Tổng quan nghiên cứu

An toàn thực phẩm (ATTP) là vấn đề cấp thiết toàn cầu, theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), thực phẩm không an toàn là nguyên nhân gây ra khoảng 50% các trường hợp tử vong trên thế giới. Tại Việt Nam, đặc biệt là Hà Nội, tình trạng vệ sinh an toàn thực phẩm (VSATTP) đang ở mức “báo động đỏ” do thực phẩm bẩn, thực phẩm không rõ nguồn gốc, làm giả, làm nhái tràn lan. Báo cáo của Chính phủ giai đoạn 2011-2016 ghi nhận trung bình mỗi năm có khoảng 168 vụ ngộ độc thực phẩm với hơn 5.000 người mắc và hơn 27 người tử vong. Vụ ngộ độc pate Minh Chay năm 2020 là minh chứng điển hình cho nguy cơ nghiêm trọng của thực phẩm không an toàn.

Trong bối cảnh đó, báo chí đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp thông tin chính thống, cảnh báo, tư vấn và định hướng tiêu dùng thực phẩm an toàn. Luận văn thạc sĩ này tập trung nghiên cứu thực trạng thông tin về ATTP trên báo chí Hà Nội trong giai đoạn 2020-2021, khảo sát trên ba cơ quan báo chí uy tín gồm Báo Hà Nội Mới (báo in), kinhtedothi.vn (báo điện tử) và Đài Phát thanh - Truyền hình Hà Nội (truyền hình). Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá chất lượng, hiệu quả thông tin về ATTP trên báo chí Hà Nội, đồng thời đề xuất giải pháp nâng cao chất lượng thông tin, đáp ứng nhu cầu ngày càng đa dạng của công chúng.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc củng cố lý luận về vai trò của báo chí trong truyền thông về ATTP, đồng thời cung cấp cơ sở thực tiễn cho các cơ quan quản lý nhà nước, báo chí và các nhà báo trong công tác tuyên truyền, góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng và nâng cao nhận thức của người dân về ATTP.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết báo chí và truyền thông, tập trung vào vai trò của báo chí trong việc cung cấp thông tin, định hướng dư luận và thay đổi hành vi xã hội. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  • Lý thuyết truyền thông đại chúng: Báo chí là phương tiện truyền thông đại chúng có khả năng lan tỏa nhanh chóng, cung cấp thông tin chính xác, trung thực và kịp thời đến đông đảo công chúng, tạo nên dư luận xã hội và ảnh hưởng đến hành vi tiêu dùng.

  • Lý thuyết về chất lượng thông tin báo chí: Chất lượng thông tin được đánh giá dựa trên hai yếu tố nội dung và hình thức. Nội dung phải chính xác, khách quan, hấp dẫn, đúng thời điểm và mang lại kiến thức mới. Hình thức phải thu hút, dễ hiểu, phù hợp với đối tượng tiếp nhận.

Các khái niệm chuyên ngành được làm rõ bao gồm: thông tin báo chí, an toàn thực phẩm, vệ sinh an toàn thực phẩm, ngộ độc thực phẩm, bệnh truyền qua thực phẩm, và các quy định pháp luật liên quan đến ATTP.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp phân tích định tính và định lượng:

  • Phân tích nội dung: Tổng hợp và phân tích 1.602 tin bài về ATTP trên ba cơ quan báo chí Hà Nội trong giai đoạn 2020-2021, bao gồm 411 tin bài trên Báo Hà Nội Mới, 561 tin bài trên kinhtedothi.vn và 630 tin bài trên Đài PT-TH Hà Nội. Phân tích tập trung vào tần suất, nội dung, thể loại và hình thức thể hiện thông tin.

  • Phỏng vấn sâu: Thực hiện phỏng vấn các chuyên gia, nhà quản lý ATTP, lãnh đạo cơ quan báo chí và phóng viên theo dõi lĩnh vực ATTP nhằm thu thập ý kiến về thành công, hạn chế và giải pháp nâng cao chất lượng thông tin.

  • Điều tra xã hội học: Khảo sát 200 người dân Hà Nội về nhu cầu và mức độ tin tưởng đối với thông tin ATTP trên báo chí.

  • Nguồn dữ liệu: Tài liệu pháp luật, sách chuyên ngành, báo cáo chính phủ, các công trình nghiên cứu liên quan và sản phẩm báo chí thực tế.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2020-2021, phù hợp với bối cảnh dịch Covid-19 và các sự kiện liên quan đến ATTP tại Hà Nội.

Cỡ mẫu 200 người dân được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo đại diện cho các nhóm đối tượng khác nhau trong cộng đồng Hà Nội.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tần suất và mật độ tin bài về ATTP: Tổng cộng có 1.602 tin bài về ATTP trên ba cơ quan báo chí khảo sát trong hai năm 2020-2021. Đài PT-TH Hà Nội dẫn đầu với 630 tin bài (39,3%), kinhtedothi.vn có 561 tin bài (35,1%), và Báo Hà Nội Mới có 411 tin bài (25,6%). Trung bình mỗi ngày, ba báo đăng khoảng 0,76 tin bài về ATTP, tương đương 2 tin bài trong 3 ngày.

  2. Nội dung thông tin đa dạng và phong phú: Tin bài tập trung vào các nhóm nội dung chính như tuyên truyền chỉ đạo của Chính phủ và các bộ ngành về ATTP, thông tin thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm, cảnh báo ngộ độc thực phẩm, tư vấn sử dụng thực phẩm an toàn, và giới thiệu các mô hình điểm về ATTP. Tỷ lệ tin bài về thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm chiếm khoảng 30%, trong khi tin bài tư vấn và hướng dẫn chiếm khoảng 25%.

  3. Hình thức thể hiện đa dạng: Báo in (Hà Nội Mới) chủ yếu sử dụng bài viết phân tích, phóng sự điều tra với hình ảnh minh họa; báo điện tử (kinhtedothi.vn) tận dụng đa phương tiện như video, infographic, và tương tác mạng xã hội; truyền hình (Đài PT-TH Hà Nội) sử dụng hình ảnh động, phóng sự, chương trình chuyên đề với thời lượng phát sóng đều đặn.

  4. Mức độ tin tưởng và nhu cầu thông tin của công chúng: Khảo sát cho thấy khoảng 72% người dân Hà Nội đánh giá việc báo chí cung cấp thông tin tư vấn, chỉ dẫn về ATTP là cần thiết. Đài PT-TH Hà Nội và kinhtedothi.vn được đánh giá cao về tính kịp thời và chính xác. Người dân mong muốn tăng cường thông tin về cách nhận biết thực phẩm an toàn, cảnh báo nguy cơ và xử lý vi phạm.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy báo chí Hà Nội đã thực hiện tốt vai trò cung cấp thông tin về ATTP, góp phần nâng cao nhận thức và thay đổi hành vi của người dân. Sự đa dạng về nội dung và hình thức thể hiện giúp tiếp cận nhiều nhóm đối tượng khác nhau, từ người tiêu dùng đến nhà quản lý và doanh nghiệp.

Tuy nhiên, mật độ tin bài còn thấp so với nhu cầu thông tin cấp thiết, trung bình chưa đạt 1 bài/ngày trên mỗi cơ quan báo chí. Báo in bị giới hạn về số trang và thời gian phát hành, trong khi báo điện tử và truyền hình có ưu thế về tính tức thời và đa phương tiện nhưng vẫn chưa khai thác hết tiềm năng tương tác với công chúng.

So sánh với các nghiên cứu trước đây, kết quả phù hợp với xu hướng phát triển báo chí đa phương tiện và vai trò ngày càng quan trọng của truyền thông trong công tác bảo đảm ATTP. Việc phối hợp chặt chẽ giữa báo chí và các cơ quan chức năng được đánh giá là yếu tố then chốt giúp nâng cao chất lượng thông tin.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện số lượng tin bài theo từng cơ quan báo chí và biểu đồ tròn phân bổ tỷ lệ nội dung tin bài theo nhóm chủ đề, giúp minh họa rõ ràng hơn về thực trạng thông tin ATTP trên báo chí Hà Nội.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường sản xuất tin bài về ATTP: Các cơ quan báo chí cần nâng cao tần suất đăng tải tin bài về ATTP, hướng tới mục tiêu ít nhất 1 bài/ngày, đặc biệt trong các giai đoạn cao điểm như dịp Tết, mùa dịch bệnh. Chủ thể thực hiện là ban biên tập các tờ báo và đài truyền hình.

  2. Đa dạng hóa hình thức truyền tải thông tin: Khuyến khích sử dụng đa phương tiện như video, infographic, phóng sự điều tra, livestream tương tác để thu hút sự quan tâm của công chúng, đặc biệt là giới trẻ. Thời gian thực hiện trong 12 tháng tới, do bộ phận truyền thông đa phương tiện đảm nhiệm.

  3. Tăng cường phối hợp với các cơ quan chức năng: Thiết lập cơ chế cung cấp thông tin chính thống, kịp thời từ các cơ quan quản lý ATTP để đảm bảo tính chính xác và khách quan của tin bài. Chủ thể là các cơ quan báo chí phối hợp với Sở Y tế, Sở Nông nghiệp và các đơn vị liên quan.

  4. Nâng cao năng lực chuyên môn cho phóng viên, biên tập viên: Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn về kiến thức chuyên ngành ATTP và kỹ năng báo chí đa phương tiện nhằm nâng cao chất lượng thông tin. Thời gian thực hiện trong 6-12 tháng, do các trường đào tạo báo chí và cơ quan báo chí phối hợp tổ chức.

  5. Phát triển các chuyên mục, chương trình chuyên sâu về ATTP: Mở rộng và duy trì các chuyên mục, chương trình chuyên đề về ATTP trên các nền tảng báo in, điện tử và truyền hình để tạo thành kênh thông tin tin cậy cho công chúng. Chủ thể là ban biên tập các cơ quan báo chí, thực hiện liên tục.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về ATTP: Sở Y tế, Sở Nông nghiệp, Ban chỉ đạo ATTP thành phố Hà Nội có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để điều chỉnh chính sách truyền thông, nâng cao hiệu quả công tác quản lý và tuyên truyền.

  2. Cơ quan báo chí và truyền thông: Ban biên tập, phóng viên, biên tập viên các cơ quan báo chí Hà Nội và cả nước có thể tham khảo để cải tiến nội dung, hình thức và chiến lược truyền thông về ATTP.

  3. Các tổ chức nghiên cứu và đào tạo báo chí: Các trường đại học, viện nghiên cứu chuyên ngành báo chí và truyền thông có thể sử dụng luận văn làm tài liệu tham khảo, bổ sung kiến thức thực tiễn cho sinh viên và nghiên cứu viên.

  4. Doanh nghiệp và nhà sản xuất thực phẩm: Các doanh nghiệp trong ngành thực phẩm có thể hiểu rõ hơn về vai trò của báo chí trong việc định hướng tiêu dùng và nâng cao nhận thức cộng đồng về ATTP, từ đó cải thiện chất lượng sản phẩm và uy tín thương hiệu.

Câu hỏi thường gặp

  1. Báo chí Hà Nội đã thông tin về ATTP như thế nào trong giai đoạn 2020-2021?
    Báo chí Hà Nội đã đăng tải 1.602 tin bài về ATTP trên ba cơ quan khảo sát, tập trung vào tuyên truyền chính sách, cảnh báo vi phạm, tư vấn sử dụng thực phẩm an toàn và giới thiệu mô hình điểm. Đài PT-TH Hà Nội có số lượng tin bài nhiều nhất với 630 bài.

  2. Người dân Hà Nội đánh giá thế nào về thông tin ATTP trên báo chí?
    Khoảng 72% người dân cho rằng việc báo chí cung cấp thông tin tư vấn, chỉ dẫn về ATTP là cần thiết. Họ tin tưởng các thông tin từ Đài PT-TH Hà Nội và kinhtedothi.vn về tính chính xác và kịp thời.

  3. Những hạn chế chính trong thông tin về ATTP trên báo chí Hà Nội là gì?
    Mật độ tin bài còn thấp, chưa đạt 1 bài/ngày trên mỗi cơ quan báo chí. Báo in bị giới hạn về số trang, truyền hình bị giới hạn thời lượng phát sóng, báo điện tử chưa khai thác tối đa tính tương tác với công chúng.

  4. Báo chí đã phối hợp như thế nào với các cơ quan chức năng trong công tác truyền thông ATTP?
    Báo chí phối hợp chặt chẽ với ngành y tế, nông nghiệp, công thương trong việc cung cấp thông tin chính thống, tổ chức hội thảo, chương trình chuyên đề và tuyên truyền các biện pháp bảo đảm ATTP.

  5. Giải pháp nào được đề xuất để nâng cao chất lượng thông tin về ATTP trên báo chí?
    Tăng cường sản xuất tin bài, đa dạng hóa hình thức truyền tải, nâng cao năng lực chuyên môn cho phóng viên, tăng cường phối hợp với cơ quan chức năng và phát triển chuyên mục chuyên sâu về ATTP.

Kết luận

  • Báo chí Hà Nội đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp thông tin, cảnh báo và tư vấn về ATTP, góp phần nâng cao nhận thức và thay đổi hành vi của người dân.
  • Trong giai đoạn 2020-2021, ba cơ quan báo chí khảo sát đã đăng tải hơn 1.600 tin bài về ATTP với nội dung đa dạng và hình thức phong phú.
  • Mặc dù có nhiều thành công, mật độ tin bài và tính tương tác vẫn còn hạn chế, cần được cải thiện để đáp ứng nhu cầu thông tin ngày càng cao của công chúng.
  • Luận văn đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao chất lượng thông tin về ATTP trên báo chí Hà Nội trong thời gian tới.
  • Các cơ quan quản lý, báo chí, doanh nghiệp và tổ chức nghiên cứu nên phối hợp chặt chẽ để phát huy vai trò truyền thông trong công tác bảo đảm ATTP, góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan báo chí và quản lý nhà nước cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, đánh giá hiệu quả truyền thông về ATTP để điều chỉnh phù hợp trong bối cảnh phát triển báo chí đa phương tiện hiện đại.