dụng không gian này. Phạm vi nghiên cứu giới hạn trong khu vực phố đi bộ Hồ Gươm từ tháng 9/2016 (thời điểm khu phố đi bộ ra đời) đến tháng 3/2021. Nghiên cứu này có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cái nhìn cận cảnh về mối quan hệ phức tạp giữa Nhà nước và Xã hội ở Việt Nam đương đại, đồng thời là nguồn tài liệu tham khảo hữu ích để chính quyền Hà Nội xây dựng các chính sách quản lý không gian công phù hợp và hiệu quả hơn.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu này áp dụng khung lý thuyết kiến tạo không gian của Henri Lefebvre, tiếp cận quan hệ Nhà nước và Xã hội của Benedict Kerkvliet và quan điểm chính trị hàng ngày.

  • Lý thuyết kiến tạo không gian: Xem xét không gian như một sản phẩm của xã hội, phân tích quá trình kiến tạo Khu phố đi bộ Hồ Gươm qua ba khía cạnh: thực tiễn không gian (hoạt động kiến tạo), hình dung không gian (hoạt động quản lý) và không gian sống (hoạt động sử dụng).
  • Tiếp cận quan hệ Nhà nước và Xã hội: Nghiên cứu sự tương tác, thương lượng và đối thoại giữa Nhà nước và Xã hội trong quá trình kiến tạo, quản lý và sử dụng không gian phố đi bộ.
  • Quan điểm chính trị hàng ngày: Phân tích các hành động chấp nhận, tuân thủ, điều chỉnh và tranh cãi về các chuẩn mực và luật lệ liên quan đến quyền hạn, sản xuất hay phân bổ các nguồn lực của Nhà nước trong không gian phố đi bộ.

Các khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu bao gồm:

  • Không gian công cộng: Không gian sinh hoạt chung của toàn bộ người dân, thuộc sở hữu của Nhà nước và được định hình, kiến tạo và cho phép sử dụng.
  • Nhà nước: Các công chức và tổ chức có nhiệm vụ hoạch định, thi hành và cưỡng chế các quy tắc áp dụng trên toàn xã hội.
  • Xã hội: Toàn bộ người dân sinh sống trong cùng một quốc gia, bao gồm cả những người nước ngoài tham gia vào không gian phố đi bộ Hồ Gươm.
  • Thương lượng: Hình thức trao đổi giữa các bên liên quan (Nhà nước và Xã hội) để đi đến một thỏa thuận có lợi nhất.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp điền dã dân tộc học để thu thập dữ liệu. Các kỹ thuật cụ thể bao gồm:

  • Quan sát tham gia: Quan sát các hoạt động của người dân và lực lượng chức năng trong không gian phố đi bộ.
  • Phỏng vấn: Phỏng vấn sâu các đối tượng khác nhau (cán bộ quản lý, người dân, du khách, chuyên gia) để thu thập thông tin về quan điểm, trải nghiệm và tương tác của họ trong không gian phố đi bộ. Tổng cộng, nghiên cứu đã thực hiện 16 cuộc phỏng vấn sâu và 2 cuộc thảo luận nhóm với 14 thông tin viên.
  • Thu thập tài liệu thứ cấp: Thu thập các văn bản pháp lý, báo cáo, bài báo, hình ảnh và video liên quan đến Khu phố đi bộ Hồ Gươm.
  • Chụp ảnh và vẽ bản đồ: Ghi lại hình ảnh và không gian phố đi bộ để minh họa cho các phân tích.

Nghiên cứu áp dụng ba góc nhìn "Studying up, Studying down và Studying sideways":

  • Studying up: Nghiên cứu tầng lớp có quyền lực như chính quyền thành phố Hà Nội, Sở Văn hóa, UBND quận Hoàn Kiếm và lực lượng an ninh.
  • Studying down: Nghiên cứu nhóm dân chúng số đông trong cộng đồng, những người trực tiếp sử dụng không gian phố đi bộ cho nhiều mục đích khác nhau.
  • Studying sideways: Nghiên cứu những cá nhân có sức ảnh hưởng đáng kể trong xã hội như nhà văn, nhà báo, nhà nghiên cứu và kiến trúc sư.

Cỡ mẫu được sử dụng trong nghiên cứu là 95 người, được chọn theo phương pháp chọn mẫu snowball (chọn mẫu theo mạng lưới). Việc sử dụng phương pháp này giúp tiếp cận được nhiều đối tượng khác nhau trong không gian phố đi bộ, đặc biệt là những người có liên quan đến các hoạt động không chính thức.

Timeline nghiên cứu: Từ tháng 1/2020 đến tháng 3/2021.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

Nghiên cứu đã phát hiện ra những điểm chính sau:

  1. Quá trình kiến tạo không gian: Khu phố đi bộ Hồ Gươm được kiến tạo bởi Nhà nước nhằm đáp ứng nhu cầu sinh hoạt văn hóa, vui chơi giải trí của người dân và phát triển kinh tế - du lịch. Tuy nhiên, quá trình này không phải là một chiều, mà có sự tương tác và thương lượng giữa Nhà nước và Xã hội. Ví dụ, sau khi người dân phản ánh về những bất tiện trong sinh hoạt và kinh doanh, Nhà nước đã điều chỉnh thời gian hoạt động của phố đi bộ và bố trí các điểm trông giữ xe.
  2. Hoạt động quản lý: Nhà nước quản lý không gian phố đi bộ thông qua các quy định về giao thông, vệ sinh môi trường, kinh doanh, văn hóa và an ninh trật tự. Tuy nhiên, việc quản lý không phải lúc nào cũng hiệu quả, vẫn còn tình trạng lấn chiếm lòng đường, vỉa hè, bán hàng rong, biểu diễn trái phép và tụ tập đông người gây mất trật tự.
  3. Sử dụng không gian: Người dân sử dụng không gian phố đi bộ cho nhiều mục đích khác nhau, từ vui chơi giải trí, tập thể dục, kinh doanh đến biểu diễn nghệ thuật và thể hiện quan điểm chính trị. Các hoạt động này không phải lúc nào cũng tuân thủ theo quy định của Nhà nước, mà thường có sự điều chỉnh và thích ứng để phù hợp với nhu cầu và mong muốn của người dân.
  4. Tương tác Nhà nước - Xã hội: Mối quan hệ giữa Nhà nước và Xã hội trong không gian phố đi bộ là một quá trình tương tác liên tục, trong đó có sự hợp tác, đối thoại, thương lượng và đôi khi là cả xung đột. Nhà nước vừa là người kiến tạo và quản lý không gian, vừa phải lắng nghe và đáp ứng nhu cầu của người dân. Xã hội vừa là người sử dụng không gian, vừa có thể tác động đến các chính sách và quy định của Nhà nước.
  • Ví dụ: Sau khi xảy ra vụ tai nạn do xe đạp gây ra, UBND quận Hoàn Kiếm đã cấm các phương tiện đồ chơi trẻ em hoạt động trên phố đi bộ, tuy nhiên, trước phản ứng của người dân, quận đã cho phép hoạt động trở lại nhưng có quy định và giám sát chặt chẽ hơn.
  • Vào năm 2019, quận Hoàn Kiếm ước tính ban ngày có khoảng 3.000 khách du lịch và buổi tối khoảng 1,5 đến 2 vạn khách du lịch tới tham quan và vui chơi mỗi ngày.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy rằng Khu phố đi bộ Hồ Gươm là một không gian công cộng phức tạp, nơi diễn ra sự tương tác liên tục giữa Nhà nước và Xã hội. Mối quan hệ này không phải là một chiều, mà là một quá trình đối thoại và thương lượng, trong đó cả hai bên đều có vai trò và ảnh hưởng nhất định.

Sự tương tác này có thể được mô tả qua các biểu đồ hoặc bảng thống kê về số lượng các hoạt động văn hóa, kinh doanh, số lượng du khách, các vi phạm hành chính và các phản hồi của người dân về các chính sách quản lý.

So sánh với các nghiên cứu khác, kết quả của nghiên cứu này phù hợp với những phát hiện của Benedict Kerkvliet về tính đối thoại và thương lượng trong mối quan hệ Nhà nước và Xã hội ở Việt Nam. Tuy nhiên, nghiên cứu này tập trung vào một không gian cụ thể và cung cấp những ví dụ minh họa chi tiết hơn về cách thức tương tác giữa Nhà nước và Xã hội diễn ra trong thực tế.

Đề xuất và khuyến nghị

Để nâng cao hiệu quả quản lý và phát triển Khu phố đi bộ Hồ Gươm, nghiên cứu đề xuất một số giải pháp sau:

  1. Tăng cường sự tham gia của người dân: Chính quyền nên tạo điều kiện cho người dân tham gia vào quá trình hoạch định chính sách và quản lý không gian phố đi bộ. Ví dụ, tổ chức các cuộc khảo sát, lấy ý kiến cộng đồng về các vấn đề như quy hoạch, tổ chức sự kiện và đảm bảo an ninh trật tự.
  2. Đa dạng hóa các hoạt động văn hóa và giải trí: Khuyến khích các hoạt động văn hóa và giải trí sáng tạo, phù hợp với nhiều đối tượng khác nhau, đồng thời bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống. Ví dụ, tổ chức các buổi biểu diễn nghệ thuật đường phố, triển lãm tranh ảnh, các trò chơi dân gian và các hoạt động giao lưu văn hóa quốc tế.
  3. Nâng cao chất lượng dịch vụ: Đảm bảo chất lượng dịch vụ tốt, từ vệ sinh môi trường, an ninh trật tự đến các tiện ích công cộng như nhà vệ sinh, điểm phát wifi miễn phí và điểm trông giữ xe.
  4. Quản lý hiệu quả các hoạt động kinh doanh: Kiểm soát chặt chẽ các hoạt động kinh doanh trái phép, đồng thời tạo điều kiện cho các hộ kinh doanh hợp pháp phát triển. Cần có các giải pháp hỗ trợ cho người dân địa phương chuyển đổi sang các hình thức kinh doanh phù hợp, cũng như tạo ra một môi trường cạnh tranh lành mạnh và công bằng.
  5. Tăng cường tuyên truyền và giáo dục: Nâng cao ý thức của người dân về việc giữ gìn vệ sinh môi trường, bảo vệ cảnh quan và tuân thủ các quy định của Nhà nước. Cần có các hình thức tuyên truyền đa dạng và sáng tạo để thu hút sự quan tâm của người dân.

Các giải pháp này cần được thực hiện một cách đồng bộ và có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý, các tổ chức xã hội và cộng đồng dân cư.

  • Chủ thể thực hiện: UBND quận Hoàn Kiếm, Sở Văn hóa và Thể thao, các tổ chức xã hội và cộng đồng dân cư.
  • Target metric: Tăng sự hài lòng của người dân và du khách về không gian phố đi bộ, giảm thiểu các vi phạm hành chính và nâng cao hiệu quả kinh tế - xã hội.
  • Timeline: Các giải pháp cần được thực hiện trong giai đoạn 2024-2025.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

Luận văn này có thể là tài liệu tham khảo hữu ích cho các đối tượng sau:

  1. Các nhà hoạch định chính sách: Cung cấp thông tin và phân tích về mối quan hệ giữa Nhà nước và Xã hội trong quá trình kiến tạo không gian công cộng, giúp xây dựng các chính sách quản lý không gian đô thị hiệu quả và bền vững hơn.
    • Use case: Nghiên cứu này giúp các nhà hoạch định chính sách hiểu rõ hơn về nhu cầu và mong muốn của người dân, từ đó đưa ra các quyết định phù hợp và được sự đồng thuận của xã hội.
  2. Các nhà nghiên cứu: Cung cấp nguồn tư liệu tham khảo về lý thuyết kiến tạo không gian, quan hệ Nhà nước và Xã hội và phương pháp nghiên cứu điền dã, mở ra hướng nghiên cứu mới về không gian công cộng ở Việt Nam.
    • Use case: Các nhà nghiên cứu có thể sử dụng kết quả của nghiên cứu này để so sánh với các trường hợp khác, phát triển các lý thuyết mới và đề xuất các giải pháp cho các vấn đề đô thị.
  3. Sinh viên và học viên cao học: Cung cấp kiến thức và kinh nghiệm thực tế về nghiên cứu không gian công cộng, giúp nâng cao năng lực nghiên cứu và phân tích các vấn đề xã hội.
    • Use case: Sinh viên và học viên có thể sử dụng luận văn này như một tài liệu tham khảo cho các bài tiểu luận, khóa luận và luận văn của mình.
  4. Các nhà quản lý đô thị: Cung cấp thông tin về thực trạng và các vấn đề trong quản lý không gian công cộng, giúp xây dựng các giải pháp cải thiện chất lượng cuộc sống đô thị.
    • Use case: Các nhà quản lý đô thị có thể sử dụng các đề xuất và khuyến nghị trong luận văn này để xây dựng các kế hoạch và dự án phát triển không gian công cộng hiệu quả và bền vững.

Câu hỏi thường gặp

  1. Khu phố đi bộ Hồ Gươm có những tác động tích cực nào đến đời sống kinh tế của người dân khu vực?

    Khu phố đi bộ đã tạo ra nhiều cơ hội việc làm mới, đặc biệt trong lĩnh vực dịch vụ và du lịch. Theo một báo cáo, số lượng cửa hàng kinh doanh đã tăng lên đáng kể, kéo theo giá cho thuê nhà cũng tăng gấp 3-4 lần so với trước đây. Điều này cho thấy sự gia tăng về giá trị kinh tế của khu vực sau khi có phố đi bộ.

  2. Những khó khăn nào mà người dân gặp phải khi Khu phố đi bộ Hồ Gươm được thành lập?

    Người dân gặp nhiều bất tiện trong sinh hoạt hàng ngày, như phải đi bộ xa mới tới nhà, thẻ ra vào gây phiền phức, gửi xe mất phí cao, và tình trạng tắc đường xuất hiện ở những tuyến phố khác do ảnh hưởng bởi phân luồng giao thông. Các hộ kinh doanh cũng gặp khó khăn do sụt giảm khách hàng và chi phí thuê mặt bằng cao.

  3. Các cơ quan nhà nước nào có vai trò quan trọng trong việc quản lý Khu phố đi bộ Hồ Gươm?

    Các cơ quan nhà nước quan trọng nhất bao gồm UBND TP Hà Nội (cơ quan quyết định cuối cùng), UBND quận Hoàn Kiếm (cơ quan xây dựng kế hoạch và chủ trì tổ chức), Sở Văn hóa và Thể thao (quản lý các hoạt động văn hóa, nghệ thuật) và Công an TP Hà Nội (đảm bảo an ninh trật tự).

  4. Những quy định nào được áp dụng để kiểm soát trật tự giao thông trong Khu phố đi bộ Hồ Gươm?

    Các quy định bao gồm cấm các phương tiện lưu thông trong thời gian hoạt động của phố đi bộ (trừ các trường hợp đặc biệt), cấp thẻ ra vào cho người dân sinh sống trong khu vực, và bố trí lực lượng chức năng để kiểm soát và xử lý các vi phạm.

  5. Mối quan hệ giữa Nhà nước và Xã hội trong quá trình xây dựng ga ngầm C9 tại khu vực Hồ Gươm diễn ra như thế nào?

    Mối quan hệ này thể hiện qua các cuộc tranh luận gay gắt giữa các cơ quan nhà nước, các chuyên gia và người dân về vị trí, thiết kế và tác động của dự án đến cảnh quan và di sản Hồ Gươm. Quá trình này cho thấy sự thương lượng và điều chỉnh để cân bằng giữa phát triển kinh tế và bảo tồn văn hóa.

Kết luận

  • Nghiên cứu này đã làm sáng tỏ mối quan hệ phức tạp giữa Nhà nước và Xã hội trong quá trình kiến tạo, quản lý và sử dụng Khu phố đi bộ Hồ Gươm.
  • Nhà nước đóng vai trò chủ đạo trong việc định hình và quản lý không gian, nhưng Xã hội cũng có vai trò quan trọng trong việc sử dụng, tương tác và tác động đến các chính sách của Nhà nước.
  • Sự thương lượng và đối thoại là những yếu tố then chốt trong mối quan hệ này, giúp cân bằng lợi ích và nhu cầu của cả hai bên.
  • Các kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc xây dựng các chính sách quản lý không gian công cộng hiệu quả và bền vững hơn.
  • Trong tương lai, cần tiếp tục nghiên cứu về các khía cạnh khác của không gian công cộng, như tác động của công nghệ và sự thay đổi trong hành vi của người dân.
  • Kêu gọi các nhà hoạch định chính sách, nhà nghiên cứu và cộng đồng dân cư cùng chung tay xây dựng những không gian công cộng chất lượng, đáp ứng nhu cầu của xã hội và góp phần vào sự phát triển bền vững của đất nước.