Nghiên Cứu Thành Phần Hóa Học và Tác Dụng Sinh Học của Bombax malabaricum DC.

Nghiên cứu này nhằm chứng minh kinh nghiệm sử dụng cây Gạo trong dân gian, hƣớng đến việc tìm kiếm các hợp chất tự nhiên có hoạt tính sinh học, xây dựng phƣơng pháp phân tích thành phần hóa học các hợp chất có trong dƣợc liệu. Bƣớc đầu thực hiện trên cây Gạo và góp phần nâng cao giá trị tiềm năng của cây Gạo trong kho tàng cây thuốc Việt Nam. Luận án ―Nghiên cứu đặc điểm thực vật, thành phần hóa học và một số tác dụng sinh học của cây Gạo Bombax malabaricum DC., họ Gạo Bombacaceae‖ đƣợc tiến hành với những mục tiêu sau: (1) Nghiên cứu đặc điểm thực vật loài Bombax malabaricum DC. thu hái tại Hà Nội. (2) Nghiên cứu thành phần hóa học mẫu nghiên cứu. (3) Đánh giá độc tính cấp và thăm dò một số tác dụng sinh học của mẫu nghiên cứu.

Để đạt đƣợc mục tiêu đề ra, luận án đƣợc tiến hành với các nội dung sau: Về thực vật: (1) Mô tả đặc điểm hình thái và giám định tên khoa học loài nghiên cứu thu hái tại Hƣơng Sơn, Mỹ Đức, Hà Nội. (2) Tiến hành giải phẫu, mô tả đặc điểm cấu tạo của lá, hoa, vỏ thân và đặc điểm vi học bột lá, hoa, vỏ thân mẫu nghiên cứu. Về hóa học: (1) Định tính sự có mặt của các hợp chất thƣờng gặp trong dược liệu ở hoa, lá và vỏ thân mẫu nghiên cứu. (2) Chiết xuất, phân lập và nhận dạng một số hợp chất tinh khiết từ lá và vỏ thân mẫu nghiên cứu. (3) Xây dựng phƣơng pháp phân tích để có thể xác định hàm lƣợng một số hợp chất phân lập đƣợc. Về tác dụng sinh học: (1) Đánh giá độc tính cấp của cao nƣớc vỏ thân, lá và hoa mẫu nghiên cứu. (2) Thử tác dụng giảm đau, chống viêm, cầm máu và tác dụng bảo vệ gan của cao nƣớc các bộ phận của loài nghiên cứu và cắn phân đoạn ethyl acetat chiết xuất từ vỏ thân.

Theo Phạm Hoàng Hộ (1999) [17], Thorne (1992-2001) [197], họ Gạo cùng nằm trong bộ Bông (bộ Cẩm quỳ-Malvales) với các họ Bông (Malvaceae), họ Côm (Elaeocarpaceae), họ Đay (Tiliaceae), họ Trôm (Sterculiaceae)… [214], [215]. Các tài liệu tham khảo đều nêu ra tổ hợp đặc điểm đặc trƣng của họ Gạo là ―Lá mọc đơn hay kép chân vịt, hoa to, đều, lƣỡng tính, quả nang, vỏ quả trong có lông mềm trắng nhƣ bông‖ [17], [220]. Họ Gạo (Bombacaceae) đƣợc phân bố chủ yếu ở vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới trải dài từ châu Mỹ-La tinh đến châu Phi, châu Á, châu Úc. Phổ biến ở các nƣớc Trung Quốc, Pakistan, Ai cập, Australia.

Các loài thuộc chi Bombax L. thƣờng là cây gỗ lớn, có bạnh vè, có gai. Cây cao có thể tới 30-40m và đƣờng kính thân có thể tới 3m, tán lá rộng, rụng lá vào mùa khô. Lá kép hình chân vịt với 3-9 lá chét, lá mọc cách có lá kèm và cuống lá. Hoa to, đều, lƣỡng tính, đơn độc hay tập hợp thành xim ở nách hay ở ngọn. Tràng có 5 cánh thƣờng có lông mềm, tiền khai hoa vặn. Ra hoa vào tháng 1 đến tháng 3. Theo [8], [17], Việt Nam có 5 loài, trong đó có hai loài phổ biến nhất: Bombax anceps Pierre. và Bombax malabaricum DC. – Gạo, Mộc miên…).

Việt Nam có nhiều loài Bombax khác nhau, bao gồm Bombax albidum Gagnep. (Gòn ta trắng), Bombax insigne Wall. (Gạo đặc biệt, Pơ lang), Bombax thorelii Gagnep. (Gạo Thorel, Gạo hoa hồng), và Bombax anceps Pierre. Mỗi loài có những đặc điểm riêng về hình thái, kích thước, màu sắc hoa và phân bố địa lý. Nghiên cứu sâu hơn về các đặc điểm này sẽ giúp ích cho việc bảo tồn và khai thác hiệu quả nguồn tài nguyên dược liệu quý giá này.

Việc định tính các nhóm chất hữu cơ trong lá, hoa và vỏ thân cây Gạo giúp xác định sơ bộ sự hiện diện của các Flavonoid, Polyphenol, Alkaloid, Steroid, Tanin, và Saponin. Các phản ứng hóa học đặc trưng được sử dụng để phát hiện sự có mặt của các nhóm chất này. Kết quả định tính cung cấp thông tin quan trọng cho việc lựa chọn phương pháp chiết xuất và phân lập phù hợp.

Quy trình chiết xuất và phân lập các hợp chất từ lá và vỏ thân cây Gạo bao gồm các bước: (1) Chiết xuất bằng các dung môi khác nhau (ví dụ: n-hexan, cloroform, ethyl acetat, nước). (2) Phân chia các cắn chiết bằng sắc ký cột để thu được các phân đoạn chứa các hợp chất tương tự. (3) Tinh chế các hợp chất bằng sắc ký lớp mỏng hoặc sắc ký cột pha đảo. (4) Xác định độ tinh khiết của các hợp chất bằng các phương pháp phân tích như sắc ký khí khối phổ (GC-MS) hoặc sắc ký lỏng hiệu năng cao (HPLC).

Các hợp chất phân lập được từ cây Gạo được nhận dạng cấu trúc bằng các phương pháp phổ nghiệm như phổ cộng hưởng từ hạt nhân (NMR), phổ khối lượng (MS), và phổ hồng ngoại (IR). Dữ liệu phổ nghiệm được so sánh với các dữ liệu tham khảo để xác định cấu trúc hóa học của các hợp chất. Ngoài ra, các phương pháp phân tích tinh thể học tia X có thể được sử dụng để xác định cấu trúc ba chiều của các hợp chất.

Đánh giá độc tính cấp của cao nƣớc vỏ thân, lá và hoa cây Gạo là bước quan trọng để đảm bảo an toàn sử dụng. Các thử nghiệm được thực hiện trên động vật thí nghiệm để xác định liều gây chết trung bình (LD50). Kết quả đánh giá độc tính cung cấp thông tin cần thiết cho việc xác định liều dùng an toàn trong các nghiên cứu tiếp theo.

Các nghiên cứu được tiến hành để đánh giá hoạt tính chống viêm và giảm đau của cao nƣớc và cắn phân đoạn ethyl acetat chiết xuất từ vỏ thân cây Gạo trên các mô hình thí nghiệm gây viêm và đau ở động vật. Các chỉ số viêm và đau được đo lường để đánh giá hiệu quả của các chế phẩm từ cây Gạo. Kết quả nghiên cứu cung cấp bằng chứng về tiềm năng sử dụng cây Gạo trong điều trị các bệnh viêm và đau.

Tác dụng bảo vệ gan và chống oxy hóa của cây Gạo được đánh giá trên mô hình gây tổn thương gan bằng paracetamol (PAR) ở chuột. Các chỉ số chức năng gan (ASAT, ALAT) và chỉ số oxy hóa (MDA, GSH) được đo lường để đánh giá tác dụng bảo vệ gan và chống oxy hóa của các chế phẩm từ cây Gạo. Kết quả nghiên cứu cung cấp bằng chứng về tiềm năng sử dụng cây Gạo trong điều trị các bệnh gan và các bệnh liên quan đến stress oxy hóa.

Cây Gạo đã được sử dụng trong y học cổ truyền để điều trị nhiều bệnh khác nhau. Kết quả nghiên cứu khoa học hiện đại đã chứng minh một số tác dụng sinh học của cây Gạo, mở ra tiềm năng ứng dụng trong dược phẩm hiện đại. Cần có thêm các nghiên cứu lâm sàng để đánh giá hiệu quả và an toàn sử dụng của cây Gạo trong điều trị các bệnh cụ thể.

Các hợp chất tự nhiên có trong cây Gạo có thể được sử dụng để phát triển các sản phẩm thực phẩm chức năng có lợi cho sức khỏe. Ví dụ, các hoạt chất chống oxy hóa có thể giúp bảo vệ tế bào khỏi tổn thương do các gốc tự do. Cần có các nghiên cứu về giá trị dinh dưỡng và an toàn sử dụng để đảm bảo các sản phẩm thực phẩm chức năng từ cây Gạo an toàn và hiệu quả.

Cần có các nghiên cứu tiếp theo để xác định cơ chế tác dụng của các hợp chất tự nhiên phân lập từ cây Gạo. Đồng thời, cần có các nghiên cứu về độc tính và an toàn sử dụng để đảm bảo các sản phẩm từ cây Gạo an toàn cho người sử dụng. Việc phát triển bền vững nguồn tài nguyên cây Gạo cũng là một vấn đề quan trọng cần được quan tâm.

Nghiên cứu đã xác định được một số hợp chất tự nhiên có trong cây Gạo, bao gồm Flavonoid, Polyphenol, Alkaloid, Steroid, Tanin, và Saponin. Các hợp chất này có thể chịu trách nhiệm cho các tác dụng sinh học của cây Gạo. Cần có các nghiên cứu sâu hơn để xác định hàm lượng và hoạt tính của từng hợp chất.

Cây Gạo có tiềm năng ứng dụng trong điều trị nhiều bệnh khác nhau, bao gồm các bệnh viêm, đau, gan và các bệnh liên quan đến stress oxy hóa. Cần có các nghiên cứu lâm sàng để đánh giá hiệu quả và an toàn sử dụng của cây Gạo trong điều trị các bệnh cụ thể.

Hướng nghiên cứu tiếp theo cần tập trung vào việc xác định cơ chế tác dụng của các hợp chất tự nhiên phân lập từ cây Gạo. Đồng thời, cần có các nghiên cứu về độc tính và an toàn sử dụng để đảm bảo các sản phẩm từ cây Gạo an toàn cho người sử dụng. Việc phát triển các sản phẩm dược phẩm và thực phẩm chức năng từ cây Gạo cần tuân thủ các quy định về chất lượng và an toàn.